چرا پاداش پایان خدمت کارگران «ناچیز» است؟!

به گزارش خبرنگار ایلنا، «بی‌ثبات کاری» و تعویض چندباره کارگاه‌های محل اشتغال در طول سی سال خدمتِ قبل از بازنشستگی، کارگران را از مزایای پایان خدمت محروم کرده است.

سنوات پایان خدمت که در گفتمان کارمندان دولت به آن «پاداش پایان خدمت» گفته می‌شود، مبلغی است که یک شاغل در زمان پایان اشتغال و بازنشستگی دریافت می‌کند تا بتواند کمبودهای مستمری بازنشستگی را تا حدودی با آن بپوشاند. با اینهمه قراردادهای موقت موجب شده که یک کارگر شاغل در زمان اشتغال خود، سه، چهار یا حتی ده یا بیست بار کارگاه محل اشتغال خود را عوض کند؛ لذا آخرین کارفرمای قبل از بازنشستگی از آنجایی که کارگر سالهای محدودی برای او کار کرده، خود را موظف به پرداخت سنوات همین چند سال می‌داند که رقم ناچیزی می‌شود. بنابراین در شرایطی که بیش از ۹۵ درصد کارگران شاغل، قرارداد موقت هستند و درصد بالایی از آنها مجبور به جابجایی‌های کارگاهی متعدد در طول دوران خدمت می‌شوند، پاداش پایان خدمت کارگران بسیار ناچیز است. 

قانون چه می‌گوید؟

دریافت مبلغی بعد از خاتمه قرارداد کار (چه به هنگام خاتمه قرارداد با یک کارگاه خاص و چه در زمان بازنشستگی) به عنوان «سنوات» در شرایط عادی  بر اساس دو ماده قانونی صورت می‌گیرد.

ابتدا ماده ۲۴ قانون کار است که می‌گوید: «در صورت خاتمه قرارداد کار، کار معین یا مدت موقت، کارفرما مکلف است به کارگری که مطابق قرارداد، یک سال یا بیشتر، به کار اشتغال داشته است برای هر سال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب بر اساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به وی پرداخت نماید.»

این ماده قانونی تکلیف را برای زمان خاتمه قرارداد برای کارگران قراردادموقت که مجبور می‌شوند به هر دلیلی (تعدیل، خاتمه پروژه یا انحلال کارگاه) کارگاه محل خدمت خود را ترک کنند، مشخص کرده است؛ برای مثال اگر کارگری در یک کارگاه، سه سال سابقه کار داشته و اکنون مجبور است به همکاری در این کارگاه خاتمه دهد، باید سه برابر آخرین حقوق خود مزایای پایان کار دریافت کند یعنی اگر آخرین حقوق او سه میلیون تومان بوده، باید کارفرما ۶ میلیون تومان در زمان تسویه حساب به او بپردازد؛ به گفته حسین حبیبی (عضو هیات مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور) اگر کارفرما تخلف کند و هر رقمی کمتر از این رقم قانونی پرداخت نماید، براساس الزامات ماده ۸ قانون کار و از آنجایی که پرداخت کمتر از مزایای قانون کار صورت گرفته، این پرداخت باطل است و کارگر حق شکایت دارد.

علاوه بر «مزایای پایان کار»، مزایای پایان خدمت نیز در ماده ۳۱ قانون کار به صراحت تعریف شده است:

ماده ۳۱ قانون کار: چنانچه خاتمه قرارداد کار به لحاظ از کارافتادگی کلی و یا بازنشستگی کارگر باشد، کارفرما باید بر اساس آخرین مزد کارگر به نسبت هر سال سابقه خدمت حقوقی به میزان ۳۰ روز مزد به وی پرداخت نماید.

این ماده قانونی به صراحت در ارتباط با مزایای پایان خدمت، شرایط را مشخص کرده است؛ اگر کارگری قبل بازنشستگی ده سال در یک کارگاه اشتغال داشته باید ده برابر آخرین مزد به عنوان مزایای پایان خدمت دریافت کند.

اما در شرایط غیرنرمال و وقتی که خاتمه قرارداد، ناشی از ضربات وارده به کارگر باشد به گونه‌ای که کارگر به خاطر کاهش توانایی‌های جسمی یا فکری مجبور به خاتمه قرارداد شود، کارفرما مجبور به پرداخت دو ماه حقوق به ازای سنوات خدمت است.

ماده ۳۲ قانون کار: اگر خاتمه قرارداد کار در نتیجه، کاهش توانایی‌های جسمی و فکری ناشی از کار کارگر باشد (بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه با معرفی شورای اسلامی کار و یا نمایندگانی قانونی کارگر) کارفرما مکلف است به نسبت هر سال سابقه خدمت، معادل دو ماه آخرین حقوق به وی پرداخت نماید.

چرا پاداش پایان خدمت کارگران کم است؟!

با اینهمه معمولاً رقمی که کارگران قراردادموقت به عنوان حق سنوات یا مزایای پایان خدمت می‌گیرند، در مقایسه با پاداش پایان خدمت کارمندان دولت بسیار ناچیز است. اصلی‌ترین دلیل آن، جابجایی‌های متعدد بین کارگاهی است؛ یک کارگر قرارداد موقت معمولاً سالهای طولانی در یک کارگاه ثابت نمی‌ماند و به دلایل مختلف که مهمترین و متداول‌ترین آن «تعدیل» است، مجبور می‌شود کارگاه را ترک کند؛ بنابراین در زمان بازنشستگی ممکن است فقط پنج یا ده سال در آخرین کارگاه سابقه اشتغال داشته باشد و لذا فقط پنج یا ده برابر آخرین حقوق را به عنوان مزایای پایان خدمت دریافت می‌کند.

اما علاوه بر این اشکال کلی که ناشی از استیلای ب‌ ثبات کاری است و تنها با احیای قراردادهای دائم کار برطرف می‌شود، گاهاً کارفرمایان در پرداخت سنوات پایان خدمت کارگران تخلفاتی نیز صورت می‌دهند.

حسین حبیبی به یک نمونه از این تخلفات اشاره می‌کند: برای نمونه اخیراً  تعدادی از کارگران شرکتی بازنشسته شده‌اند. آنها زمان گرفتن سنوات پایان خدمت متوجه می‌شوند کارفرما مبلغی راکه  تحت عنوان وام در طول خدمت به آنها پرداخت نموده، به عنوان تسویه حساب قطعی قلمداد کرده و قصد دارد الباقی سنوات رابراساس آخرین حقوق به آنها پرداخت نماید. برای مثال  ۱۵ سال اول را با آخرین حقوق سال پانزدهم و۱۵ سال دوم با آخرین حقوق سال سی‌ام.

به گفته او، این کار یک تخلف واضح است؛ چراکه اگر کارگری سی سال تمام در یک کارگاه ثابت کار کرده باید همه سنوات پایان خدمت را براساس آخرین حقوق یعنی حقوق پایانی سال سی ام دریافت کند و کارفرما نمی‌تواند وام پرداختی به کارگر را پای سنوات او بگذارد!

حبیبی تاکید می‌کند: مواد ۲۴ و۳۱ قانون کار می‌گویند  کارفرما «باید» به نسبت هر سال سابقه و براساس آخرین حقوق، یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به کارگر  پرداخت کند که لفظ باید حکایت از آمره بودن پرداخت سنوات درپایان کار با کارگر دارد؛ بنابراین پرداخت وام به کارگران شرکت مذکور از محل ذخیره سنوات به منزله تسویه حساب قطعی و مستقیم محسوب نمی‌شود، چراکه کارگر در میانه خدمت بوده نه آخر کار.

در چنین شرایطی کارگران حق شکایت به مراجع حل اختلاف ادارات کار را دارا هستند و به گفته حبیبی نمایندگان کارگری در این هیات‌های قانونی، باید مراقب باشند که حق و حقوق کارگران با ترفندهای من درآوردی کارفرمایان ضایع نشود.

برخی از کارفرمایان نیز سنوات هر سال کارگر را در پایان قرارداد سالیانه و همراه عیدی او پرداخت می‌کنند؛ این نوع پرداخت سالیانه نیز در زمان خاتمه قرارداد نمی‌تواند به عنون مزایای پایان خدمت تلقی شود چراکه پرداخت یک ماه حقوق براساس حقوق هر سال، تسویه حساب قطعی تلقی نمی‌شود و باید کارگر به میزان تعداد سنوات خدمت، براساس آخرین حقوق خود سنوات را دریافت کند؛ به عبارت دیگر، معیار قانون برای پرداخت در زمان خاتمه قرارداد، «آخرین حقوق دریافتی» است و لاغیر. 

جمع‌بندی

در مجموع، تخلفات این چنینی و ذات و ماهیتِ بی‌ثبات کاری موجب می‌شود امروزه کارگران وقتی بازنشست می‌شوند حتی یک دوم یا یک سوم کارمندان، «پاداش پایان خدمت» نصیب‌شان نشود؛ درحالیکه اگر کارگر بیست یا سی سال در یک کارگاه ثابت کار کند و کارفرما از قانون تخلف نکند، کارگری که حتی آخرین حقوقش مبلغ ناچیز سه میلیون تومان است، باید حداقل ۶۰ میلیون تا ۹۰ میلیون تومان به عنوان مزایای پایان خدمت دریافت کند. 

در شرایط اقتصادی امروز که ناکافی بودن دستمزد و مستمری بازنشستگی، کارگران را به ستوه آورده است، مزایای پایان خدمت می‌تواند کمکی باشد به یک خانواده کارگری که بتوانند بخش کوچکی از کمبودهای زندگی را جبران کنند؛ به گفته یک کارگر، اگر کارفرما مزایای پایان خدمت را درست بپردازد، لااقل می‌شود یک پراید دست دوم خرید و مسافرکشی کرد...

گزارش: نسرین هزاره مقدم