ایلنا گزارش می‌دهد؛
آتش‌افروزی گرما و رطوبت بر سر کارگران جنوب/ برای زندن ماندن زیر آفتابِ سوزانِ تابستان چه کنیم؟
گرما و رطوبت می‌تواند جسم کارگر را به آوردگاه بیماری‌های مهلک تبدیل کند؛ چراکه به سیستم ایمنی، کلیه، کبد، ریه، قلب و مغز آسیب‌های اساسی وارد می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، معامله بر سر یک دکل نفتی به ارزش ۸۷ میلیون دلار، که هیچگاه وارد ایران نشد، بسیار شیرین بود اما کار بر روی یک دکل نفتی یا کار بر روی یک پروژه ساختمانی نیمه کاره، یا قرار گرفتن در ارتفاع برای نصب سازه‌های فولادی در دمای ۵۰ درجه، نه تنها شیرین نیست که جانکاه و مایه عذاب دنیوی است؛ البته خرید اقلام و مواد اولیه برای خریدار، فروشند و واسطه‌ای که یک پروژه‌ی نان و آب‌دار را به دست گرفته‌اند، همیشه شیرین است اما سمت تلخ و دردناک این معامله به سوی آنانی دراز شده است که می‌خواهند، با کار کردن بر روی این تجهیزات به سفره خود رنگی بزنند.
شاید در فصل تابستان یکی از اصلی‌ترین مواردی که موجب فشار بر جسم و روان نیروی کار شاغل بر روی این تجهیزات می‌شود، همین گرمای جانکاه و طاقت فرساست؛ گرمایی که اگر با رطوبت بالا دم خور شود، علاوه بر بدن، روان را هم مانند یک ماده اسیدی می‌خورد و در صورت عدم رسیدگی به فرد منجر به مرگ سریع می‌شود. از این رو پزشکان همواره به مدیران کارگاه‌های دائم و پروژه‌ای توصیه میکنند که در کنار نوسازی سازه‌‌ها و تجهیزات و مجهیز نمودن آنها به امکانات استراحت روزانه مانند سایه‌بان، کانکس‌های کولردار و... ، خوراکی‌ها و مایعاتی را که در تنظیم عنصر سدیوم خون موثر هستند، را در اختیار کارگران بگذارند و تنها به هزینه‌‌هایی که برای خرید تجهیزات بعضا مستهلک و حادثه‌ساز میکنند، فکر نکنند.
اما یکی از مواردی که کار بر روی تجهیزات کارگاهی را در هنگام زایش فصل تابستان و در ادامه حضور آن سخت می‌کند، ساعت کار است. در حالی که ساعت کار مدیران و کارمندان شرکت‌های دولتی در استان‌‌ها گرمسیر در برخی از روزها ۴ ساعت و نیم است و در بیشتر روزهای تابستان تا ساعت ۱ بعدظهر، کارگران شاغل در کارگاه‌‌ای ساختمانی، شرکت‌های خصوصی و نیروهای کارگری شرکت‌های دولتی تا پاسی از شب به صورت شیفتی کار میکنند و دم برنمی‌آوردند؛ در حالی که بدن آنها زیر استرس گرمایی در حال از دست دادن یکی از مهم‌ترین عناصر حیات جسم، یعنی سدیم است.
نیاز بدن به آشامیدن و استراحت
از این جهت هوای گرم رطوبت‌دار نواحی جنوبی و جنوب غرب و شرق کشور که مناسب پخت میوه درخت نخل است، به چشم برهم زدنی بدن را به کوره تبدیل می‌کند؛ چراکه عضلات برای جذب اکسیژن و قلب برای پمپاژ خون به سوی مغز نیاز به استنشاق هوای مطبوع توسط ریه‌ها دارند. اگر قرار نیست که چنین هوایی تا ساعت‌ها وارد دستگاه تنفسی کارگران شود، حداقل باید شرایطی را فراهم کرد، که بدن از طریق آشامیدن و دقایقی استراحت در هوای مطبوع، به جذب موادی که از بیهوشی و سکته مغری و قلبی جلوگیری می‌کند، بپردازد.
گرما و رطوبت می‌تواند جسم کارگر را به آوردگاه بیماری‌های مهلک تبدیل کند؛ چراکه به سیستم ایمنی، کلیه، کبد، ریه، قلب و مغز آسیب‌های اساسی وارد می‌شود. «عالمه حریری فر» کارشناس ارشد تغذیه آثار سوء گرمازدگی را اینگونه تحلیل کرده است: «گرما زدگی بر اثر افزایش تعریق و به دنبال آن از دست دادن رطوبت مورد نیاز سلول‌های اندام‌های مختلف بدن و در نهایت افزایش دمای بدن و کاهش توانایی بدن در تنظیم این دما، بروز می‌کند. روش تغذیه، مصرف داروها، میزان تحرک بدنی، میزان دفع سموم بدن و شغل نیز در بروز گرمازدگی موثر است. به‌طور کلی، اگر بدن یک درصد آب خود را از دست بدهد، فرد احساس تشنگی می‌کند.»
وی می‌افزاید: «کاهش یا از دست دادن ۲ درصد آب بدن سبب می‌شود فرد علاوه بر تشنگی، دچار کم اشتهایی و حالت پریشانی شود همچنین از دست دادن ۳ درصد از آب بدن منجر به بروز ضعف و بیحالی شده و غلظت قند خون بالا می‌رود. اگر میزان از دست دادن آب بدن به ۴ درصد یا بیشتر برسد، بدن با حالت تهوع و ضعف عضلانی، عدم تمرکز، اختلال در کنترل درجه حرارت بدن، تنگی نفس، گرفتگی عضلات، افت گردش خون و نارسایی کلیه مواجه می‌شود. گرمازدگی در سه سطح خفیف، متوسط و شدید ایجاد می‌شود که در موارد شدید می‌تواند منجر به مرگ شود.»
کدام گروه‌ها از گرما آسیب می‌بینند؟
بنابراین برای مقابله با گرمازدگی در میان کارگران، مدیران کارگاه‌ها باید در چند سطح بکشوند: تغذیه، تامین امکانات سرمایشی در محل کمپ‌های کارگری، استقرار سایه‌بان در نزدیک محل کار و مدیریت نیروی انسانی (شیفت‌بندی، کاهش ساعت کار و... ). اما همانطور که اشاره‌ای شد، رطوبت بالا، ویژگی مسلط اقلیم تابستانی استانی‌های جنوبی کشور است. در این فصل بیش از همه، کارگران شاغل بر سکوهای نفتی، ساختمانی‌ها، کارگران معادن روباز، افرادی که با کوره‌های ذوب کار میکنند، کارگران آجرپزی‌ها، کارگران شهرداری، کارگران پتروشیمی، رانندگان، صیادان، کارگران مزارع در معرض گرمای آمیخته با رطوبت هستند.
البته رطوبت با درصدهای مختلف بروز می‌کند اما گاه به ۹۰ درصد هم می‌رسد. اگر در این رطوبت دمای هوا به حدود ۵۰ درجه برسد، مرگ کارگر با به حال اغما رفتن وی بر اثر خستگی و گرمازدگی حتمی است؛ به ویژه کارگرانی که دارای بیماری زمینه‌ای هستند، سریعتر به این مرحله می‌رسند و حتی ممکن است که درجا جان خود را از دست بدهند؛ برای نمونه، ۳۰ تیر ماه سال جاری، «شایار وطن خواه»، رییس بیمارستان نبی‌اکرم(ص) شهرستان عسلویه گفت: «دیروز یکی از کارگران پتروشیمی را بدون هیچگونه علایم حیاتی به بیمارستان آوردند که به سردخانه منتقل شد. بیمار مذکور ظاهرا به دلیل گرما و مشکلات زمینه‌ای به بیمارستان ما منتقل شده و پزشک هم همراهشان بود. البته بیمار در زمان انتقال به بیمارستان علایم حیاتی نداشته است.»
آتش افروزی گرما و رطوبت جنوب بر سر کارگران در فصل تابستان، نیازمند واکنش‌های دقیق پزشکی است. خوشبختانه در شرکت‌های دولتی تیم پزشکی مستقر است اما در کارگاه‌های کوچک و محیط‌های روباز دور از شهر نه خبری از پزشک معتمد شرکت است و نه خبری از نیروی امدادی که حتی بتوانند پیکر بی‌جان کارگر گرمادزده را به سردخانه نزدیک‌ترین بیمارستان برساند. در نتیجه نجات کارگران از گرمازدگی و حتی بر زمین نماندن پیکر وی هم، به محل کار بستگی دارد.
قواعد نجات کارگر گرمازده
البته قواعدی برای نجات کارگران گرمازده وجود دارد که توسط پزشکان به این شرح توصیه می‌شوند: کارگر را روی سطح همواری بخوابانید و پاهایش را بالا نگه دارید، لباس او را درآورید و با اسپری، آب گرم یا نیمه گرم (ولرم) بر پوستش بپاشید و با هوای گرم (درجه حرارت محیط) وی را باد بزنید. استفاده از حمام یخ، بسته‌های یخ، اسفنج سرد و باد زدن با هوای سرد ممنوع است؛ چنین کاری موجب انقباض عروقی (Vasoconstriction) می‌شود که در این صورت دفع گرما از بدن کاهش می‌یابد و بیمار دچار لرز (Shivering) می‌شود که این به نوبه خود تولید حرارت در بدن را افزایش می‌دهد. این افزایش حرارت در بیمار گرما زده موجب مرگ می‌شود. کمبود آب بدن را با سرم سالین ۰/۹ درصد جبران نمایید. گاهی برای رساندن فشارخون به سطح طبیعی یا نگاه داشتن آن در این سطح، استفاده (infusion) از چندین لیتر مایع لازم است. در صورت افت مداوم فشارخون می‌توان از تزریق مکرر وریدی ۱۰۰ میلی گرم هیدروکوتیزون استفاده کرد. بعضی اوقات تزریق داخل وریدی بی‌کربنات برای مقابله با اسیدوز کمک‌کننده است، ولی بهتر است در بیمارستان و پس از ارزیابی وضعیت اسید و باز انجام شود. هرچه سریعتر کارگر گرمازده را به واحد مراقبت‌های ویژه (Icu) بیمارستان منتقل کنید.
توقف کار در دمای بالای ۴۰ درجه
با وجود این قواعد، «ابوالفضل اشرف منصوری» رئیس کانون انجمن‌های صنفی مسئولین ایمنی و بهداشت کار کشور، معتقد است که تا زمانی که استانداردهای کار در محیط‌های گرمسیر و سردسیر به مصوبات شورای عالی حفاظت فنی ضمیمه نشوند، نمی‌توان از مرگ کارگران بر اثر گرمازدگی جلوگیری کرد. وی در شرح نظر خود ابتدا به استانداردهای کار در گرمای شدید اشاره می‌کند: «در اساس، طبق تمام دستورهای اجرایی ایمنی و بهداشت کار، باید کار در دمای بالای ۴۰ درجه متوقف شود؛ حتی اگر کارفرما یا پیمانکار به دلیلی مجبور باشد، که در دمای بالای ۴۰ درجه کارگران را به کار گیرد، باید به نحوی شیفت‌بندی کند که کارگران کمترین زمان را با هوا با دمای بالای ۴۰ درجه در تماس باشند؛ حالا رطوبت هر درصدی که می‌خواهد باشد.»
وی افزود: «در ایران نه تنها تدابیری برای کار در محیط‌های گرمسیر وسردسیر نداریم بلکه به زیرساخت‌هایی که از کارگران در مقابل گرما حفاظت میکنند، دسترسی نداریم؛ حتی کارفرما برای پیمانکار خود اجبار نمی‌کند که در گرمای بالای ۴۰ درجه، فعالیت کارگاه را متوقف کند یا کار دیگری را انجام دهد. پیمانکار هم که صرفا می‌خواهد کار را بدون تاخیر و طبق زمان بندی انجام دهد تا به موقع صورت وضعیت خود را دریافت کند، با گرمازدگی کارگر کاری ندارد. برای پیمانکار صرفه اقتصادی پروژه مهم است و نمی‌خواهد با هدف کاهش تماس کارگران با گرما ساعت کار کارگران را با کار به شکل شیفتی کم کند و حقوق و مزایای کامل را به آنها بپردازد.»
رئیس کانون انجمن‌های صنفی مسئولین ایمنی و بهداشت کار کشور با بیان اینکه همه اینها به ایرادات اساسی در ساختار عملیاتی و اجرایی شرکت‌‌ها و البته عدم یکپارچگی قوانین این حوزه برمی‌گردد، گفت: «تا زمانی که استانداردهای کار در محیط‌های گرمسیر و سردسیر به مصوبات شورای عالی حفاظت فنی ضمیمه نشوند، نمی‌توان از مرگ کارگران بر اثر گرمازدگی جلوگیری کرد. در ضمن باید شرایط و تمهیداتی را هم در قراردادهای کارفرما با پیمانکار و پیمانکار با کارگران لحاظ کرد تا طرفین با اولویت حفظ جان انسان‌ها، پروژه‌ها را مدیریت کنند.»
آموزش به کارفرما، پیمانکار و کارگر
اشرف منصوری افزود: «خود به چشم دیدم که کارگری حین جوشکاری در دمای ۴۳ درجه بیهوش شد. این کارگر علاوه بر حرارت خورشید، حرارت جوشکاری و حرارت تجهیزات را هم تحمل می‌کرد که بازتاب گرمای آنها مستقیم به سطح بدن وارد می‌شد. اگر این کارگر حین جوشکاری در ارتفاع بیهوش می‌شد، حتما بر اثر سقوط از ارتفاع جان خود را از دست می‌داد. بنابراین علاوه بر اینکه باید الزمات کار ایمن در گرما و سرما را به مصوبات شورای عالی حفاظت فنی الحاق کنیم باید آموزش به کارفرما، پیمانکار و کارگر به جد توسط وزارت کار پیگیری شود تا اینگونه فرهنگ کار، در دمای بالای ۴۰ درجه به درستی شکل گیرد.»
وی با بیان اینکه باید استانداردهای کار در گرما و رطوبت بالا به تمام کارفرمایان و پیمانکاران ابلاغ شود و برای آنها الزام ایجاد شود، گفت: «در کارگاه‌های دولتی که پیمانکاران به گستردگی در آنها فعال هستند، حدی از استانداردها برای کار در گرما وجود دارد اما در کارگاه‌های ساختمانی هیچ استانداردی وجود ندارد و هشدارها در گوش کارفرمایان فرو نمی‌رود. از سویی شهرداری‌ها در چنین مواردی ورود نمی‌کنند و تنها بازرسان ادارات کار و بهداشت محیط کار به صورت ادواری از کارگاه‌ها به صورت محدود بازرسی میکنند. اینها باید الزامات را گوشزد کنند و کارفرمایان و پیمانکاران متخلف و افرادی که کارگران را به کار در گرمای بالای ۴۰ درجه اجبار میکنند، مورد پیگرد قرار دهند.»
سخت‌ترین تابستان تمام عمر کارگران
در حالی گرمای طاقت‌فرسای مرداد ماه آرام آرام وارد محیط کار کارگران می‌شود، که کرونا هم با قدرت عرض اندام می‌کند. در گرمای بالای ۴۰ درجه نقاطی از کشور، کارگران مجبور به استفاده از ماسک و حتی دستکش هستند. همین امر کار کردن را برای کارگران سخت‌تر از هر زمانی می‌کند. گرمای شدید تابستانی در جنوب کشور، همزمان با الزام به استفاده از تجهیزات مقابله با ویروس کرونا، تابستان ۹۹ را به سخت‌ترین تابستانِ تمام عمرِ کارگران، تبدیل می‌کند.
گزارش: پیام عابدی
