بررسی رویکرد نمایندگان زن مجلس به اشتغال زنان؛
نسخه مجلس برای بیکاری ۱۷ درصدی زنان چیست؟
نرخ بیکاری ۱۷.۲ درصدی و نرخ مشارکت اقتصادی ۱۵.۳ درصدی برای زنان؛ نمایندگان مجلس یازدهم به ویژه زنان نماینده چه برنامه‌ای برای بهبود این شاخص‌ها دارند؟ برخی از آنها می‌گویند فراکسیون زنان در این مجلس جای حواشی به متن می‌پردازد تا مشکلات زنان حل شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در مجلس دهم ۱۸ زن به خانه ملت راه یافتند، هر چند صلاحیت یک زن منتخب (مینو خالقی، نماینده اصفهان) بعد از رای آوردن رد شد و نهایتا این مجلس شاهد حضور ۱۷ زن بود. حضور این تعداد زن در مجلس رکوردشکنی به حساب می‌آمد و همین هم یکی از دلایل امیدواری زنان بود. مجلس یازدهم از نظر تعداد نمایندگان زن تفاوت چندانی با مجلس قبلی ندارد. نتایج دور اول انتخابات نشان می‌دهد ۱۷ زن راهی مجلس شده‌اند که البته یک نفر از آنها (فاطمه رهبر، نماینده تهران) به دلیل شیوع کرونا درگذشت. با وجود این، یک زن دیگر (فاطمه آجرلو، حوزه انتخابیه کرج) به دور دوم راه یافته و ممکن است این مجلس رکورد مجلس قبلی را در زمینه تعداد زنان نماینده حفظ کند.
امید و ناامیدی برای چیست؟ نمایندگان زن در مجلس جدید قرار است چه کار‌هایی بکنند تا کارنامه خوبی از خود به جا بگذارند؟ آیا زنان در مجلس قبل کار درخوری انجام دادند؟ آیا همان مسیر ادامه می‌یابد یا شاهد چرخش در حوزه زنان هستیم؟
متن و حاشیه یک فراکسیون
فعالیت زنان در مجلس یازدهم پر از حاشیه بود؛ حاشیه‌هایی که رقبای انتخاباتی زنان بهارستان‌نشین در دوره تبلیغات انتخاباتی با همه توان به آن دامن زدند و به نام نقد عملکرد فراکسیون زنان، رویکرد‌های خودشان را نسبت به موضوع زنان نشان دادند. شاید همین اظهارات که البته بعد انتخابات هم ادامه داشت و هنوز هم ادامه دارد، نگرانی‌هایی را به وجود آورد.
اطلاعات مرکز آمار نشان می‌دهد نرخ بیکاری در میان زنان ایرانی ۱۷.۲ درصد است. هر چند این نرخ به خودی خود بالاست، اما واقعیت اشتغال زنان را نشان نمی‌دهد
در ایران ابعاد مختلف زیست زنان را که بررسی کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که در حوزه‌های مختلف نیازمند تغییرات بنیادین و اعمال اصلاحات اساسی هستیم. در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... زنان در ایران مانند زنان در اغلب کشور‌های دنیا نیازمند قوانین حمایتی هستند. نمایندگان زن در مجلس دهم انگشت روی برخی از این مشکلات گذاشتند و موفقیت‌هایی هم داشتند، هر چند که پررنگ بودن بعد اجتماعی آن به حاشیه‌هایی دامن زد و این گزک را دست منتقدان داد که زنان در مجلس دهم جای پرداختن به مسائل بنیادین و مشکلات واقعی، در پی کار‌های تبلیغاتی بودند. اینکه در حوزه زنان چه چیز متن و چه چیز حاشیه است، بحثی است که سال‌ها به آن پرداخته شده است. بدون ورود به چنین مباحثی، اگر قرار باشد تیتروار دغدغه‌ها و دستاورد‌های نمایندگان زن در مجلس دهم را بررسی کرد باید گفت که تصویب قوانینی برای اخذ تابعیت فرزندان مادران ایرانی و کاهش ساعات کار بانوان شاغل دارای شرایط خاص ازجمله مهم‌ترین دستاورد‌های آنها محسوب می‌شود. نمایندگان زن در مجلس دهم البته به مباحثی هم ورود کردند که برخی به نتیجه نرسید یا مصوبات مربوط به آنها هنوز در نوبت رسیدگی است. بحث کودک همسری، اذن خروج زنان نخبه از کشور، لایحه تامین امنیت زنان و پیگیری حضور زنان در ورزشگاه‌ها برخی از این موارد بودند. اتفاقا همین موارد باعث شد که منتقدان به آنها بتازند و اقدامات‌شان را زیر سوال ببرند. اظهارنظر زهره لاجوردی (نماینده تهران در مجلس) مبنی بر اینکه «کودک همسری مساله ما نیست» در روز‌های اخیر بار‌ها در شبکه‌های اجتماعی مورد نقد قرار گرفته است. حرف این نماینده مجلس البته در این خلاصه می‌شود: آن چیزی که اصلاح‌طلبان درباره حمایت از حقوق زنان شعارش را می‌دادند در عمل اجرایی نشد، چراکه آنها به دنبال پیگیری شعارهای جنجالی خود بودند.»
اشاره او به مساله فساد، رانت‌خواری و بهبود معیشت نشان می‌دهد که لااقل در حرف، نمایندگان جدید بیشتر دغدغه‌های اقتصادی را دنبال می‌کنند و البته مشارکت اقتصادی زنان و رفع بیکاری آنها.
اشتغال زنان و بنیان خانواده
اطلاعات مرکز آمار نشان می‌دهد نرخ بیکاری در میان زنان ایرانی ۱۷.۲ درصد است. هر چند این نرخ به خودی خود بالاست، اما واقعیت اشتغال زنان را نشان نمی‌دهد. مشارکت اقتصادی زنان در ایران ۱۵.۳ درصد است، یعنی اینکه ۸۵ درصد از جمعیت حدود ۴۰ میلیونی زنان در ایران یا کار نمی‌کنند (جزء جمعیت فعال نیستند)، یا کار کردن‌شان در آمار‌های رسمی ثبت نمی‌شود یا بیکار هستند. اگر بحث اشتغال زنان در دستور کار نمایندگان مجلس قرار گیرد، در واقع راه سختی در پیش است، چراکه پیش از هر چیز باید زمینه مشارکت اقتصادی زنان فراهم شود. دقیقا نمی‌دانیم برنامه فراکسیون زنان مجلس یازدهم درباره اشتغال زنان چیست. هنوز انتخابات هیات رئیسه این فراکسیون برگزار نشده، همانطور که هنوز کم و کیف کمیسیون‌های تخصصی مجلس جدید معلوم نیست. آنچه از اظهارات زنان منتخب مجلس یازدهم در دوره تبلیغات انتخاباتی برمی‌آید این است که مساله بیمه زنان سرپرست خانوار و شاید ارزش‌گذاری کار خانگی یکی از محور‌هایی باشد که آنها پیگیری می‌کنند.
زهره الهیان (نماینده تهران در مجلس) ۲۷ بهمن سال گذشته در یک میزگرد انتخاباتی بر مساله اشتغال زنان تاکید کرد. او هر چند دقیقا نگفت که برنامه ائتلاف نیروهای انقلاب که او در فهرست آن قرار داشت برای اشتغال زنان چیست اما ابراز امیدواری کرد که نمایندگان این ائتلاف با طرح‌های آماده وارد مجلس شوند.
الهیان در همان میزگرد بیش از هر چیز بر بیمه زنان سرپرست خانوار تاکید کرد. او که در مجلس هشتم هم حضور داشت، عنوان کرد: در لایحه بودجه سال ۹۲، ۱۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی کردیم که بتوانیم در گام اول ۲۰۰ هزار زن سرپرست خانوار را بیمه کنیم و قرار بر این بود که سال‌های آینده این بودجه افزایش پیدا کند. متاسفانه خانم مولاوردی که معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری بود، در آن زمان عنوان کرد که بنده با این طرح می‌خواهم دختران جوان را خانه‌نشین کنم که به هیچ وجه اینگونه نبود.
البته توضیحات یکی از اعضای فراکسیون زنان مجلس دهم نشان می‌دهد که طرح بیمه زنان سرپرست خانوار در این مجلس پیش رفته و گام‌های به نسبت خوبی برداشته شده است.
هفتم مهر سال گذشته پروانه سلحشوری (نماینده مردم تهران در مجلس دهم) گفت: یکی از مهم‌ترین مصوبات فراکسیون زنان بیمه زنان خانه‌دار، زنان سرپرست خانوار و دارای بیش از ۳ فرزند بود. سال ۹۶ توانستیم برای اجرای این قانون ۲۲۰ میلیارد و سال ۹۷، ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار در بودجه کشور تعیین کنیم.
عفت شریعتی کوهبنایی (نماینده زرند و کوهبنان در مجلس یازدهم) که سابقه نمایندگی مجلس در دوره هشتم را هم دارد، مدعی‌ست که او طراح طرح بیمه زنان خانه‌دار بوده و تحقق آن را در این مجلس ادامه می‌دهد.
او به ایلنا می‌گوید: یکی از دغدغه‌های شخص من در دوران قبلی نمایندگی مجلس مشکلات زنان بوده و اکنون در این مجلس نیز پیگیر رفع این مشکلات هستم. بیمه زنان خانه‌دار به عنوان یک طرح حمایتی در اولویت پیگیری است و امیدواریم در این مجلس بتوان گام‌های موثری در این زمینه برداشت.
باید گفت که برنامه نمایندگان زن در مجلس یازدهم در مورد اشتغال زنان دقیقا مشخص نیست. هم شریعتی و هم هاجر چنارانی (نماینده دوره دهم و یازدهم نیشابور و فیروزه در مجلس) در گفتگو با ایلنا بر این نکته تاکید دارند که زنان سرپرست خانوار باید در اولویت برنامه‌ریزی‌های حمایتی و اشتغال قرار گیرند.
بر اساس جدیدترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد در خصوص شکاف جنسیتی ایران از میان ۱۵۳ کشور در رتبه ۱۴۸ قرار دارد. این وضعیت نشان می‌دهد که در ایران باید گام‌های بلند‌تری در زمینه رفع شکاف جنسیتی که نمودش را در اقتصاد و اشتغال می‌بینیم، برداشت
عنوان می‌شود که بیش از سه میلیون زن سرپرست خانوار در ایران وجود دارند. این زنان برای گذران زندگی نیازمند شغل هستند، حال آنکه بسیاری از آنها امکان یافتن شغلی رسمی را پیدا نکرده و مجبور به تن دادن به مشاغل موقت، کاذب و با درآمد پایین می‌شوند. ناتوانی نهاد‌های حمایتی از حمایت کامل از این زنان، باعث می‌شود اغلب طیف‌های فکری و سیاسی متفق‌القول باشند که چاره کار ایجاد اشتغال برای این زنان است. آیا این تاکید به معنای آن است که از سر اجبار به کار زنان رضایت داده می‌شود؟ آیا این فکر در میان برخی نمایندگان فعلی مجلس هست که زنان در صورت نداشتن نیاز مالی بهتر است خانه‌داری کنند و لازم نیست سر کار بروند؟
از دو زن نماینده حاضر در مجلس یازدهم پرسیدیم که در ماه‌های اخیر و با راهیابی طیفی از افراد به مجلس این نگرانی به وجود آمده که حمایت از زنان در ابعاد مختلف کاهش یابد و خانه‌داری برای زنان مورد تاکید قرار گیرد. این نگرانی چقدر واقعی است؟، شریعتی می‌گوید: باور من این است که زندگی سعادت‌مندانه در گرو نقش‌آفرینی زنان و مردان جامعه است. زنان شاغل البته وظیفه خطیر‌تری دارند، چون یک زن شاغل در کنار شغلش باید خانه‌داری هم بکند. قطعا تحکیم بنیان خانواده اولویت زنان مجلس است. ما می‌گوییم زنی که بیرون از خانه کار می‌کنند به دلیل شرایطی که دارد باید مشمول امتیازاتی شود. این امتیازات که می‌تواند به صورت برخی معافیت‌ها یا مرخصی‌ها باشد، زمینه فعالیت زنان را فراهم می‌کند. چنارانی هم می‌گوید: این حرف که زنان در مجلس یازدهم به سمتی حرکت و قوانینی را تصویب می‌کنند که زنان را محدود می‌کند، کاملا نادرست است. شناخت من از زنان نماینده این است که با جدیت پیگیر امور مربوط به زنان به ویژه افزایش مشارکت زنان در زمینه‌های مختلف هستند. مطالبه ما در مجلس دهم افزایش به‌کارگیری زنان در مناصب اجرایی به ۳۰ درصد بود که البته محقق نشد. ما این را در مجلس یازدهم پیگیری می‌کنیم، همانطور که برخی از کار‌های بر زمین مانده در مجلس قبل را هم پیگیری می‌کنیم.
ترمیم شکاف جنسیتی
از حرف تا عمل به افزایش مشارکت زنان فاصله زیادی هست. این افزایش مشارکت علاوه بر ابعاد سیاسی و اقتصادی، ابعاد اجتماعی و فرهنگی هم دارند. برای مثال این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که برخی مردان با کار کردن همسرانشان مشکل دارند و در این زمینه محدودیت ایجاد می‌کنند. در مجلس قبل، زنان نماینده در مواردی سعی کردند به چنین مسائلی هم ورود پیدا کنند؛ مواردی که بعضا حاشیه‌ساز هم شد و بسیاری از همین زنانی که اکنون بر کرسی نمایندگی نشسته‌اند، به فراکسیون زنان تاختند که «آن چیزی که اصلاح‌طلبان درباره حمایت از حقوق زنان شعارش را می‌دادند در عمل اجرایی نشد، چراکه آنها به دنبال پیگیری شعارهای جنجالی خود بودند.» (زهره لاجوردی، نماینده تهران). شریعتی می‌گوید: مواردی مانند اجازه شوهر برای کار همسر نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. اجازه دهید فراکسیون زنان هیات رئیسه‌اش را انتخاب کند و کمیسیون‌های تخصصی نیز اعضای خود را بشناسند. بی‌شک رویکرد ما تصویب قوانینی است تضاد شرعی نیز نداشته و ظرفیت حل مشکلات را داشته باشد.
مجلس یازدهم در حالی کار خود را آغاز کرده که زنان انبوهی مطالبه انباشته شده، دارند. نمی‌توان یک موضوع را به موضوع دیگر اولویت داد یا مثلا گفت بهتر است به موارد اقتصادی جای موارد اجتماعی پرداخته شود یا برعکس. با این همه، افزایش شمار زنان تحصیل‌کرده، افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار، تمایل بیشتر زنان به کار کردن و البته فزونی گرفتن مشکلات معیشتی که کار زن و مرد را ضروری می‌کند، واقعیت‌هایی هستند که باعث می‌شود اشتغال زنان به یکی از اصلی‌ترین مطالبات زنان تبدیل شود.
در سراسر جهان برابری زنان و مردان در حوزه اقتصاد، اشتغال و درآمد از دغدغه‌های اصلی فعالان حوزه زنان است. بر اساس جدیدترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد در خصوص شکاف جنسیتی ایران از میان ۱۵۳ کشور در رتبه ۱۴۸ قرار دارد. این وضعیت نشان می‌دهد که در ایران باید گام‌های بلند‌تری در زمینه رفع شکاف جنسیتی که نمودش را در اقتصاد و اشتغال می‌بینیم، برداشت؛ اتفاقی که قطعا نیازمند تصویب قوانین جدید و اصلاح برخی قوانین است.
گزارش: محمدجواد صابری
