تحمیل رکودِ بازار پوشاک بر کارگران/ از نبود امکانات بهداشتی تا امضای برگه «من هیچ حقی ندارم»

به گزارش خبرنگار ایلنا، کارگر یک بوتیک پوشاک در صادقیه است که این روزها با سرایت بحران کرونا به حوزه پوشاک بی‌دفاع‌تر از قبل در شرایط خطیر بیماری هنوز کار می‌کند. دید و بازدید عید تعطیل شده است؛ اغلب ایرانی‌ها در خانه می‌مانند و در آستانه عید مشکلات معیشتی برای کارگران فروشگاه‌ها و بوتیک‌ها تبدیل به مشکلی جدی شده است. آنها از حمایت‌های قانون کار نیز برخوردار نیستند. اغلب قراردادهای موقت و سفید امضا دارند یا بدون قرارداد کاری مشغول به کار هستند. حالا با وجود ضرر تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک این کارگران هستند باید جورش را بکشند. شاید کارگران نساجی‌ها و شاغلین صنعت پوشاک کمی از امکان چانه‌زنی و اعتراض برخوردار باشند اما اغلب کارگران بوتیک‌ها، پاساژها و فروشگاه‌های پوشاک بدون چتر حمایتی قانون کار مشغول به کار هستند. 

او می‌گوید: مدرک فوق لیسانس دارم اما هرکجا به دنبال کار گشتم، موفق نشدم، نهایتاً به علت بیکاری مجبور شدم در یک بوتیک مشغول به کار شوم. مشکلات خانوادگی‌ام هر روز بیشتر می‌شود و بیکاری مهم‌ترین عامل آن است. ما در هیچ زمان سال درآمد منظمی نداریم اما دلمان به همان درآمد ماهانه از بوتیک‌ها خوش بود و خرید عیدانه مردم، که با شیوع کرونا امیدمان نابود شد. 

صادقیه، یکی از محلات پرخطر شیوع کرونا شناخته شده است. برای همین هم چند روز قبل برای ضدعفونی معابر به اینجا آمدند. هنوز چند نفر دستفروش حوالی میدان صادقیه به امید فروش عید در این محیط آلوده نشسته‌اند. از پاساژها و مغازه‌های پوشاک صادقیه هم تعداد زیادی به امید فروش دم عید باز است و کارگران مشغول به کار هستند. 

این کارگر تصریح می‌کند: برخی مغازه‌داران خودشان نمی‌آیند و کارگران را برای پاسخ به مشتری در مغازه نگاه داشته‌اند. ما شغل آزاد داریم. در روزهای عادی سال هم بارها شغل عوض می‌کنیم. الان هم اگر کسی مشکل مالی حادی نداشته، شغلش را ترک کرده و قرنطینه خانگی شده اما ما که مجبور هستیم خانواده را تأمین کنیم و راه کسب دیگری هم نمی‌شناسیم، هر روز در محل کار حاضر می‌شویم. برخی از ما ساعات طولانی کار می‌کند.  

ضرر کارفرما روی دوش کارگر

عید امسال به علت شیوع کرونا، تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک ضرر مضاعفی داشتند. بوتیک‌ها و فروشگاه‌ها کاملاً سوت و کور هستند. از یکسو قرنطینه خانگی و از سوی دیگر کاهش قدرت خرید کارگران در اثر فشار مضاعف بیکاری‌های مقطعی در پی کرونا موجب کسادی بازار شده است. کارگران روزمزد شاغل در این حوزه تمام امید خود را به رونق فروش در عید دوخته بودند اما حالا نه تنها خبری از پاداش و مزایا نیست، بلکه آنها مجبور هستند ضرر فروشندگان را نیز متحمل شوند. 

اوضاع بازار فروش پوشاک شدیداً بحرانی است. مجید نامی (نایب رئیس اتحادیه تولید و صادرات پوشاک) گفته است: حتی به اندازه ۱۰ درصد نیاز بازار نیز تقاضا برای خرید پوشاک وجود ندارد. وی بر لزوم حمایت دولت از تولیدکنندگان آسیب‌دیده از کرونا تأکید کرد.

مصداق یک اصل نانوشته در بین طرفداران اقتصاد بازار آزاد؛ کارگران همیشه در ضرر کارفرما سهیم هستند، درحالیکه کارگران هیچگاه در سود کارفرمایان شریک نمی‌شوند. صنعت پوشاک در سال ۹۸، با رشد ۲۶ درصدی صادرات نساجی و پوشاک مواجه بود. بعد از گرانی ارز که در پی شوک ارزی از سال ۹۷ شاهد آن بودیم، صادرات برای تولیدکنندگان پوشاک بسیار پرسود بود. اما کارگران این حوزه همچنان با افزایش دستمزد ناچیز هرساله مواجه بودند و هیچ سهمی هم در افزایش سود نداشتند. 

حال که کرونا به صنعت پوشاک رسیده، تولیدکنندگان از طریق اتحادیه‌ها و نمایندگانشان که برعکس اتحادیه‌ها و تشکل‌های کارگری هم خیلی قوی است و هم در معادلات و مناسبات قدرت بیشتری دارند، دست به کار می‌شوند تا تسهیلات دیگری بگیرند. بنابراین این روزها، سلسله‌ای از مصاحبات در خصوص ضرر و زیان فروشندگان و تولیدکنندگان به چشم می‌خورد. طبیعی است که تولیدکنندگان بزرگ که اغلب نمایندگی‌های بزرگ در سطح شهر دارند، بیشتر برای دریافت انواع و اقسام تسهیلات مقرب درگاه هستند اما دریغ از کمکی به کارگران که در این شرایط به‌طور موثر برای جان و معیشت‌شان صورت بگیرد. 

نمایندگی‌های بزرگ فروش پوشاک و مغازه‌داران خود هر دو در این شرایط متضرر شده‌اند. بعد از پایان فروش‌های فوق‌العاده در این روزها قرار بود که نمایشگاه بهاره برای مصر‌ف‌کنندگان برگزار شود اما اکنون خیابان‌های اصلی و شلوغ و مراکز فروش خلوت و سوت و کور است. 

اخیراً ابراهیم خطابخش (رئیس اتحادیه کارفرمایی تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک دوخته اصفهان) گفته است: در پی شیوع ویروس کرونا در کشور، تمام تجمعات کنسل و به دنبال آن نیز نمایشگاه‌های بهاره لغو شد و در این شرایط دستور حراج و فروش فوق‌العاده برای واحدهای فروش پوشاک صادر شده است. با وجود تمام این تدابیر شرایط بازار پوشاک تحت تاثیر ویروس کرونا نامناسب است.

وی با اشاره به اینکه حدود دو ماه پیش از عید واحدهای فروش پوشاک با سفارش جنس، بابت آن چک داده‌اند، گفت: متاسفانه به دلیل اینکه فروشی در بازار پوشاک انجام نمی‌شود، چک‌های مغازه‌داران به نوعی پاس نشده و امروز با چک‌های برگشتی زیادی مواجه هستیم.

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک دوخته اصفهان تاکید کرد: برای رفع این مشکل اتحادیه طی نامه‌ای به اتاق اصناف درخواست داده تا با سیستم بانکی و دیگر بخش‌ها رایزنی کنند و طی ابلاغیه‌ای مانع برگشت چک‌ها شوند، اما فقط این مشکل نیست زیرا واحدهای تولید و فروش پوشاک در آستانه شب عید بلاتکلیف مانده‌اند.

مصیبت کارگرانی که با توافق شفاهی کار می‌کنند

کارگر بوتیک و فروشگاه پوشاک شرایط به مراتب اسفبارتری دارد. درصد قابل توجهی از کارگران این بخش، قرارداد سفید امضا دارند یا اصلاً بر اساس توافق شفاهی کار می‌کنند. این افراد پیش از شیوع کرونا نیز ممکن بود در دریافت عیدی و پاداش پایان سال دچار مشکل شوند؛ اکنون که فروش تولیدکنندگان پوشاک بسیار کم شده، احتمال اینکه عیدی و پاداش پایان سال را دریافت نکنند، زیاد است. خیلی از این کارگران به‌صورت روز مزدی و بر اساس میزان فروش پول می‌گیرند. روزمزدها با اینکه در شرایط پرخطر کرونا، این روزها سر کار حاضر می‌شوند و به همان میزان قبل ساعات خود را در محیط کار می‌گذرانند، دستمزد کمی دریافت می‌کنند. 

در عین‌حال بسیاری از کارگرانی که قرارداد ندارند یا قرارداد‌هایشان سفید امضاست، از ترس اخراج شکایت نمی‌کنند و از حقوق خود می‌گذرند. آنها هیچ تشکل و ابزار چانه‌زنی برای حقوق خود ندارند. برعکس فروشندگان و تولیدکنندگان پوشاک که برای گرفتن تسهیلات بر دولت فشار می‌آورند. خیلی اوقات نمودی از فشار بر دولت «اخراج گسترده کارگران» بوده است. 

امنیت شغلی آنها به قدری پایین است که در شرایط ناایمن و نبود امکانات بهداشتی در محیط کار تن به کار می‌دهند و نمی‌توانند از این بابت به کارفرما اعتراضی کنند. خیلی از آنها ممکن است با کاهش شدید دستمزد اسفند ماه امسال رو به رو باشند اما نتوانند آن را بر زبان بیاورند.

برخی از این کارگران در هنگام شروع به کار برگه‌ای را امضا کرده‌اند که عملاً حق تسویه سفید امضا را به کارفرما واگذار می‌کند. خیلی از آنها ۱۲ ساعت کار مداوم دارند؛ آنهم بدون بیمه. حداقل دستمزد وزارت کار نیز در موردشان رعایت نمی‌شود. خبری از نظارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز نیست. در قرارداد کاری خیلی از آنها ذکر شده در صورتیکه سرقتی از فروشگاه صورت بگیرد، کارگر در مقابل آن مسئول است و باید ضرر را از جیب خودش بپردازد. 

عبدالله وطن‌خواه (فعال کارگری) در رابطه با قراردادهای سفید امضا می‌گوید: در هیات‌های تشخیص و حل اختلاف، باوجود امضای چک و سفته و تسویه سفید، اگر کارگر بتواند رابطه کارگر- کارفرما را  ثابت کند، باید کارفرما مطالبات را «حتماً» بپردازد. 

او می‌افزاید: در شرایط فعلی بازار کار، چون کارگران دست خالی هستند و هیچ پشتوانه‌ای ندارند، مجبورند هرچه جلویشان می‌گذارند امضا کنند، حتی چک به کارفرما بدهند؛ همه اینها برای این است که فقط بتوانند کار کنند حالا حقوق معوق شود یا نشود یا چه اتفاق بعدا می‌افتد؛ بماند.

البته سواستفاده‌ها در قراردادهای کاری طبق قانون مجازات اسلامی جرم شمرده می‌شود اما کارگران دارای قراردادهای سفید امضا بی‌پشتوانه‌تر از آن هستند که بتوانند از این ظرفیت قانونی بهره بگیرند. براساس قانون مجازات اسلامی، سوءاستفاده از هرگونه سفید امضا تا ۳ سال حبس برای فرد سوءاستفاده کننده به دنبال دارد. اما آیا اکنون کارگر یک بوتیک می‌تواند بابت عدم تجهیز محیط کار به لوازم بهداشتی از کارفرما شکایت کند؟ آیا اگر کارگری حقوقش به صورت نصفه و نیمه پرداخت شود، ترس از بیکار شدن باعث سکوت کارگر نمی‌شود؟ این‌ها واقعیت‌های بازار کار کشور است. 

همین روزها کارگران فروشگاه‌ها و بوتیک‌های پوشاک دستمزد اسفند ماه را دریافت می‌کنند اما اغلب تهدید و هشدار کارفرما مبنی بر کاهش دستمزد به گوششان خورده و موجب نگرانی‌شان شده است و آنها هیچ راهی برای دفاع از خود ندارند. 

گزارش: مریم وحیدیان