از آب تا آبادانی و اشتغال

به گزارش خبرنگار ایلنا، هر چند بارندگی‌های ماه‌های ابتدایی سال جاری تا حدی خیال‌مان را از نظر کم‌آبی راحت کرد، اما اقلیم ایران باعث می‌شود بگوییم خشکسالی در ایران معمول است و ترسالی اتفاق. به همین دلیل مدیریت منابع آبی حتی در سالی که بارندگی‌ها در کشور ۱۸۱ درصد افزایش یافته است، ضروری به نظر می‌رسد.

 در سال‌های اخیر که کم‌آبی امان مردم را بریده و مسئولان و گروه‌های اجتماعی را به فکر تبلیغ صرفه‌جویی در مصرف آب انداخته است، همواره این موضوع نیز مطرح بوده که بیشترین میزان مصرف آب در ایران در حوزه کشاورزی است. از مباحث مربوط به افزایش بهره‌وری در حوزه کشاورزی که بگذریم، کنترل آب‌های روان و مدیریت خروج آب کشاورزی از ایران، موضوع مهمی است، به ویژه اینکه بدانیم کشور‌های همسایه که در حوزه آب با ما منافع مشترک دارند از سال‌ها پیش به فکر مدیریت خروج آب از کشور‌شان افتاده‌اند و کشوری مانند ترکیه با ایجاد بیش از ۲۰ سد روی سرشاخه‌های دجله و فرات، بر مسائل آبی و زیست محیطی در ایران، عراق و سوریه تاثیر گذاشته است.

مهار آب‌های مرزی

«دولت با مهار آب‌های مرزی در پی ایجاد اشتغال و رونق تولید است» این اظهارنظر را وزیر نیرو اخیرا در مراسم ویدئو کنفرانس افتتاح همزمان طرح‌های آب‌وخاک آذربایجان غربی انجام داده است.

 در حالی رضا اردکانیان از توجه ویژه به کشاورزی در مناطق مرزی خبر می‌دهد که استان‌های مرزی از جمله خوزستان، آذربایجان غربی و کردستان سهم زیادی در تولیدات کشاورزی ایران دارند. سهم کشاورزی در اقتصاد ایران ۳۱ درصد است و  آنطور که وزیر کشاورزی می‌گوید ۱۸ درصد اشتغال کشور مربوط به بخش کشاورزی است که این رقم به جز صنایع تبدیلی است. اگر صنایع تبدیلی را هم در نظر بگیریم، کشاورزی به صورت مستقیم و غیرمستقیم تاثیر مهمی بر اشتغال کشور دارد و میلیون‌ها ایرانی شاغل در این حوزه یا صنایع مرتبط با آن فعال‌اند و میلیون‌ها نفر دیگر نیز می‌توانند در این زمینه مشغول به کار شوند. از آنجا که معیشت بسیاری از مرز نشینان، به ویژه آن دسته‌ای که کنار دریا زندگی نمی‌کنند و از مواهب ساحل‌نشینی مانند صیادی یا ترانزیت بی‌بهره‌اند، به حوزه کشاورزی بستگی دارد، کنترل آب‌های مرزی از اهمیت زیادی برخوردار است. این موضوع بسیار چالشی است و اجرای هر پروژه یا توقف هر پروژه در این زمینه می‌تواند به مباحث مختلفی دامن زده و موافقان و مخالفان را در مقابل هم قرار دهد.

مرزنشینان و چالش آب

تامین آب به ویژه در مناطقی که به تناوب دوره‌های خشکسالی را تجربه می‌کنند، آنقدر مساله مهمی است که پای حقوق‌‌دانان را هم به موضوع باز کرده و در سال‌های اخیر به ویژه در مورد آب‌های مشترک بین کشور‌ها شاهد تدوین قوانین جدید و تعریف یک نظام حقوقی کامل بوده‌ایم. با این همه، در منطقه ما این نظام حقوقی آنطور که باید و شاید رعایت نشده و  تامین نکردن حقابه ایران در شرایطی که خشکسالی تشدید شده به مشکلات عدیده‌ای دامن زده است. این مشکلات طیف وسیعی را شامل می‌شوند.کم‌آبی هم تامین آب شرب را مشکل کرده، هم مشکلات زیست‌محیطی به وجود آورده و هم تولیدات کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده است. در سال‌های اخیر بار‌ها گزارش‌هایی از  روستاهای مرزی ایران در سیستان و بلوچستان منتشر شده است؛ جایی که آب شرب طلاست و مردم برای تامین آن سختی‌های زیادی می‌کشند. همچنین بحران‌های زیست محیطی مانند خشکی تالاب‌ها و دریاچه‌ها که خود به ایجاد ریزگرد‌ها منجر شده، مشکلی شناخته شده در سال‌های اخیر بوده است؛ مشکلی که باز هم به آب برمی‌گردد.

خشکسالی همچنین به سقوط کامل کشاورزی در بخشی از مناطق و بایر شدن زمین‌هایی منجر شده که روزی تامین کننده مایحتاج بسیاری از ایرانیان بودند. بررسی این مشکلات نشان می‌دهد تا حد زیادی خشکسالی به عنوان یک روند طبیعی اقتصاد و معیشت مرزنشینان را تحت تاثیر قرار داده است، اما عدم تامین حقابه مناطق مرزی نیز به همین میزان بر مشکلات افزوده است.

کاشت کلزا در پلدشت

در سال‌های اخیر طرح‌های ویژه‌ای برای کنترل آب‌های مرزی اجرا شده است. اخیرا سه طرح‌ بزرگ آب‌وخاک آذربایجان غربی با حضور رئیس‌جمهور افتتاح شد که بخش مهمی از آن مربوط به کنترل آب‌های مرزی است. وزیر نیرو درباره این طرح توضیح داد: سه سد  با سه ایستگاه پمپاژ در آذربایجان غربی افتتاح شد که در این میان سد کرم آباد نقش مهمی در انتقال آب از رودخانه ارس به خارج از آن و به بستر سد کرم‌آباد پلدشت دارد.

اردکانیان افزود: انتقال آب از این رودخانه در آبیاری ۱۵ هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی تحت کشت این مناطق نقش مهمی ایفا می‌کند که در آینده به ۴۶ هزار و ۵۰۰ هکتار خواهد رسید.

رئیس هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی آذربایجان غربی عنوان می‌کند که کشاورزی در این استان اهمیت ویژه‌ای دارد و کشت‌و‌کار تامین کننده بخش مهمی از معیشت مردم این منطقه است.

سلیمان قدرتی در گفتگو با ایلنا ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر خشکسالی و بروز برخی اختلافات باعث شد که ما نتوانیم طرح‌هایی که برای کشاورزی در پلدشت در نظر گرفته شده بود را اجرا کنیم.

او توضیح می‌دهد: با کاشت کلزا در پلدشت می‌توان تا حد زیادی نیاز کشور به این محصول استراتژیک را برطرف کرد. کلزا برای تهیه روغن اهمیت زیادی دارد و روغن محصولی مهم در سبد غذایی شهروندان است.

به گفته رئیس هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی آذربایجان غربی، کاشت کلزا در پلدشت به دلیل عدم تامین آب به مشکل برخورد، اما آنطور که وعده داده شده و به دنبال اقداماتی که اخیرا صورت گرفته است به زودی کاشت کلزا در پلدشت امکان‌پذیر می‌شود.

او عنوان می‌کند: کشاورزان از این طرح استقبال کرده‌اند و اگر موانع برطرف شود و بتوانیم طرح کاشت کلزا را اجرا کنیم، کمک شایانی به معیشت کشاورزان استان آذربایجان غربی شده است.

تامین اعتبار برای مدیریت آب‌های مرزی

یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان اینکه بهره‌وری آب در کل کشور و در استان آذربایجان غربی پایین است، عنوان می‌کند: در آذربایجان غربی حدود ۷۰ درصد آب هدر می‌رود و دلیل آن استفاده از شیوه‌های نادرست در حوزه کشاورزی و همینطور مدیریت آب است.

جلال محمود‌زاده در گفتگو با ایلنا ادامه می‌دهد: بخشی از این هدر رفت به دلیل خارج شدن آب از مرز‌های کشور است، حال آنکه در بخش کشاورزی، شرب و همچنین احیای دریاچه ارومیه به شدت نیازمند استفاده از این آب هستیم.

او عنوان می‌کند که اقتصاد آذربایجان غربی وابسته به حوزه کشاورزی است و ۳۵ درصد ساکنان این استان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در این بخش فعالیت می‌کنند.

نماینده مردم مهاباد در مجلس با تاکید بر اینکه بیش از آنکه آذربایجان غربی استانی صنعتی باشد، در حوزه تولیدات کشاورزی شناخته می‌شود، تصریح می‌کند: آذربایجان غربی در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله سیب، چغندر قند و انگور رتبه‌های نخست کشور را دارد و این مهم لزوم توجه بیشتر به اقتصاد کشاورزی این استان را اثبات می‌کند.

به گفته او، افزایش تولید در حوزه کشاورزی منجر به افزایش اشتغال در این استان می‌شود و این افزایش تولید نیازمند توجه به حوزه آب است.

محمود‌زاده با بیان اینکه طی شش ماه اخیر رئیس جمهور دو بار به استان آذربایجان غربی سفر کرده و بیشتر تمرکز در این سفر‌ها روی حوزه آب بوده است، می‌گوید: مدیریت آب در استان آذربایجان غربی به شدت نیازمند تامین اعتبارات است. احیای دریاچه ارومیه با تامین حقابه آن و تامین آب برای کشاورزی در این استان حاصلخیز توجه به حوزه آب را بیشتر کرده است، اما برای اینکه طرح‌های اجرا شده و پروژه‌ها محقق شوند، نیاز به تخصیص اعتبارات ویژه هستیم.

او عنوان می‌کند که با مدیریت درست می‌توان جلوی خروج بخش مهمی از آب استان که اکنون به کشور‌های دیگر می‌رود را گرفت و در برنامه‌های کلان نیز چنین هدفی تعریف شده است.

تولید محصولات استراتژیک

حوزه آب حوزه‌ای مهم و استراتژیک است که با حوزه‌های مختلف ارتباط یافته و مناقشات مهمی را پدید می‌آورد. وقتی درباره تامین، انتقال یا مدیریت آب حرف می‌زنیم از یک طرف مباحث اقتصادی برجسته‌اند و از طرف دیگر محیط زیست، مسائل اجتماعی و سیاسی و حتی مسائل مربوط به حقوق بین‌الملل اهمیت می‌یابند.

 با افزایش جمعیت جهان تامین مواد غذایی یکی از دغدغه‌های دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی است و به همین دلیل کشاورزی و صنایع وابسته به آن بسیار مهم هستند. کمبود آب باعث شده سختگیری‌ها درباره استفاده از آب در حوزه کشاورزی افزایش یابد و از طرف دیگر دولت‌ها می‌کوشند تا حد ممکن منابع آبی خود را حفظ کنند یا افزایش دهند. در دو  دهه اخیر با وجود خشکسالی بی‌سابقه جای اینکه به فکر حفظ منابع آبی باشیم یا آب‌های روان را برای استفاده کنترل کنیم، با حفر چاه منابع آب زیر زمینی را خشک کردیم و به مشکلات آبی و محیطی‌زیستی دامن زدیم. در چند سال اخیر محدودیت‌هایی در زمینه استفاده از آب‌های زیرزمینی اعمال شده و در این شرایط به نظر می‌رسد گزینه مناسب برای تامین آب کشاورزی استفاده از آب‌هایی روانی است که از مرز‌ها خارج می‌شوند. مرزنشینان کشاورز به شدت به این آب احتیاج دارند، چنانکه در برخی از استان‌های کشاورزی نظیر آذربایجان غربی اگر منابع آبی تامین شود و برنامه‌ریزی‌های درستی صورت گیرد، علاوه بر افزایش تولید محصولات سنتی این استان مانند سیب، می‌توان به تولید محصولات مهم و استراتژیک نظیر کلزا هم پرداخت. این تولیدات حتی می‌تواند به صادرات بینجامد.

گزارش: محمدجواد صابری