توافق به جای قانون

به گزارش خبرنگار ایلنا، بار مشکلاتِ رکود بازار مسکن و افزایش قیمت مصالح ساختمانی بر دوش کارگران ساختمانی سنگینی می‌کند. رکود این بازار برای بساز و بفروش‌ها مساوی با محرومیت از سود کلان ساختمان‌سازی است، برای کارگر ساختمانی اما برابر با افزایش ماه‌های بیکاری در طول سال و محرومیت از حداقل‌های معیشتی است. کارگرانی که در این شرایط برای اینکه چند ماه بیکار نمانند، به دریافت دستمزدهای کم راضی می‌شوند. دستمزد کارگران ساختمانی همچون دیگر اصناف باید طی «پیمان‌های دسته جمعی» و به صورت منطقه‌ای تعیین شود؛ یعنی اتحادیه‌ها و انجمن‌های صنفی کارفرمایی و کارگری و دولت بر سر دستمزد کارگران ساختمانی توافق می‌کنند و کارگر ساده یا استادکار تحت همین توافقنامه باید دستمزد خود را دریافت کند اما عملاً شرایط به گونه‌ای دیگر است و دستمزد کارگران به صورت «توافق فردی» تعیین می‌شود.

گزارش شاخص قیمت نهاده‌های ساختمان‌های مسکونی شهر تهران در سال ١٣٩٧ (بر مبنای سال پایه ١٣٩٠) که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شد، نشان می‌دهد که تورم مصالح ساختمانی در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ حدود ۴۷.۸ درصد بوده است. رقم تورم مصالح ساختمانی البته از سال ۹۱ تا کنون به بیشترین رقم رسیده است.

تورم نهاده‌های ساختمانی شاملِ گروه تأسیسات برقی، گروه نقاشی ساختمان، گروه تأسیسات مکانیکی و انواع عایق حرارتی، گروه آهن آلات پروفیل در و پنجره و نرده بین ۷۵ تا ۸۰ درصد رشد داشته است. برخی نهاده‌های ساختمان که از این بیشتر هم افزایش قیمت داشته است. در گروه چوب ۹۹ درصد و گروه ایزوگام و قیرگونی آسفالت۱۲۴.۸ درصد تورم در سال ۹۷ شاهد بوده‌ایم. البته به این معنا نیست که تورم منفی نهاده‌های ساختمانی باعث می‌شود، کارگران ساختمانی اوضاع بهتری پیدا کنند. بلکه در سال ۹۴ که تورم منفی حدود ۱.۸ بوده است، دستمزد کارگران حدود حداقل دستمزد بود.

تأثیر افزایش قیمت مصالح ساختمانی بر دستمزد کارگران

افزایش قیمت مصالح تاثیر خود را بر رکود بازار مسکن و در نتیجه کاهش ساخت و ساز داشته است؛ تیری که مستقیماً بر معیشت کارگران ساختمانی وارد می‌شود. می‌گویند عرضه و تقاضا وضعیت نیروی کار ساختمانی را تعیین می‌کند. کاهش تقاضا، درحالیکه نیروی کار ثابت است، نرخ دستمزد نیروی کار را پایین می‌آورد. بساز و بفروش وقتی با پدیده گران شدن مصالح ساختمانی مواجه می‌شود، در درجه اول دستمزد نیروی کارش را پایین می‌آورد تا مخارج خود را کاهش دهد.

کارفرما صرف تملکی که بر مصالح ساختمانی و زمین و ماشین آلات دارد، می‌تواند نیروی کارش را اخراج کند یا دستمزد پایینی به او بپردازد. کار به جایی می‌رسد که سرمایه‌دار اگر تورم مصالح ساختمانی، کار بساز و بفروشی را هم برایش کم‌سود کند، کلاً عرصه را رها می‌کند و وارد کسب و کار پرسود‌تری می‌شود. بیکاری در حوزه ساختمان بسیار رایج است. هر کارگر ساختمانی حتماً چند ماهی از سال بیکار می‌ماند. گاهاً برای اینکه بیکار نماند یا برای اینکه بتواند در پروژه‌های بلند‌مدت‌تر کار کند، مجبور می‌شود، پیشنهاد دستمزد پایین از سوی کارفرما را بپذیرد.

دستمزد کارگران ساختمانی بیشتر عرفی است تا قانونی

دستمزد کارگران ساختمانی بیشتر عرفی است تا قانونی. به این معنا که در برخی مناطق حتی سال‌هاست که پیمان دسته جمعی برای افزایش دستمزد کارگران صورت نگرفته است. با کم‌رنگ شدن نقش انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی، عملاً این پیمان تبدیل به توافق هر کارگر با کارفرما شده و امکان اِعمال قدرت و چانه‌زنی از کارگران گرفته شده است. در واقع کارگران ساختمانی بین زمین و هوا رها شده‌اند.

کارگران ساختمانی در استان‌های مختلف چقدر دستمزد می‌گیرند؟ طی این گزارش سه استان مازندران، لرستان و همدان را بررسی می‌کنیم. رحیم جاویدان (دبیر انجمن صنفی کارگران ساختمانی همدان) می‌گوید: در همدان نزدیک به ۵ سال است که هیچ جلسه‌ای مبنی بر افزایش حقوق کارگران ساختمانی بین شرکای اجتماعی تشکیل نشده است.

او می‌افزاید: نرخ دستمزد کارگران ساختمانی شدیداً وابسته به بازار عرضه و تقاضا است. وقتی عرضه کار کارگر ثابت است و رکود بازار مسکن موجب پایین آمدن تقاضا برای نیروی کار شده، نرخ دستمزد کارگران پایین می‌آید. کارگران زیادی در این شرایط رکود ساخت و ساز بیکار می‌شوند و گاهاً کارگر مجبور می‌شوند برای اینکه بتوانند کار کنند، به دستمزد کم راضی شوند.

جاویدان معتقد است که اغلب کارفرمایان دستمزد را پایین آورده‌اند و بیشتر‌ از حداقل عرف موجود به کارگران نمی‌پردازند. از کارگر ساده تا کارگر نیمه ماهر و ماهر همین وضعیت را دارد.

این فعال کارگری تاکید دارد: عمدتاً در همدان توافق بین کارگر و کارفرما است و خیلی وابسته به نرخ‌های تعیین شده نیست. اصلاً ۵ سال است که نرخی تعیین نشده است.

جاویدان می‌گوید: در همدان یک کارگر ساده بین ۵۵ تا ۷۰ هزار تومان در روز و استادکار که بالا‌ترین رده است، بین ۱۰۰ تا ۱۴۰ هزار تومان در روز دریافت می‌کند.

این بدان معنا است که کارگرانی هستند که در ماه حدود ۱ میلیون و ۴۳۰ هزار تومان درآمد دارند و این درحالی است که شورای عالی کار دستمزد و مزایای سال ۹۸ را حدود یک میلیون و ۹۰۰ هزار تومان تعیین کرده است.

جاویدان البته تأکید دارد که بیکاری‌ها به حدی هست که کارگر با روزی ۵۰ هزار تومان و کمتر نیز مشغول به کار شود.

او می‌افزاید: اگر دستمزد پیشنهاد کاری برای سه ماه داشته باشد و بداند که لااقل برای این چند ماه دغدغه دوباره کار پیدا کرد ندارد، حاضر می‌شود، دستمزد کمتری بگیرد. مشکل اینجا است که اصلاً نیازی به کارگر نیست.

او با اشاره به افزایش قیمت مصالح ساختمانی تصریح می‌کند: با کاهش ساخت و ساز، کارگران منتظر هستند کاری پیدا کنند و هر طور هست نانی بر سر سفره‌شان ببرند بنابراین تحت شرایط بدی کار می‌کنند.

تشکل‌ها در تعیین دستمزد نقشی ندارند

تشکل‌های کارگری و کارفرمایی استان مازندران هم در طی سه سال گذشته هیچ جلسه‌ای بابت افزایش دستمزد کارگران نداشته‌اند. سه سال پیش هم که جلسه‌ای برگزار می‌شود، هیچ افزایش دستمزدی صورت نمی‌گیرد. این را هادی ساداتی (رئیس انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان مازندران) می‌گوید.

او می‌افزاید: نرخ دستمزد کارگران ساختمانی نسبت به هزینه‌های زندگی خیلی پایین است. مقاومت برای جذب نیروی کار باعث می‌شود تا انجمن‌های صنفی نیز از ترس بیکار شدن کارگران، اصرار به افزایش نرخ دستمزد نداشته باشند.

ساداتی؛ بحران عمده کارگران ساختمانی در این روزها را بیکاری می‌داند و می‌گوید: افرادی که بخواهند دستمزد بیشتری بگیرند، متأسفانه بیکار می‌مانند؛ برای همین مجبور می‌شوند بعد از مدتی دنبال کار گشتن، نهایتاً به شرایط راضی شوند.

او ادامه می‌دهد: یک کارگر ساختمانی ساده در مازندان بین ۷۰ تا ۹۰ هزار تومان در روز و استادکار بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان در روز دریافت می‌کند. البته در رقابت بازار مسکن خیلی‌ها پایین‌تر از این‌ها هم می‌گیرند.

رئیس انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان مازندران تصریح می‌کند: این ارقام نرخ قانونی نیست، بلکه عرف بازار است.

برخی حتی تا یک میلیون تومان در ماه دستمزد می‌گیرند

تشکل‌های کارگران ساختمانی موجود خیلی توان چانه‌زنی بالایی ندارند؛ در برخی از مناطق در راستای مطالبه‌گری حقوق کارگران فعال‌تر و برخی مناطق منفعل‌تر هستند اما بعضی اوقات با موانع قانونی و بروکراتیک هم رو به رو می‌شوند. علی یارمحمدی (رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی بروجرد) می‌گوید: انجمن صنفی کارگران ساختمانی بروجرد حدود دو سالی هست، لغو ثبت شده است. فعالان کارگری بروجرد به دیوان عدالت اداری شکایت کرده‌اند و موضوع در دست بررسی است. با این‌حال همین یک قلم باعث شده که کارگران ساختمانی دو سال تشکل به رسمیت شناخته شده‌ای نداشته باشند. آنهم وقتی که شامل پیمان‌های دسته جمعی می‌شوند.

محمد گودرزی (دبیر اجرایی خانه کارگر بروجرد) با اشاره به مشکلات کارگران ساختمانی بیان می‌کند: ساخت و ساز این روزها در رکود است و و عدم ثبات قیمت مصالح ساختمانی باعث می‌شود بساز و بفروش‌ها، ساخت و سازی را شروع نکنند. این امکان وجود دارد که قیمت‌ها یکباره کاهش یابد و این مساله به ضرر آن‌ها تمام شود.

او ادامه می‌‌دهد: بازار مسکن آشفته است و هرج و مرج در خصوص دستمزد کارگران بیداد می‌کند. متأسفانه کسی هم نیست که به این وضعیت نظارت کند. کارفرما هر چقدر که دلش بخواهد پول می‌دهد.

گودرزی خاطرنشان می‌کند: دستمزد کارگر ساده ساختمانی هم متغیر است؛ برخی می‌گویند ۴۰ هزار تومان در روز، برخی ۷۰ هزار تومان و برخی حتی ۴۰ هزار تومان هم دریافت می‌کنند؛ این یعنی یک میلیون تومان دستمزد.

او می‌افزاید: مشکل این است که به جای تشکل‌های کارگری و کارفرمایی توافق بین کارگر و کارفرما صورت می‌گیرد. این نشان از ضعف تشکل‌های کارگری دارد.

هیچ پیمانی در کار نیست

کارگران ساختمانی در تهران نیز وضعیت بهتری ندارند. محمد باقری (رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی استان تهران) می‌گوید: سال‌ها است که جلسه‌ای بین تشکل‌های کارگران و کارفرمایان در تهران تشکیل نشده است. او می‌افزاید: دستمزد کارگران به صورت عرفی تعیین می‌شود که معمولاً کارگر ساده بین ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان در روز دریافت می‌کند و استادکاران نیز بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تومان در روز می‌گیرند.

رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی تهران بیان می‌کند: هیچ مبنایی وجود ندارد. هیچ پیمانی در کار نیست. کارگران خودشان با کارفرما توافق می‌کنند.

هر مزدبگیری به خوبی می‌داند که وقتی اجبار نظارت دولت و تشکل‌های کارگری مستقل نباشد، کارفرما یا حداقلی‌ترین میزان دستمزد یا کمتر از آن را پرداخت می‌کند. کارگران ساختمانی شکننده‌ترین صنف در خصوص دستمزد هستند. هیچ مرجع و مبنایی برای دستمزد خود ندارند و توافق فردی تعیین‌کننده همه چیز است. در عین حال همین امر سبب شده تا کارگران ساختمانی زیادی خیلی کمتر از حداقل دستمزد و مزایای تعیین شده توسط شورای عالی کار دریافت کنند.

گزارش: مریم وحیدیان