به مناسبت «هفته سلامت» مطرح شد؛
رابطه نگاه هولستیک به "سلامت" و رفاه اجتماعی/ چرا بیشتر بیماری‌ها نصیب فرودستان است؟!
اکرم عاشق حسینی با ترسیم رابطه سلامت و مولفه‌های اقتصادی، بر اهمیت نگاه جامع و هولستیک به مقوله سلامت تاکید می‌کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، امسال شعار سازمان جهانی بهداشت برای هفته سلامت، «پوشش سلامت برای همه؛ در هر مکان» است؛ این شعار نشان‌دهنده‌ی اهمیت گستره پوشش خدمات درمانی و بهداشتی برای همه مردم، به خصوص فرودستان و دهک‌های پایین درآمدی‌ست.
اکرم عاشق‌حسینی (کارشناس ارشد حقوق و علوم پزشکی و فعال صنفی پرستاران) در این رابطه با اشاره به کاستی‌های موجود می‌گوید: در تمام دنیا وظیفه حاکمیتی هر دولت با هر تفکر و هر ساختار سیاسی، تامین امنیت و سلامت مردم است. مطابق اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز تامین دسترسی عادلانه به خدمات سلامت، از وظایف دولت تعیین شده است. اهمیت موضوع سلامت تا حدی‌ست که سازمان جهانی بهداشت با تاکید بر محوریت نیروی انسانی، از «انسان سالم» به عنوان محور توسعه پایدار یاد کرده است. بنابراین «سلامت» یکی از زیر بناهای مهم توسعه همه جانبه و پایدار برای جوامع انسانی توصیف شده است.
به گفته وی، عمده‌ترین وجه مراقبت‌های بهداشتی از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت، تاکید بر توزیع عادلانه منابع بهداشتی و برخورداری از سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است که به نوعی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی شهروندان محسوب می‌شود.
۷۵ تا ۸۰ درصد تامین سلامت جامعه، به عوامل اجتماعی بستگی دارد
اما تعریف جامع «سلامت» چیست؛ عاشق‌حسینی می‌گوید: تعریف سلامت، تنها نداشتن بیماری نیست؛ بلکه رفاه کامل جسمی، روانی، معنوی واجتماعی را شامل می‌شود؛ به عبارت دیگر، گستره آن فقط محدود به دارو و درمان و بعد فردی نمی‌شود؛ بلکه عناصر اجتماعی هم در آن نقش دارد و موثر است. بنابراین از یکسو توسعه اجتماعی و سرمایه سلامت، از مهمترین محورهای توسعه و رشد اقتصادی هستند واز سوی دیگر، میزان سلامت افراد بیش از هر عامل دیگر به عوامل اجتماعی ارتباط دارد. پژوهش‌های اخیر در حوزه مدیریت سلامت نشان می دهد که آنچه از آن به عنوان نظام سلامت یاد می‌شود، تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد به موارد بالینی، مانند پزشک، بیمارستان، دارو، مراقب‌های پزشکی و .....(سلامت بیولوژیک) بستگی دارد و ۷۵ تا ۸۰ درصد تامین سلامت جامعه، به عوامل اجتماعی موثر بر سلامت (Social Determinats of Healt) بازمی‌گردد که عوامل اقتصادی و اجتماعی مانند وضعیت معاش، سطح آموزش، تغذیه، مسکن، اشتغال و نسبت سرباری از جمله آنها هستند؛ این معادله، نشان دهنده‌ی ارتباط تنگاتنگ سلامت با روابط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی است.
این فعال حوزه سلامت ادامه می‌دهد: بنابراین بخش اعظم مولفه‌های موثر در ارتقای سلامت به سازمان‌ها و نهادهای خارج از ساختار بهداشت و درمان کشور مربوط می‌شود که عملا خارج از اختیارات و حیطه سیاستگذاری وزارت بهداشت و درمان است. در مورد تاثیر عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، نتایج تحقیقات در مورد علل«بار بیماری‌ها» نشان می‌دهد که بیشتر بار بیماری‌ها از عوامل اجتماعی موثر بر سلامت ناشی می‌شود. به عنوان مثال؛ این موضوع که چرا اکثر بیماری‌های دنیا در کشورهای فقیر شیوع دارد و اینکه چرا اکثر بیماری‌ها در کشورهای توسعه یافته نیز گریبانگیر افراد فرودست جامعه هستند، به عوامل اقتصادی، اجتماعی و دسترسی این افراد به منابعی نظیر آب سالم، راه وجاده، شغل، سطح تحصیلات، تغذیه سالم و رفاه اجتماعی بستگی دارد.
اهمیت عدالت اجتماعی در حوزه سلامت
به گفته‌ی او، در اهداف اصلی توسعه هزاره که اساس توسعه‌ای سازمان ملل در هزاره سوم است، بر اهمیت و تاثیر «عوامل اجتماعی موثر بر سلامت»(SDH) در توسعه سلامت در کشورها تاکید فراوان شده است.
اما رابطه عوامل اجتماعی سلامت و «عدالت» چگونه ترسیم می‌شود؛ عاشق حسینی در این رابطه می‌گوید: «عدالت» به عنوان یکی از چالش‌های مهم بشر در حوزه اجتماعی، همواره مورد توجه دغدغه‌مندان رفاه و پیشرفت اجتماعی بوده است. منظور از «عدالت اجتماعی در حوزه سلامت» توجه به نیازهای سلامت همه افراد و اقشار جامعه بدون توجه به موقعیت جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آنهاست. از آنجایی که سلامت به عنوان یک عامل مهم در بعد اجتماعی مطرح است و به طور مستقیم روی جنبه‌های دیگر حوزه اجتماعی اثر دارد، می‌توان از آن به عنوان نقطه شروعی برای تحول در اوضاع اجتماعی و دستیابی به هدف متعالی«عدالت» بهره برد. تاثیری که فقر و بیماری بر یکدیگر دارند،از آن جهت که هر کدام موجب تشدید دیگری می‌شود، یکی از جنبه‌های مهم و قابل توجه اثر سلامت در مسایل کلان اجتماعی هر جامعه‌ای‌ست.
اهمیت نگاهِ هولستیک به مقوله سلامت
وی نتیجه می‌گیرد: لذا به نظر می‌رسد یکی از مولفه‌های موثر در اصلاح و بهبود وضعیت عدالت اجتماعی، گسترش و توسعه سلامت در جامعه است. بدون تردید تقویت و توجه ساختاری به عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، می‌تواند بستری مناسب برای ارتقای عدالت اجتماعی و اصلاحات سازنده در جامعه فراهم سازد. با نگاه جامعه‌نگر و «هولستیک» به مفهوم سلامت می‌توان از بخش قابل توجهی از چالش‌های کشور مانند فقر و آسیب‌های اجتماعی فراوانِ ناشی از آن پیشگیری کرد. «فقر» به تنهایی موجب کاهش شاخص‌های توسعه یافتگی، از بین رفتن منابع، ناکارآمدی نیروی انسانی و در نهایت عقب ماندگی کشور و فاصله گرفتن از هدف عالی برقراری و گسترش عدالت می‌شود.
این فعال صنفی پرستاران معتقد است؛ با رویکرد نوینی که در خصوص تعاریف و اهداف سلامت، طی سال‌های اخیر رخ داده است، کشور ما علیرغم پیشرفت‌هایی که در ارتقای بعد جسمی سلامت طی دهه‌های اخیر داشته است، نظیر پوشش صددرصدی واکسیناسیون، کاهش مرگ و میر مادران، کاهش مرگ و میر کودکان زیر یک سال، مراقبت‌های مادران باردار و افزایش امید به زندگی هنوز تا دستیابی به اهداف فراگیر سلامت فاصله زیادی دارد. مشکلات اقتصادی، ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی، بی‌عدالتی، فقر و تبعیض، بخشی از چالش‌هایی هستند که با وجود آنها، تامین سلامت در مفهوم واقعی امکان‌پذیر نیست.
عاشق‌حسینی در پایان می‌گوید: حتی از نگاه سنتی به مفهوم سلامت که تنها ۲۰تا۲۵ درصد پیوستار سلامت را تشکیل می‌دهد، کشور ما با معضلات و چالش‌های فراوان از جمله تبعیض در پرداخت‌ها به کارکنان حوزه بهداشت و درمان، کمبود نیروی انسانی در مراکز درمانی در عین بیکاری فارغ التحصیلان گروه پزشکی، کمبود بودجه، درمان محوری و مشکلاتی از این دست مواجه است که بدون تردید، نیازمند اصلاح نگرش مدیران با محوریت علم و دانش، بهبود و تقویت مشارکت بین‌بخشی، آموزش و فرهنگ‌سازی با رویکرد ارتقای سواد سلامت جامعه، افزایش سرانه بودجه سلامت و پرهیز از هرگونه سلیقه‌گرایی و جناح‌بندی در تدوین و سیاست‌گذاری‌های کلان نظام سلامت هستیم.
گفتگو: نسرین هزاره مقدم
