کمبودِ کادر، تزریقِ مرگ به پرستاران

به گزارش خبرنگار ایلنا، کار طاقت‌فرسا و پیامدهای ناشی از کار زیاد و طولانی مدت باعث مرگ پرستار جوان ۲۴ ساله لارستانی شد. مرگ ناشی از کار زیاد به علت عدم رعایت استانداردهای محیط کار و ایمنی کار؛ سالانه به سراغ آدم‌های زیادی می‌رود و افراد زیادی را دچار بیماری‌های روحی می‌کند. در طول ۳ سال گذشته ۲۰ پرستار در اثر شرایط کاری غیراستاندارد و فشار کاری جان باختند.

مرگ تدریجی یا آنی کارگران، پرستاران و دیگر مزدبگیران البته در نظر اول شاید یک حادثه و یک تصادف به نظر بیاید اما ژرف‌تر که بنگریم رقم مرگ تدریجی و بیماری پرستاران بیش از این‌ها است اما این مرگ‌ها خاموش‌تر از آن هستند که به چشم بیایند.

عوامل این مرگ خاموش چیست؟ پرستاران در نظام سلامت جزو پر کارترین شاغلین هستند. عوامل روحی و روانی استرس‌زا، قرار گرفتن در معرض بیماری‌های خطرناک و ابتلا به بیماری‌های ارگونومیکی که بعضاً مرگ‌های تدریجی‌شان را کلید می‌زند اما تنها معضل پرستاران به هنگام کار نیستند. خیلی از عوامل موثر در بیماری‌های روحی و جسمی پرستاران ناشی از بالا بودن شیفت‌کاری، کمبود کادر پرستاری در نسبت با جمعیت است.

پرستاران ایران ۱۰ برابر پرستاران اروپایی تحت فشار کاری قرار دارند. به گفته محمد شریفی مقدم (دبیرکل خانه پرستار) به ازای هر ۱۰۰ تخت بیمارستانی ۱۰۰ پرستار در کشور وجود دارد و نسبت کادر پرستاری به جمعیت رقم ۱.۶ است؛ درحالیکه در اروپا به ازای هر ۱۰۰ تخت بیمارستانی ۱۱۰۰ کادر پرستاری وجود دارد و نسبت کادر پرستاری به جمعیت رقمی حدود ۱۰ است. این در حالیست که نسبت کادر پرستاری به جمعیت در عراق نیز ۱.۸ و بیش از رقمی است که در ایران وجود دارد. این درحالیست که پزشکان با فشار کاری بسیار کمتر تا حدود ۳۰۰ درصد پرستاران دستمزد می‌گیرند و به گفته علی محمد آدابی (رئیس کل سازمان نظام پرستاری) پزشکان در ایران ۲۰ تا ۸۰ برابر مردم عادی درآمد دارند.

در واقع کالایی شدن نیروی کار و محوریت «سود» در روابط کاری، کار را به جایی رسانده که حداقل استاندارهای محیط کار نیز رعایت نمی‌شود. هر پرستار نه از تجهیزات کافی برای ایمنی برخوردار است و هم به دلیل فشار کاری زیاد و عجله در کار خیلی از مسائل ایمنی را نمی‌تواند رعایت کند. در حالی که هریک روزانه در معرض بیماری‌های خطرناک هستند. چنین است که مفهوم «کار» تغیییر می‌کند، کار دیگر برای بقا و نیاز نیست؛ بلکه برای کسب سود بیشتر شیفت‌های کاری اجباری به پرستاران تحمیل می‌شود.

شغل پرستاران مشمول مشاغل سخت و زیان‌آور است. به این معنا پرستاران (خصوصی و دولتی) بعد از ۲۰ تا ۲۵ سال کاری باز نشسته می‌شوند. در عین حال به موجب قانون ارتقای بهره‌وری که در سال ۸۸ توسط نمایندگان مجلس تصویب شد، با در نظر گرفتن سه عامل شیفت کاری، بخش و سنوات، ساعات کاری پرستاران در هفته نیز به دلیل سختی کارشان  بایستی کم شود. اما هیچ یک از  این دو قانون تا امروز کامل اجرا نشده است.  

فشارهای روانی بر پرستاران زیاد است

محمد شریفی مقدم (دبیرکل خانه پرستار) معتقد است که که فوت پرستاران به صورت مستقیم و غیرمستقیم از عوامل محیطی کار نشات می‌گیرد که البته تعداد مرگ‌های غیرمستقیم هم زیادتر است و هم خیلی از آن‌ها در آمار و ارقام لحاظ نمی‌شوند.

این فعال صنفی پرستاران تاکید کرد: تشخیص علت مرگ پرستاران به لحاظ حقوقی کمی سخت است؛ چراکه باید به اثبات برسد که علت مرگ فشار کاری و عاملی مستقیم بوده است.

محیط کار پرستاران اضطراب‌‌آلود است. به گفته شریفی مقدم، یکی از مهم‌ترین نتایج فشار کاری بالا برای پرستاران، ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی و درگیر شدن با عوامل استرس‌زا است.

وی افزود: تماس روزانه با بیمارانی که بعضاً در حال احتضار هستند و استرس مسئولیت جان بیماران را داشتن، بسیار آزاردهنده است. فشارهای روانی بر پرستاران زیاد است و باعث ایجاد مشکلات روحی و روانی و افسردگی درآنان می‌شود.

روایت مرگِ تدریجی پرستاران

چندی پیش در نیشابور پرستار جوان ۳۲ ساله‌ای به دلیل تماس با حامل بیماری دچار آنفولانزا شد و در کمتر از ۵ روز فوت کرد. آنفولانزا با سرعت بالایی منجر به مرگ می‌شود. این است که شریفی مقدم تاکید دارد که خطرات دیگری نیز پرستاران را تهدید می‌کند. این فعال صنفی پرستاران خاطرنشان کرد: پرستار با عوامل بیماری‌زای پرخطر مثل ایدز، هپاتیت و سل کار می‌کند. افرادی که چنین بیماری‌هایی دارند، ظاهراً زندگی عادی می‌کنند. چنین افرادی ممکن است به علت تصادف به بیمارستان بیایند. در بیمارستان‌ها به علت کمبود کادر پرستاری که الان یک دوم کف حداقل استانداردهای جهانی را شاهد هستیم، پرستار نمی‌تواند کاری کند.

او ادامه داد: از این رو به سرعت سعی می‌کند کار تعداد بالای مراجعین اورژانس را راه بیندازد و نمی‌تواند اصول استاندارد را به درستی رعایت کند. مثلا خونریزی مریض را کنترل کند، دستکش بپوشد و آنژیوکت بزند. زمانی که عجله در کار باشد و مسائل ایمنی رعایت نشود، ممکن است، بیماری انتقال یابد.

وی با اشاره به اینکه در مورد عوامل بیماری‌زای واگیردار یک اصل وجود دارد و آن اینکه بیشترین تماس و سر و کار داشتن با حامل بیماری خطر ابتلا را افزایش می‌دهد، اظهار داشت: پرستار بیشترین تماس را با بیماران دارد. همین است که می‌گوییم علت مرگ پرستاران به دلیل فشار کاری عیان‌تر است.

شریفی مقدم افزود: خیلی از پرستاران به دلیل شرایط محیط کار هپاتیت و سل می‌گیرند اما چون مدت بیشتری طول می‌کشد تا بیماری به مراحل خطرناک برسد، در آمار و ارقام مربوط به مرگ پرستاران در اثر مشکلات ناشی از کار لحاظ نمی‌شود.

این فعال صنفی پرستاران تصریح کرد: چند سال پیش در شیراز پرستاری به علت سقوط هلی کوپتر فوت کرد. در تصادفات جاده‌ای و خدمات فوریتی پرستاران نیز شاهد مرگ پرستاران هستیم. پرستاران چون در صف اول خدمات هستند، بیشترین گروهی هستند که در معرض ضرب و شتم قرار می‌گیرند. چند هفته پیش در اردبیل پرستاری توسط بیماران مورد ضرب و شتم قرار گرفت یا تعرض کلامی در مورد آن‌ها اتفاق می‌افتد.

در عین حال عیسی ثعلبی (کارشناس ایمنی کار) در مورد مشکلات و بیماری‌های ارگونومیکی در اثر استاندارد نبودن شرایط محیطی کار بیان کرد: مسائل ارگونومیکی وقتی که پرستاران مجبور باشند، بیماری را جابه جا کنند و مواجهات با مواد شیمیایی ممکن است باعث شود که پرستاران دچار مشکلاتی شوند. عوامل ارگونومیکی بر مورد بحث اسکلتی عضلانی پرستاران اثر منفی می‌گذارد. به دلیل برداشتن بار و حرکات تکراری، جا به جا کردن بیمار، ایستادن‌های طولانی باعث بیماری‌های ارگونومیکی پرستاران می‌شود.

او ادامه داد: در عین حال بیماری‌های مختلفی که در محیط کار پرستاران وجود دارد، زندگی آنان را در معرض تهدید قرار می‌گیرد.

این کارشناس ایمنی کار در پایان تصریح کرد: عوامل زیان‌آور محیط کار می‌تواند اندازه‌گیری شود. عواملی چون سرو صدا، نور، ارتعاش و تشعشعات هستند که رفع آن از سوی کارفرما جزو حقوق کارگر و پرستار است. چنانچه عوامل زیان‌آور در محدوده استاندارد نباشد، باید اقدام اصلاحی صورت بگیرد. مثلا اگر جایی نور خیلی کم باشد، وظیفه کارفرما است تا نور را به گونه‌ای تنظیم کند که به کارگر آسیب نرساند.

کمبود کادر، تزریق مرگ به پرستاران

نسبت کادر پرستاری به جمعیت در ایران یک چهارم متوسط جهانی است. دبیرکل خانه پرستار با اشاره به اینکه در اروپا به ازای هر هزار نفر جمعیت ۱۰ پرستار وجود دارد، تاکید کرد: حتی در کشورهایی مثل ارمنستان، گرجستان و آذربایجان این رقم ۶ بوده است. در حالی که در ایران این رقم ۱.۶ است که نشان از فشار کاری بالا بر پرستاران دارد. متوسط نسبت کادر پرستاری به هر هزار نفر جمعیت در جهان بین ۵ تا ۶ است. این یعنی پرستاران ایران ۱۰ برابر پرستاران اروپایی تحت فشار کاری قرار داشته و به بیماران خدمات می‌رسانند. این ارقام به این معنا است که فرضاً در شیفت شب تعداد کمتری پرستار وجود دارد. فشار کاری که بر پرستار زیاد باشد، هم زودتر فرد مستهلک می‌شود و هم اینکه می‌خواهد کار را با عجله بیشتر انجام دهد، خطاها افزایش یافته و سبب می‌شود تا خطرات زیادی پرستاران را تهدید کند.

وی افزود: در عین حال استانداردهای دیگر نیز لحاظ نمی‌شود. اگر پرستار می‌خواهد در مواجهه با بیمار دارای ایدز، سل و هپاتیت باید اصولی را رعایت کند و لازمه‌اش این است که وقت کافی در برخورد با بیمار داشته باشد. حتی لوازم مورد نیاز در دسترس پرستاران نیست. عدم رعایت استاندارهای نیروی انسانی و تجهیزات لازم باعث می‌شود که پرستاران بیشتری در معرض خطر قرار بگیرند.

شریفی قدم همچنین تصریح کرد: زمانی که خطایی در کادر پزشکی اتفاق می‌افتد، پرستار در صف اول پاسخگویی بازخواست می‌شود. چون در دسترس‌ترین گروه نسبت به مردم است و به همین نسبت بیشتر مقابل تعرض‌های کلامی قرار می‌گیرد.

قانونی که روی کاغذ می‌پوسد

پرستاران عملاً از مزایای قوانینی که تصویب شده نیز بی‌بهره هستند. قانون سخت و زیان‌آور و ارتقای بهره‌وری برای بهبود وضعیت پرستاران تصویب شده است اما عملاً نتیجه مثبتی در روند کاری آنان نداشته است.

شریفی مقدم با اشاره به اینکه قانون‌گذار گفته است که شغل پرستاری به دلایلی که پیشتر یاد شد، سخت است و فرد باید کمتر در محیط کار باشد، اظهار داشت: بازنشستگی زود و کاهش ساعت کاری برای پرستاران تبیین شده است. علیرغم اینکه قوانین وجود دارد اما اجرایی نمی‌شود. پرستاران به ویژه در بخش دولتی از مزایای قانون سخت و زیان‌آور استفاده نمی‌کنند.

او ادامه داد: به دلیل کمبود نیرو نه تنها زودتر بازنشسته نمی‌کنند. در بخش خصوصی با ۲۰ سال کار و ۱۰ سال بخشودگی و بخش دولتی با ۲۵ سال کار و ۵ سال  بخشودگی قانونگذار مقدمه بازنشستگی پرستاران را فراهم کرده است. در بخش خصوصی تا حدی رعایت می‌شود اما در بخش دولتی تقریبا محال است که موافقت شود تا پرستاری با ۲۵ سال کار بازنشسته شود.

این فعال صنفی پرستاران خاطرنشان کرد: در عین حال در زمان کار کردن نیز در بخش دولتی به سبب قانون ارتقای بهره‌وری ساعت کاری پرستاری باید شیفت صبح ۳۶ ساعت و شیفت شب حدود ۳۰ ساعت در هفته باشد اما این قانون نیز در عمل اجرا نمی‌شود. یعنی با دادن اضافه‌کاری اجباری این قانون را هم بی‌اثر کرده‌اند. در بخش دولتی اجرا می‌شود اما در بخش خصوصی چندان این قانون اجرا نمی‌شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: قانون ارتقای بهره‌وری سال ۸۸ تصویب شد که کلیه کادر پرستاری بستگی به سنوات، بخش و شیفت کاری حدود ۸ ساعت از ۴۴ ساعت کاری‌شان کم می‌شود و به ۳۶ ساعت در هفته می‌رسد. در عین حال پرستارانی که در شیفت شب یا تعطیلی کار می‌کنند، شامل ضریب ۱.۵ می‌شوند. اما با دادن اضافه کار اجباری این عدد را به ۵۰ ساعت در هفته می‌‌رسانند.

گزارش: مریم وحیدیان