گزارشی از وضعیت بیکاری در استان‌های مختلف؛
چه عواملی بیکاری را سرعت و وسعت می‌بخشد؟
چه عمواملی موجب رشد نرخ بیکاری در برخی استان‌ها شده است؟ برخی از این عوامل ریشه‌های اقتصادی و زیست محیطی دارند اما برخی دیگر فرهنگی هستند و به نگرش‌های مسئولان برمی‌گردند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، توقف تولید و تعطیلی واحدهای صنعتی و کارگاه‌های تولیدی برای خیلی‌ها مساوی با کابوس بیکاری بوده است. آمار ارائه شده توسط سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در تابستان امسال نشان می‌دهد که ۳۳۰۱۲ واحد تولیدی در این شهرک‌ها و نواحی فعال و ۷۸۷۵ واحد تولیدی به دلائل گوناگون غیرفعال و تعطیل هستند.
در عین حال از مجموع ۱۱۸۰۷ واحد معادل ۳۵.۷ درصد با کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت و ۱۴۰۵۵ واحد معادل ۴۲.۵درصد با ظرفیتی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد و تنها ۷۱۴۰ واحد معادل ۲۱.۸ درصد با بیش از ۷۰ درصدمشغول فعالیت هستند.
تعطیلی این واحدهای تولیدی به معنای تعدیل نیرو و افزایش مشکلات معیشتی کارگران است.
در ارقام مرکز آمار، جمعیت بیکار کشور در تابستان امسال سه میلیون و ۳۲۶ هزار نفر اعلام شده که نسبت به همین زمان در سال گذشته ۲۳۷ هزار نفر افزایش یافته است. ۰.۷ درصد افزایش نرخ بیکاری نسبت به سال گذشته سبب شد تا این رقم به ۱۲.۲ درصد از جمعیت فعال کشور برسد.
عوامل موثر در وضعیت اشتغال در استان‌ها
توسعه نامتوازن سبب شده شهرهای مختلف نرخ بیکاری متفاوتی داشته باشند. در تابستان ۹۷ استان‌های کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان بالاترین نرخ بیکاری را داشته‌اند.
مرزنشینان کرمانشاه نه تنها جمعیت بیکار بالایی دارند، واحدهای صنعتی زیادی نیز در آستانه تعطیلی دارند. جهانبخش شکری (رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت) گفته است که بیش از ۱۳۰ واحد صنعتی این استان با خطر تعطیلی مواجه هستند. کاهش واحدهای صنعتی باعث شده اشتغال به سمت بخش‌هایی چون خدمات و خوداشتغالی سرازیر شود. محسن رستمی (سرپرست سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه) تیر ماه امسال گفته بود که از تعداد ۱۰۲۷ واحد صنعتی در استان ۲۷۲ واحد اکنون تعطیل هستند.
نجف میرزاحسینی (معاون عمرانی و برنامه‌ریزی فرماندار شهرستان هرسین) درباره علل بیکاری در کرمانشاه به ایلنا گفت: دلیل عمده بیکاری در کرمانشاه ضعیف بودن صنایع در این استان است. به دلایل زیادی میزان سرمایه‌گذاری در کرمانشاه پایین است.
میرزا حسینی با اشاره به اینکه در چند سال گذشته مشکل خشکسالی نیز داشتیم، اظهار کرد: در مورد تولید برق خورشیدی چند مورد برای سرمایه‌گذاری مراجعه کردند اما خودشان پشیمان شدند. بخش‌هایی از مبالغی که باید برای جلوگیری از مهاجرت از روستاها داده می‌شد، پرداخت نشد.
کهگیلویه و بویراحمد، دیگر استانی که نرخ بیکاری بالاتری نسبت به دیگر استان‌ها دارد، حدود ۵۰ درصد از واحدهای صنعتی و تولیدی‌اش در سال‌های ۹۲ و ۹۳ راکد و نیمه فعال بودند. با این حال به گفته داریوش دیودیده (رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت کهگیلویه و بویراحمد) در سه سال گذشته ۱۲۵ واحد صنعتی، تولیدی و کشاورزی در مناطق مختلف استان با کمک تسهیلات به چرخه تولید بازگشتند. در عین حال بالای ۲۰ درصد اشتغال کهگیلویه و بویراحمد در بخش کشاورزی است.
صنایع آب‌بر کشاورزی را نابود می‌کند
اصفهان نیز وضع بهتری ندارد. ۱۵ درصد از تولید ناخالص کشور متعلق به استان اصفهان بوده و باید گفت اصفهان صنعتی‌ترین استان کشور است که ۷۰ درصد از فولاد کشور، ۵۰ درصد از صنایع ساختمانی، ۶۰ درصد مصنوعات طلایی کشور و ۲۵ درصد از فرآورده‌هایی نفتی در آن توزیع می‌شود و ۱۰ درصد کارگران کشور در این استان فعالیت می‌کنند. در عین حال ۴۰۰هزار هکتار اراضی کشاورزی کشور در استان اصفهان قرار دارد.
احمدرضا معینی (رئیس کانون شوراهای اسلامی کار استان اصفهان و عضو شورای عالی کار کشور) با اشاره به اینکه اصفهان ۸ هزار واحد صنعتی دارد به ایلنا گفت: صنایع اصفهان رفته رفته فرسوده شده و با تکنولوژی روز جایگزین نشده است. از طرفی کمبود آب باعث می‌شود تا صنایع آب‌بر و کشاورزی دچار مشکل شود.
وی افزود: همین مشکلات باعث تعدیل نیرو و سبب می‌شود تا تعداد زیادی پرونده در هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف داشته باشیم.
معینی؛ سوءمدیریت را یکی دیگر از دلایل تعطیلی واحدهای صنعتی می‌داند. وی گفت: واگذاری‌های نادرست و غیرکارشناسی باعث تعطیلی کارخانه‌ها شد. ۶۳ درصد جامعه کارگری در استان اصفهان هستند، شرکت پلی اکریل اصفهان زمانی ۴ هزار کارگر داشت و حدود ۱۰۰ کارخانه ذیل آن فعالیت می‌کرد اما به دلیل مدیریت‌های ناصحیح بسیار مشکل پیدا کرده است.
رئیس کانون شوراهای اسلامی کار استان اصفهان با اشاره به اینکه وضعیت کشاورزی نیز خوب نیست، گفت: الان خیلی‌ها اعتراضات شرق اصفهان را پررنگ می‌کنند اما همه اصفهان با این مشکل مواجه است. صنایع آب‌بر نیز منابع آبی کشاورزی را گرفته است.
او در پایان خاطرنشان کرد: مواد اولیه شرکت نیروکلر آب و نمک است و می‌توان ۴۶۰ نوع مشتقات از آن گرفت اما الان ۶ نو از مشتقات تنها از آن گرفته می‌شود. این نشان دهنده مدیریت نادرست و نقدینگی کم است.
دیگر استان‌ها نیز وضعیت بهتری ندارند. استان‌های زنجان و همدان با ۶.۵ درصد و زنجان و سمنان با ۷.۱ درصد و اردبیل با ۷.۵ درصد کمترین نرخ بیکاری را دارند. همچنین استان‌هایی که بیکاری تک رقمی دارند شامل همدان با ۹.۴ درصد، مرکزی با ۷.۶ درصد، مازندران با ۹.۳ درصد، گیلان با ۹.۲ درصد، قم با ۹.۹ درصد، سمنان با ۶.۸درصد، زنجان با ۹.۴ درصد، خراسان شمالی با ۹.۸ درصد، خراسان رضوی با ۹.۹ درصد، اردبیل با ۹.۸ درصد و آذربایجان شرقی با ۹.۳درصد می‌شود.
در این میان نرخ بیکاری ۵ استان در تابستان سال جاری از تک رقمی خارج و دو رقمی شده است که استان‌های مازندران، گیلان، قم، خراسان رضوی و آذربایجان شرقی در این دسته قرار دارند.
فقط با تخصیص بودجه به استان نمی‌توان اشتغالزایی کرد
به اعتقاد برخی اقتصاددان‌ها؛ عدم توجه دولت به تولید و تشویق نکردن کارآفرین‌ها و سرمایه‌گذاران کوچکتر به عنوان یک مولفه فرهنگی یک دلیل مهم در افزایش نرخ بیکاری در کشور است. دسته‌ای دیگر از اقتصاددانان ریشه بیکاری را یک مکانیزم بقا برای کسب سود بیشتر می‌دانند. مرتضی افقه (اقتصاددان) معتقد است که عامل فرهنگی در کاهش سرمایه‌گذاری را باید جدی گرفت.
وی با اشاره به اینکه تشدید بیکاری در شرایط فعلی ناشی از تحریم‌های اخیر است به ایلنا گفت: در سه دهه بعد از جنگ قبل از اینکه در مورد دلایل صرف اقتصادی آن صحبت کنیم، ریشه‌های غیراقتصادی دارد. اینکه ایجاد شغل و تولید مبنای ارزشی محکمی در تفکر حاکم ندارد. یعنی ایجاد اشتغالزایی در عمل ارزش نیست.
او ادامه داد: به عنوان مثال اگر در انگلستان یک فرد در یک شهر کوچک سرمایه‌گذاری می‌کرد، در صدر اخبار منتشر می‌شد، در عین حال بیکار کردن ضدارزش تلقی می‌شد. یعنی ناخواسته ایجاد شغل تبدیل به یک ارزش در جامعه می‌شد اما در ایران این مساله جدی گرفته نمی‌شود.
این اقتصاددان با تاکید بر اینکه ساختارهای اقتصادی حاکم غیرتولیدی و غیرتوسعه‌ای است، گفت: ناهماهنگی بین دستگاه‌های ذیربط ازجمله دلایل دیگری است که نتوانسته باعث کاهش نرخ بیکاری در کشور شود. اگرچه به لحاظ مالی و سرمایه‌ای در این سه دهه، به دلیل برخورداری از درآمدهای نفتی مشکلی نداشتیم.
وی افزود: من فکر می‌کنم ریشه مشکل بیکاری را در فرهنگ و مسائل غیراقتصادی باید جستجو کنیم.
افقه با اشاره به اینکه این وضعیت با اعلام تحریم از سوی امریکا تشدید شد، خاطرنشان کرد: طبیعی است که سرمایه‌گذاران رغبتی به سرمایه‌گذاری پیدا نمی‌کنند. این مساله باعث شده که اغلب بنگاه‌های تولیدی نیمه فعال شوند. محدودیت ارتباط با کشورهای پیشرفته سبب دامن زدن به این مساله شده است.
شیوه‌های خصوصی‌سازی در کشور اشتباه است
این اقتصاددان خاطرنشان کرد: اگرچه سرمایه‌گذاری شرط لازم برای کاهش بیکاری است اما نوع سرمایه‌گذاری نیز مهم است. گرایش سرمایه‌گذاران بزرگ به تکنیک‌های و تکنولوژی‌های پیشرفته و اتومات استفاده می‌کنند. یعنی سرمایه‌گذاری انجام شده اما شغلی به ازای آن ایجاد نمی‌شود.
او اذعان کرد: متاسفانه یکی از اشکالات دولت مرکزی این است که فکر می‌کند اگر به استانی بودجه بیشتری بدهد، مشکلات اجتماعی-اقتصادی‌اش حل می‌شود. درحالیکه دولت معمولاً ضعیف‌ترین آدم‌ها را به عنوان مسئولان استان‌های کوچکتر انتخاب می‌کند. درحالیکه عوامل متعدد اجتماعی و فرهنگی در استان‌های کوچکتر بیشتر است بنابراین باید مسئولان؛ افرادی متخصص و با تجربه باشند.
وی با اشاره به اینکه ممکن است در برخی استان‌ها بودجه‌های خوبی داده شود اما چون مسئولانش توانمند نیستند نمی‌توانند از بودجه به خوبی استفاده کنند، گفت: در عین حال فرهنگ آن منطقه نیز می‌تواند یکی از دلایل عدم پیشرفت باشد.
افقه با اشاره به اینکه خصوصی‌سازی در کشور به خوبی انجام نمی‌شود، اظهار کرد: به دلیل اینکه ساختارهای اقتصادی ضدتولیدی است و بنگاه‌ها اصولاً سودآور نیستند. وقتی به بخش خصوصی وارد می‌شوند با نیت استفاده از رانت‌ها جلو می‌آیند تا از زمین، ابزارآلات و ماشین‌ها سودی نصیبشان شود و چون ناکارآمد هستند و نمی‌توانند واحد صنعتی را به تولید برسانند، باعث تعطیلی آن می‌شوند.
افقه در پایان خاطرنشان کرد: به هر حال بخش خصوصی ممکن است مازاد نیرو را تعدیل کند. خصوصی‌سازی از ابتدا خوب انجام نشد. در ساختار اقتصادی کشور بیکاران مانند بمب عمل می‌کنند. در شرایطی که حتی قدرت خرید طبقه متوسط نیز کاهش پیدا کرده است، ممکن است به تنش‌های اجتماعی و سیاسی منجر شود اما دولت خیلی راه‌حل جدی‌ای برای آن ندارد. بالاخره ریشه تحولات اخیر بیرون از ایران است.
