گزارشی از سیاهپوشی خوزستان و سوگواری برای مرگ نخل‌ها؛
مرگ لاک‌پشت‌ها و کبوترهای آبادان و خرمشهر/کشاورزان را بیچاره کرده‌اند/دستگاه قضایی ورود کند
اخبار نگران‌کننده‌ای از وضعیت امسال نخلستان‌ها و محصول خرمای آبادان و خرمشهر به گوش می‌رسد. آب شوری که برای سیراب کردن زمین‌های کشاورزی و نخلستان‌های آبادان و خرمشهر به کشاورزان تخصیص داده شده، زمین را سفید کرده و به شدت از کیفیت و میزان خرما کاسته و خسارات هنگفتی را ایجاد کرده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، خوزستان چکیده ایران است؛ با ثروت بی‌کران و البته مشکلاتش؛ مشکلاتی که هر دوره‌ای رنگ و بویی جدید به خود می‌گیرد. دست بر هر گوشه‌اش که می‌گذاری، آدمیانش می‌خواهند از فرط درد و ظلم فریاد سر دهند. دوره‌ای غارتگری انگلیسی‌ها بود که محرومیت را بر چهره‌اش می‌نشاند؛ دوره‌ای هجوم ویرانگر نیروهای ارتش رژیم بعث عراق و امروز نیز، در سایه امنیت ملی، آب‌شور ریشه درختان و محصولات کشاورزی را می‌سوزاند.
آب شور، زمین را سفید، نخیلات را میرانده و مردم را سیاه پوشانده
در بخشی از خوزستان داغ این روزها، زمین را آب شور سیراب می‌کند. این نحوه آب‌رسانی به بهای سفیدپوشی زمین تمام شده است؛ زمینی که روزی خون مجاهدت‌های رزمندگان ایرانی، روی آن نقش بسته است.
چندماهی می‌شود اخباری از خسارت بالای خرماکاران مناطق پایین‌دست خوزستان (آبادان و خرمشهر) در حال انتشار است. عکس‌هایی که منتشر می‌شوند که یادآور نخل‌های سرشکسته و سوخته دوران جنگ است. در آن زمان، ترکش و گلوله بود که نخیلات را نابود می‌کرد اما امروز آب شور ناشی از سوءمدیریت ادوار گذشته.
غم نابودی نخل و خرما، آنقدر سنگین بوده که عده‌ای از مردم خرمشهر را سیاه‌پوش کرده است. در همین رابطه، برخی رسانه‌ها، گزارش یک مراسم سوگواری را در آخرین جمعه تیرماه امسال داده بودند که درحسینیه سیدالشهدا در بازار دهکده بریم آبادان به عنوان مراسم ختمی برای مرگ نخل‌ها برگزار شد. برگزاری چنین مراسم‌های آیینی نشانگر پیوند عمیق مردم این دیار با نخل و خرما و البته درد سنگین غم نابودی کاشته‌هایشان است.
۶ میلیون؛ زمانی تعداد نخل خوزستان بوده است. به گفته جاسم حزباوی (نخلکار نمونه، مدیرعامل شرکت تعاونی نخلداران استان خوزستان، معاون برنامه‌ریزی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان)، آنچه که اکنون باقی مانده، چیزی در حدود یک میلیون نخل است. البته آمار از تعداد نخل‌ها در هر شهر و در خوزستان، بسیار متفاوت و گاها متناقض است اما آنچه مسلم به‌نظر می‌آید، این است که ۴۰ سال مصائب مختلف؛ از جنگ گرفته تا کم‌آبی و شورآبی، اکثر نخل‌ها را در خوزستان از بین برده است. در گزارش پیش‌رو، بیشترین تمرکز را بر روی نخلداران آبادان و خرمشهر گذاشته‌ایم.
زمین‌ها در حال تبدیل به شوره‌زار هستند
رضا حمیداوی (کشاورز، نخلدار و مدیرعامل تعاونی میلاد شرق کارون) درباره مشکلات نخلداران خرمشهر به ایلنا گفت: تعاونی ما، تقریبا ۱۲۰۰ هکتار را در مجاورت خرمشهر تحت پوشش دارد. ۱۰۰ نفر به‌طور مستقیم عضو تعاونی هستند. ۱۰۰ نفر دیگر هم به شکل‌هایی از خدمات این تعاونی (مثلا برداشت آب) بهره‌مند می‌شوند. عده‌ای هم که خودشان پمپ دارند و کار می‌کنند. در مجموع، در حَفار شرقی نزدیک به ۲۵۰ کشاورز هستند که اکثر نخل‌ها و کشت و کارهایی که داشته‌اند، از بین رفته است. من خودم؛ ۴۵۰ نخل و ۷ هکتار زمین یونجه‌کاری داشتم که تماما بی‌حاصل شدند.
وی در اشاره به کاهش میزان باردهی نخیلات در سال جاری، اظهار داشت: خوشه‌ای که سابقا وزنش ۱۰ کیلو بود اکنون حتی ۲-۳ کیلو بار هم نمی‌دهد. در بسیاری موارد، بار خوشه‌ها ریخته است. دلیل این مساله به آبی برمی‌گردد که به زمین‌های ما می‌دهند. از اردیبهشت تا ابتدای شهریور، تنها ۲ مرتبه به زمین‌های ما آب رسانده‌اند. اگر طی ۳ الی ۴ ماه به نخل آب مناسب و کافی نرسد، از بین می‌رود. درصد شوری (EC)این آب هم بسیار بالا است. فی‌الواقع، گرچه این آب از سدهای بالادست می‌آید اما شوری آن بسیار زیاد است. این امر موجب شده زمین قلیایی شده و زمین‌های ما به شوره‌زار تبدیل شوند. لایه نمکی که روی زمین را فرا گرفته، آنقدر زیاد است که زمین را سفید کرده است.
حتی آب شرب نیز نامساعد است
این کشاورز گفت: در این منطقه که ما هستیم (حَفار شرقی)، حتی وضعیت آب شرب حل نشده است. اکنون با تانکر به اینجا آب میآورند. تنها نخل‌هایی که برای من و بسیاری دیگر از مردم باقی مانده، همان‌هایی است که در حیاط منزل مردم است که به آنها با هزار بدبختی آب (با کیفیتی بهتر از آب توزیعی در نخلستان‌ها) می‌رسانند.
حمداوی با اشاره به ۶۱ سال سن خود، اظهار داشت: من دوران جنگ را به خوبی به یاد دارم. خدا را گواه می‌گیرم چهره منطقه حفار و نخیلات آن از فرط مشکلات آب، شبیه روزهای ابتدای جنگ شده است.
مرگ لاک‌پشت‌ها و کبوتران آبادان و خرمشهر
وی افزود: وضعیت بد آب، صحنه‌های فجیعی را در منطقه ایجاد کرده است. حیوانات وحشی و پرندگانی مثل کبوتر، که ناچار از نوشیدن این آب هستند، مرتبا در حال نزار شدن و مرگ و میر هستند. در کنار آب کارون که از وسط خرمشهر می‌گذرد، مرتبا لاک‌پشت‌هایی را می‌بینید که مرده‌اند و کنار آب افتاده‌اند.
حمداوی سپس به انتقاد از نحوه احیای زمین‌های حاصلخیز کشاورزی در منطقه شلمچه پرداخت و گفت: تحت عنوان طرح مقام معظم رهبری، مسئولان آمدند و گفتند که می‌خواهند زمین‌هایی را که از دوران جنگ رها شده و بایر شده بودند را احیا کنند اما آبی که برای این کار استفاده کردند، با درجه شوری بالا بود و عملا وضع را بدتر کرد.
شلمچه؛ از دوران جنگ تاکنون، به حال خود رها شده
وی سپس در اشاره به سابقه حضور خود و خانواده‌اش در جبهه جنگ، اظهار داشت: خود من اهل شلچه هستم. برادر من در همین روستای شلمچه در سال ۶۱ یعنی جایی در نزدیکی خانه ما به شهادت رسید. من خودم ۶۳ ماه در جبهه بوده‌ام. بسیار متاسف هستم از اینکه می‌بینم بعد از گذشت نزدیک به ۳ دهه از دوران جنگ، شلمچه‌ای که روزگاری کشاورزی پررونقی داشت، به چنین وضع رها و تکیده‌ای دچار شده است.
حمداوی در توضیح شرایط فعلی خرمشهر گفت: زمانی بود که بسیاری؛ آرزوی زیستن در خرمشهر را داشتند اما امروز این شهر زیبایی‌ها و جذابیت‌هایش را از دست داده است. آیا انصاف است که مردم خرمشهر و آبادان در چنین شرایط سخت و طاقت‌فرسایی زندگی کنند؟
سوءمدیریت کشاورزان را دچار مشکل کرده
وی اظهار داشت: در همه جای دنیا، وقتی کشاورزان بر اثر حادثه، متحمل خسارت می‌شوند دولت‌ها متعهد به جبران آن هستند اما در ایران اصلا بدین‌گونه نیست. علاوه بر نخیلات، کشت‌های بهاره مردم نیز از بین رفته و سوءمدیریت، کشاورزان را بیچاره کرده است.
مدیرعامل تعاونی میلاد شرق کارون در پایان، تاکید کرد: این‌ها فقط حرف‌های من نیست. این‌ها درد و دل‌های همه مردم خرمشهر، آبادان، مینوشهر، چوئبده، اروندکنار و... است. آنچه که برای ما قطعی است، این است که مشکلات کشاورزان، نه ناشی از کم‌آبی و یا کم‌بارشی، بلکه ناشی از سوءمدیریت است. مدیران و مسئولان مرتبا از دستاوردها و کارهایشان صحبت می‌کنند اما هیچ‌کدام نمی‌آیند واقع‌بینامه با مشکلات مردم برخورد کنند.
افت کیفیت ۷۰ درصدی محصول خرمای امسال
جاسم حزباوی (نخلکار نمونه، مدیرعامل شرکت تعاونی نخلداران استان خوزستان، معاون برنامه‌ریزی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان) نیز در رابطه با مشکلات نخلداران و خرماکاران به ایلنا گفت: در فصل گرما، احتمال آتش‌سوزی نخلستان‌ها بسیار زیاد می‌شود. به علت شوری آب در خرمشهر و آبادان، بین ۵۰ الی ۷۰ درصد افت محصول و کیفیت خرما را داشته‌ایم. از همین رو خرمای تولیدی، درجه دوم و با کیفیت پایین است.
اتحادیه‌های خشکبار با انحصار خرید، قیمت خرما را بسیار پایین تعیین می‌کنند
وی در رابطه با نحوه قیمت‌گذاری خرما، گفت: طی جلساتی که حدود چهار هفته قبل داشتیم قیمت خرمای درجه یک، کیلویی ۲۹۰۰ تومان و درجه دو، ۱۵ درصد کمتر زده شد. ما هرساله در زمان برداشت، این مشکلات را در اتحادیه خشکبار داریم. در حوزه خرما، انحصار خرید وجود دارد. کارگاه‌های صنایع بسته‌بندی قیمت را به‌گونه‌ای می‌زنند که برای خودشان فقط از لحاظ اقتصادی می‌صرفد. آنها قیمتی را که ما براساس هزینه تولیدمان می‌زنیم، رد می‌کنند.
حزباوی گفت: آن زمان که دلار به قیمت ۳۲۰۰ تومان بود خرما را کیلویی ۲۱۰۰ تومان خریداری می‌کردند. اکنون که دلار ۴ برابر شده، کیلویی ۲۹۰۰ تومان زده‌اند. تازه این قیمت هم با هزار مکافات و چانه‌زنی و در سایه خرید توافقی‌ای که قرار شده دستگاه‌های دولتی مثل تعاون روستایی انجام دهند، پذیرفته شد. ما از این نحوه قیمت‌گذاری بسیار ناراحت و ناراضی هستیم.
وی با تاکید بر اینکه این قیمت برای کشاورز سودی ندارد، اظهار داشت: قیمت پیشنهادی ما (براساس افزایش قیمت نهاد‌ه‌ها و ارز) ۵۰۰۰ تومان بود که مورد پذیرش واقع نشد. بماند که هزینه‌ای که برای برداشت هر کیلو خرما از نخل در بسیاری موارد مترتب است، نزدیک به ده هزار تومان است.
این نخلکار نمونه به مشکل دیگری نیز در ارتباط با مساله برداشت خرما اشاره کرد و آن نبود نیروهای کاربلد در این حوزه است. وی گفت: نیروهای خرماکار قدیمی رفته و اکنون جوانان جای آنها را گرفته‌اند. آنها همچون گذشتگان، آشنا با شیوه برداشت خرما نیستند.
حزباوی با اشاره به امکانات و ابزار غیرمدرن خرماکاران اظهار داشت: دولت باید پول و یارانه تکنولوژی روز را بدهد. کارگر باید با سختی و خطر بسیار از ۱۵ الی ۲۰ متر درخت بالا برود. این امر خطرات بسیار زیادی را برای او ایجاد می‌کند. مواردی بوده که کارگری از درخت افتاده و دچار شکستگی شده و کشاورز هم مجبور شده تمام دار و ندارش را برای پرداخت هزینه درمان آن کارگر بدهد.
معاون برنامه‌ریزی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان با مقایسه خرماکاری در ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس گفت: آنها پاجوش نخل‌هایشان را از چوئبده و منیوحی در آبادان برداشته‌اند. ولی وضعیت کشاورزانشان بسیار بهتر است چراکه دولت با خرید تضمینی و با قیمتی متناسب با هزینه کشت، خرما را از آنها خریداری می‌کند.
وی با اشاره به وضعیت شوری آب اظهار داشت: در زمینه شوری آب نیز؛ باید امکانات لازم برای شیرین کردن آب فراهم شود. چطور کشورهای حاشیه خلیج فارس از دستگاه‌های عظیم آب شیرین‌کن بهره‌مند هستند و ما نه؟ شوری آب تاثیر ویرانگری روی نخل‌ها دارد.
وی اشاره کرد: به دلیل تحریم‌هایی که در حوزه کشتیرانی بر ما اعمال می‌شود برای صادرات محصولاتمان و بازاریابی برای آنها مشکلات بسیار داریم. دولت باید کمک کند بازارهای جدیدی در روسیه، ترکیه و کشورهای اروپای شرقی برای محصولاتمان گشوده شود.
محصولی ارزآور و استراتژیک که با فرهنگ مردم جنوب عجین شده
وی در اشاره به اهمیت نخل و نخلداری در خوزستان، گفت: نخلداری با فرهنگ مردم عجین شده است. در خرمشهر و آبادان، تعداد کثیری از مردم نخلکار هستند. مردم شهرستان‌های جنوب غرب و جنوب ایران با خرما و نخل نزدیکی بسیار زیادی دارند. خرما محصولی ارزآور، استراتژیک و یک سرمایه ملی است. یک کشت طولانی‌مدت و پرثمر است. بعلاوه، زمین پای نخیلات این قابلیت را دارد که در آن کشت محصولاتی ازجمله یونجه انجام شود.
مدیرعامل شرکت تعاونی نخلداران استان خوزستان در پایان، اظهار داشت: گرچه نخل کم‌توقع است اما تا ۶ الی ۷ سالگی محصول ندارد. بنابراین نخلکاران ناگزیر از کشت‌های دیگر در زمین‌هایشان هستند. گفتنی است اگر به نخلستان‌ها رسیدگی نشده، و از خشکیدن آنها جلوگیری نکنند، آنها خود می‌توانند به منبع ریزگرد و بحران‌های مختلف تبدیل شوند.
شرکت‌های نیشکر، سدهای بالادست و فاضلاب، آب کشاورزی خرمشهر و آبادان را بی‌کیفیت کرده
نجم عبیدزاده (دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان خرمشهر) در ادامه به مسائل و مشکلات زیست‌محیطی به‌عنوان عامل اصلی مشکلات نخلستان‌ها و کشاورزی این منطقه و بسیاری دیگر مناطق خرمشهر اشاره کرد و اظهار داشت: به‌خاطر سدهایی که در بالادست زده شده و برداشت‌های بی‌رویه‌ای که صورت می‌گیرد، از میزان آب رودخانه‌ها کاسته شده است. این امر موجب پیش‌روی آب دریا به سمت خرمشهر شده است.
وی تاکید کرد: کم‌آبی، تشدیدکننده شوری آب کارون، بهمن‌شیر و اروند است. بعلاوه، آب زهکش‌ها و پسماند شرکت‌ها (به خصوص شرکت‌ها و مزارع نیشکر) و شهرستان‌های دیگر که به سمت خرمشهر و آبادان هدایت می‌شوند کیفیت آب این دو شهرستان را به شدت پایین میآورند. بعلاوه، شرکت‌های نیشکر بدون محدودیت در حال برداشت آب هستند. این مسائل آب مناسب و کافی در دسترس کشاورزان را بسیار کاهش داده است.
صندوق معوضه کشت تشکیل نشد
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان خرمشهر در خصوص ممنوعیت کشت اعمال شده بر کشاورزان خوزستانی، گفت: امسال، ستاد خشکسالی خوزستان، ممنوعیت کشت را برای این استان اعلام کرده است. در همین ستاد در ازای کشت نکردن (به پیشنهاد نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان) مقرر شده صندوق معوضه کشت برای کشاورزان تشکیل شده، به آنها معوضه بدهند. اما متاسفانه از ۱۸ اردیبهشت تاکنون نزدیک به چهار ماه می‌گذرد اما هنوز استاندار کاری در خصوص تشکیل آن انجام نداده است.
وی ادامه داد: اکنون نظام صنفی کشاورزی خوزستان، درخواستی را به دادستانی استان بابت عدم اجرای مصوبه تشکیل صندوق معوضه کشت داده است. متاسفانه کشاورزان به درهای بسته خورده‌اند. در این زمان، امیدوارم دستگاه قضایی به‌عنوان مدعی‌العموم به این مساله ورود کند.
۷۰ درصد نخیلات خرمشهر و آبادان آسیب دیده‌اند
عبیدزاده در خصوص میزان نخیلات اظهار داشت: اکنون فضای نخیلات کل خرمشهر به حدود ۳۷۰۰ هکتار می‌رسد. از این میان، تنها ۲۱۰۰ هکتار آن بارور است. قبل از جنگ، ۱.۵ میلیون اصله نهال وجود داشت که اکثر آنها (یعنی بین ۶۵ الی ۷۰ درصد) آنها از بین رفتند. البته قابل ذکر است جهاد کشاورزی طی ۳ سال اخیر اقداماتی برای توسعه نخیلات کرده است.
وی در اشاره به وضعیت کنونی نخل‌های این دو شهر به ایلنا گفت: اکنون نیز از نخیلات موجود، بین ۶۰ الی ۷۰ درصد آنها خسارت خورده‌اند. با توجه به این شرایط، امسال ما محصول مطلوب را به بازار نمی‌توانیم ارائه دهیم. افت محصول و کیفیت داشته‌ایم. در ۷۰ درصد از ۱۹۰ هکتار از اراضی کشت سبزیجات خرمشهر، دچار خسارت شدیم. بیش از ۷۰ درصد از ۱۴۰ هکتار زمین کشت یونجه خرمشهر نیز، از بین رفته‌اند.
بسیاری از کشاورزان، مهاجرت کرده و به کارهای دیگری روی آورده‌اند
عبیدزاده اظهار داشت: خرمشهر پتانسیل‌های زیادی دارد از قبیل بندر، منطقه آزاد اروند، شهرک صنعتی و مرز شلمچه. بعلاوه، احتمالا نزدیک به ۳۰ الی ۴۰ درصد مردم شهر، معیشت‌شان وابسته به کشاورزی است. البته در پی مشکلات حوزه کشاورزی، بیشتر کشاورزان از اینجا مهاجرت کرده و شغل‌های دیگری مثل رانندگی تاکسی و یا نگهبانی به عهده گرفته‌اند. قبلا کشاورزی بعد از مشاغل در بندر، بیشترین میزان اشتغال را داشت.
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان خرمشهر با اشاره به تاثیرات دیرپا و ماندگار جنگ بر کشاورزی آبادان و خرمشهر، گفت: قبل از جنگ، کشاورزی رونق بسیار زیادی در آبادان و خرمشهر داشته اما جنگ، نقش بسیار مهمی در نابودی آن داشت. برای مثال، منطقه شلمچه که زمانی پر از نخلستان بود، اکنون تبدیل به بیابان شده است.
وضعیت بد آب، عدم پرداخت خسارت و بی‌توجهی مسئولان، اشک کشاورزان را درآورده
منصور کعبی (کشاورز و نخلکار، رییس هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان خرمشهر) نیز به ایلنا گفت: سال گذشته، هر نخلی نزدیک به ۱۰۰ کیلو می‌توانست بار بدهد. امسال اما، به زحمت به ۲۰ کیلو هم می‌رسند. بیمه کشاورزی هم دست کشاورز خسارت دیده را در این موقعیت نمی‌گیرد.
وی با اظهار تاسف از وضعیت کنونی کشاورزان، گفت: وضعیت بد آب، عدم پرداخت خسارت از سوی بیمه و بی‌توجهی مسئولان، اشک کشاورزان زحمت‌کش را درآورده است.
ممنوعیت کشت، کشاورزان را خانه‌نشین کرده
کعبی در انتقاد از ممنوعیت‌های پی در پی برای کشت، این پرسش را مطرح کرد: من در این شرایط باید چه کنم؟ بسیاری کشاورزان خانه‌نشین شده‌اند. وقتی هم که تلاش می‌کنیم کشاورزی کنیم به بهانه خشکسالی، برخورد قضایی با ما صورت می‌گیرد.
رییس هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان خرمشهر در پایان، اظهار داشت: کشاورز خوزستانی را بیچاره کرده‌اند. البته فقط نخیلات دچار نابودی نشده‌اند. یونجه، شلتوک و حتی دام‌های مردم نیز یا از بین رفته یا به شدت دچار آسیب شده‌اند. روستانشینان بسیاری ناگزیر به مهاجرت به شهرها و روی آوردن به مشاغل کاذب شده‌اند. آمار جرم و جنایت هم بسیار بالا رفته است. کشاورزان خانواده‌ای دارند که باید روزی‌رسانش باشند. از همین رو مجبورند به هر طریقی که شده درآمد کسب کنند. این‌ها درد کشاورزان است.
نیمی از ۵ میلیون نخل آبادان، در حال خشک شدن هستند
صحبت‌هایی که از سوی مقامات طی یک الی دوماهه اخیر مطرح شده، تاییدکننده شرایط نگران‌کننده‌ای‌ست که برای این محصول ملی در حال وقوع است. در همین رابطه، سیدزین‌العابدین موسوی (سرپرست فرمانداری ویژه آبادان) ضمن ابراز نگرانی از وضعیت کشاورزی و نخیلات آبادان گفت: از پنج میلیون نخل این شهرستان، نیمی از آنها به دلیل کم‌آبی در حال خشک شدن هستند.
وی افزود: قبل از جنگ تحمیلی، ۹ میلیون اصله نخل خرما در آبادان وجود داشت که از این تعداد چهار میلیون اصله از بین رفت و آثار آنها تاکنون نمایان است.
کاهش ۵۰ درصدی محصول خرمای امسال آبادان
ناجی شهیب‌زاده (مدیر جهاد کشاورزی شهرستان آبادان) نیز گفته است: پیش‌بینی ما برای برداشت خرما در سال جاری، ۴۰ هزار تن است که نسبت به سال گذشته کاهش ۵۰ درصدی را نشان می‌دهد.
وی که پرداخت حقآبه نخلداران را، چاره و راهکار مشکل نخیلات دانست، بیان داشت: ۷۰۰ هزار اصله نخل در ۱۳ هزار هکتار نخلستان آبادان بیمه شده که کارشناسان در حال بررسی و برآورد خسارت وارده به آنها هستند.
طرح‌های توسعه‌ای به توسعه ناپایدار منجر می‌شوند
دخالت در طبیعت، تصمیمات غیرکارشناسی، فقدان فضای دموکراتیک و گفتگومحور، عواملی هستند که برآیند آنها به توسعه ناپایدار منجر می‌شود.
طرح‌های توسعه در ایران، بیش از آنکه موجب گشایش‌های جدید بشوند، باعث بسته‌شدن یکسری از مسیرهای سابق درآمدزایی می‌شوند. نکته جالب اینکه در مواردی قابل توجه، اتفاقا مسیرهایی بسته می‌شوند که از آزمون‌هایی کهن سربلند بیرون آمده‌اند. تمدن مبتنی بر کشاورزی در جلگه خوزستان، قدمتی هم‌سنگ تمدن بین‌النهرین دارد. کشت محصول خرما قدمت بسیار بالایی در این منطقه دارد. یک چنین محصولی، حاصل فکر و زحمت مردم خوزستان در کشت و پرورش مواد غذایی‌ای منطبق با منابع در دسترس اقلیمی است. اما آنچه که طرح‌های توسعه‌ای به آن منجر شده، دستبرد به آب و خاکی است که هزاران سال، خود مردم توانسته بودند میزان برداشت آن را کنترل کنند.
گزارش: علی رفاهی
