ایلنا گزارش می‌دهد؛
نامه‌ای که منتفی شد اما دلِ ۲۰ هزار خانوار را لرزاند/خاک گرم شوش برای کشاورزان سرد شده است
بسیاری از کارشناسان کشاورزی و مسئولان استان خوزستان، نامه‌ای که از سوی یکی از مسئولان سازمان آب و برق این استان جهت ایجاد تمهیداتی برای جلوگیری از کشت پاییزه ابلاغ شده بود را منتفی دانستند اما به نظر می‌رسد مشکلات کشاورزان بسیار عمیق‌تر و گسترده‌تر موضوع صرفا این نامه است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چند روز پیش تصویری از نامه مصطفی شبه (معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق استان خوزستان) به تعدادی از مدیران عامل شرکت‌های زیرمجموعه این سازمان منتشر شد با این مضمون که آنها باید تمهیدات لازم برای جلوگیری از هرگونه برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای کشت محصولات فصل پاییز (اجاره زمین، خرید کود و بذر و...) را به عمل آورند.
مضمون این نامه و یک‌چنین دستورهایی منبعث از شرایط بحرانی آب در استان خوزستان است؛ بحرانی که احتمالا ابعاد مخاطره‌آمیز آن امروزه بر کمتر کسی پوشیده است اما پرسشی که در شرایط حساس اقتصادی کنونی به قوت خود باقی می‌ماند، این است که مسئولان چه راهکاری برای جبران اشتغال و درآمد کشاورزان یا کسانی که شغلشان به نوعی مرتبط با این حوزه است، اندیشیده‌اند؟ چه سرنوشتی در انتظار اشتغال و درآمد کشاورزان و کسانی که اشتغالشان با کشت و کار کشاورزان گره خورده، است؟ برای ارزیابی عوارض احتمالی ناشی از دستور این نامه، با تعدادی از کشاورزان و کارشناسان حوزه کشاورزی (عمدتا ساکن در شوش) گفتگو کردیم. فی‌الواقع، گفته‌های این افراد پرده از آینده پرمخاطره‌ای که برای حیات کشاورزان زحمت‌کش نه فقط این ناحیه حاصلخیز، بلکه کل خوزستان ترسیم شده، برمی‌دارد.
دستاورد دخالت دلالان در بازار محصولات کشاورزی؛ سود کم و ضرر برای کشاورزان
احمد ابراهیمی یکی از کشاورزان شوش است که در گفتگو با خبرنگار ایلنا، ضمن ابراز نگرانی از اینگونه اقدامات و دستورهای از بالا به پایین، به توضیح دیگر معضلات کشاورزان پرداخت و گفت: قرار بود امسال با گندمکارانی که گندمشان را تحویل دادند طی ۴۸ ساعت تسویه حساب صورت گیرد. اما من کسانی را می‌شناسم که بعد از حدود ۴ ماه، هنوز به‌طور کامل پولشان را دریافت نکرده‌اند.
وی در خصوص مصائبی که بر کشاورزان در زمان فروش محصولاتشان نازل می‌شود، اظهار داشت: من صیفی‌جات می‌کارم. در خصوص این محصول، آنکه قیمت را تعیین می‌کند دلال است. قیمت‌گذاری دلالان، سود بسیار کم و حتی ضرر را برای کشاورزان به ارمغان میآورد.
فشارهای گاه و بیگاه به کشاورزان
ابراهیمی؛ وضعیت کشت پاییزه را باتوجه به وضعیت آب، گرانی‌ها و این نامه، بسیار نامعلوم دانست و تاکید کرد: معلوم نیست چه تصمیمی گرفته خواهد شد. هر از گاهی به کشاورزان فشار و استرس بسیار زیادی وارد می‌شود. منبع این فشارها، در بسیاری اوقات اخباری است که از سوی بعضی افراد به صرف شنیدن بعضی مطالب منتشر می‌شود. در بسیاری اوقات هم، برنامه‌ریزی‌ها و دستورهایی از سوی یکسری مقامات اعلام شده، ایجاد فشار و نگرانی برای کشاورزان می‌کند.
مشکلات زیاد، کار روی زمین را هم برای مالک و موجر بدون صرفه اقتصادی کرده
این کشاورز اهل شوش سپس وضعیت اسف‌بار کشاورزان شهر خودش را اینگونه توضیح داد: بسیاری از کشاورزان، از فرط ازدیاد مشکلات، کارشان را رها کرده، زمین آباء و اجدادی‌شان را به اجاره می‌دهند. اما نکته غمبار این است که با این گرانی و بی‌آبی و عدم حمایت از کشاورزی، کسی هم نمی‌آید زمین کشاورزی را اجاره کند. کشاورز روی خاک سرد نشسته و گاهی ناگزیر از کسب نان و روزی، به کارهای دیگری از قبیل کارگری و مسافرکشی روی میآورد.
کشاورز، تولیدکننده‌ای‌ست قانع، با درک بالا از شرایط، که شیفته کار خودش است
وی در پایان سخنانش به توصیف منش کشاورزان پرداخت و گفت: باور کنید کشاورز فردی بسیار قانع است. وی به همان مبلغ کمی که از کارش به‌دست میآورد اکتفا می‌کند. کشاورز، تولیدکننده است بنابراین مشکلات عرصه تولید را درک می‌کند. زیاده‌خواه نیست. شرایط نامساعد تولید و در نتیجه درآمد پایین حاصل از آن را، می‌فهمد. اما انتظار دارد مسئولان نیز شرایط وی را درک کنند. اگر کشاورزان به کار دیگری روی نمی‌آورند بدین خاطر است که آنها نه کار دیگری را دوست دارند و نه کار دیگری هم بلد هستند. نسل‌هاست که کشاورزی می‌کنند. مگر آنها جز اندکی آب و آرامش چه می‌خواهند. در واقع، اکثر کشاورزان، شغل اصلی‌شان کشاورزی است. معدود هستند کسانی که این کار، شغل دومشان باشد.
جلوگیری از کشت پاییزه، خسارات جبران‌ناپذیری را برای کشاورزان و مصرف‌کنندگان به همراه دارد
اسکندر رحیمی، کشاورز دیگری از اهالی شوش در خصوص این نامه گفت: ابتدا باید با استاندار در این خصوص، جلسه بگذارند. بعد از آن دست به یک چنین اقدامی بزنند. بدون هماهنگی با استانداری اجرای یک چنین برنامه‌ای ممکن نیست.
وی سپس در اشاره به وضعیت محتمل ناشی از چنین ممنوعیتی گفت: این ممنوعیت، خسارت جبران‌ناپذیری را نه‌تنها برای کشاورزان، بلکه مصرف‌کنندگان به همراه دارد. در کشت پاییزه (حدودا از اواخر مهر و آبان)، زمان کاشت صیفی‌جات است. صیفی‌جات که فقط شامل هندوانه نمی‌شود بلکه اقلامی همچون کاهو، کلم، کدو، بادمجان، کرفس و... را هم دربرمی‌‌گیرد. اگر ما نکاریم، کشور ناگزیر از واردات چنین اقلامی است. در چنین موقعیتی، مبلغ بسیار زیادی را باید در این راه خرج کرد.
این کشاورز در توضیح چرایی پایبندی کشاورزان به این حرفه پرمشقت، بیان داشت: ما کشاورزان نه درآمد دیگری داریم و نه شغل دیگری. خواسته زیادی هم نداریم. از مسئولان می‌خواهیم تا حقآبه‌ای را که برای کشاورزان درنظر گرفته شده، اندکی افزایش داده (تا حد بیست درصد) تا کشت‌مان بارورتر شود.
۲۰ هزار خانوار کشاورز در شوش، ۸۰ درصد اقتصاد شمال خوزستان متکی بر کشاورزی
وی در توصیف منطقه حاصلخیز شوش و جمعیت شاغل در بخش کشاورزی آن، اظهار داشت: از جمعیت تقریبا ۲۰۰ هزار نفری شهرستان شوش، نزدیک به ۲۰ هزار خانوار به کشاورزی اشتغال دارند. این مساله البته محدود به شوش نیست بلکه شامل حال کل خوزستان می‌شود. هنوز بخش بسیار مهمی از اقتصاد خوزستان، متکی بر دامداری و کشاورزی است. به جرات می‌توان گفت ۸۰ درصد اقتصاد منطقه شمال خوزستان، شامل دزفول، اندیمشک و شوش تکیه به کشاورزی دارد.
رحیمی با اظهار تاسف از وضعیت معیشتی کنونی کشاورزان در طی یک الی دوماه اخیر، ابراز داشت: سال گذشته، بسیاری از مردم (ازجمله کشاورزان) با ماهی ۵۰۰ هزار تومان می‌توانستند امورات زندگی‌شان را رتق و فتق کنند اما امسال شرایط بدین گونه نخواهد بود. با چنین درآمدهایی نمی‌توان زیست. الان وضعیت آنقدر وخیم شده که حتی کارگران روزمزد هم دیگر نه می‌توانند کاری در کشاورزی مثل سابق بیابند و نه درآمد خوبی کسب نمایند.
احمد معین، دیگر کشاورز اهل شوش با نگاهی به مشکلات و فشارهایی که طی روزهای اخیر، در توزیع کود وجود داشته، افزود: مشکل فقط محدود به قیمت بالای کود و یا عدم توزیع آن به نرخ دولتی نیست. تحت تاثیر نوسانات اخیر در بازار ارز و تورم‌های گسترده، قیمت نهاده‌های کشاورزی بسیار بالا رفته است. برای مثال، قیمت سم به لیتری ۵۰ هزار تومان رسیده، درحالی‌که سال قبل، قیمت آن ۱۷ هزار تومان بود.
وزیر جهاد کشاورزی، نامه را منتفی دانسته
علی ساری (نماینده حوزه انتخابیه اهواز و باوی و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی) با اتخاذ نگاهی منتقدانه به این نامه، به ایلنا توضیح داد: در گفتگویی که با وزیر جهاد کشاورزی درباره این نامه داشتم، تاکید وی بر این بود که این نامه جدی گرفته نشود و حکم آن منتفی است. مسئولان سازمان آب و برق نیز قول مساعد برای انجام اقدام مناسب دادند. خود آقای مهندس شبه نیز، هفته گذاشته (تقریبا دو روز بعد از ابلاغ این نامه) از مقامی که داشت، کنار گذاشته شد. از اینکه وی را به‌خاطر این نامه برکنار کردند و یا دلیل دیگری داشته، اطلاعی ندارم.
چرا مسئولان باید تصمیماتی بگیرند که عدده‌ای را بیکار کند
جاسم حزباوی (معاون نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان) نیز در حاشیه گفتگویی که با ایلنا داشت، محتوای این نامه را مورد انتقاد قرار داد و گفت: مدیر کسی است که بتواند در شرایط بحرانی، به شکلی کارآمد مدیریت خود را انجام دهد. متاسفانه چنین اقدامات و التهاباتی در شرایطی صورت می‌گیرند که رهبر ایران، بر اشتغال‌زایی تاکید دارند. چرا مسئولان باید تصمیماتی بگیرند که عده‌ای شاغل را بیکار کند؟
ابلاغ ممنوعیت کشت پاییزه نه در حیطه اختیارات سازمان آب و برق، بلکه ستاد مدیریت بحران استان است
عبدالرحیم رحیمی‌نیا (رییس انجمن صنفی کشاورزان شهرستان شوش) درباره این نامه به ایلنا گفت: نکته‌ای که باید لحاظ کرد این است که ابلاغ چنین دستوری در حیطه وظایف سازمان آب و برق نیست. در حاشیه دیداری هم که با وزیر جهاد کشاورزی، استاندار خوزستان و رییس سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان داشتم موضوع این نامه را مطرح کردم. همه آنها نیز متفق‌القول بودند که چنین عملی در حیطه اختیار ستاد مدیریت بحران استان است.
وی افزود: خوشبختانه در زمینه کود بهبود ایجاد شد. در زمینه کشت پاییزه هم، با توجه به اینکه چنین ممنوعیتی ۴۰ هزار کشاورز را فقط در شوش متضرر خواهد کرد این کشت حتما انجام خواهد شد اما قطعا تمهیداتی برای تغییر در الگوی کشت درنظر گرفته خواهد شد.
کشت پاییزه قطعا انجام می‌شود، البته با تغییراتی در الگوی آن
رحیمی‌نیا در پایان گفت: به طور کلی، به دلیل ضعف و اشکالات مدیریتی، جامعه کشاورزی از مشکلات مختلفی رنج می‌برد. در طی این مدت، بحران کود به کشاورزان ضربه زد. عدم توزیع سوخت تراکتور و مشکلات بسیار زیاد از ناحیه صندوق بیمه کشاورزی، چالش‌های نگران‌کننده‌ای برای جامعه کشاورزی منطقه ایجاد کرد. این نامه هم به سهم خود، در بین آنها ایجاد التهاب بسیار کرد.
تصمیم‌گیری نهایی در ستاد خشکسالی استانداری خوزستان انجام می‌شود
گرچه این مشکل، به گفته رییس انجمن صنفی کشاورزان شهرستان شوش و علی ساری، نماینده مردم اهواز و باوی در مجلس با پیگیری‌های صورت گرفته، در حال رفع و رجوع است اما در مصاحبه‌ای که روز شنبه، حمیدرضا لشکری (سرپرست حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق استان خوزستان) با خبرگزاری ایرنا داشته، اظهار داشت: با توجه به وضعیت خشکسالی این نامه هشدار نسبت به وضعیت آبی استان بوده و تصمیم گیری نهایی در زمینه کشت در فصل پاییز، در ستاد خشکسالی استانداری خوزستان انجام خواهد شد.
وی تاکید کرد: براساس آخرین پیش‌بینی‌های هواشناسی، سه ماهه نخست سال زراعی آینده خشک شدید خواهد بود، اما برای تصمیم‌گیری منتظر گزارش جدید از وضعیت بارش در پاییز هستیم.
لشکری با بیان اینکه هشدارها برای این است که کشت پائیزه با اطمینان بیشتر و ریسک کمتر انجام شود، اظهار داشت: بیشتر برنامه‌ریزی برای کشت پاییزه براساس بارش موثر است، زیرا با توجه به وضع نامطلوب ذخایر، نمی‌توان روی مخازن سدهای استان حساب کرد.
کشاورزان، اسیر در چنبره سیاست‌های ضداشتغال دولتی
گوش فراسپردن به سخنان کشاورزان، ابعاد گسترده و عمیق مشکلات آنها را آشکارتر خواهد کرد. مشکلاتی که به نظر می‌رسد نه متعلق به شرایط کنونی بلکه قدمتی به اندازه چندین و چند دهه دارد.
در حقیقت، آنچه که در (به ویژه) استان خوزستان به عنوان مشکلات کشاورزان دیده می‌شود را می‌توان ذیل بی‌اعتباری تولید در حوزه کشاورزی (و صنعت) قرار داد که جدا از یکسری سوءمدیریت‌ها، عمدتا ناشی از سیاست‌های ضداشتغال دولت‌های مختلف است.
در همین رابطه، علیرضا حیدری (فعال کارگری) در گفتگویی که چندی پیش با ایلنا داشت؛ بر این نکته پای فشرد که نه این دولت (روحانی) و نه دولت قبلی (احمدی‌نژاد)، چندان به فکر تولید نبوده، یا تفکر تولیدمحور نداشته‌اند. چنین فکری، به شکلی دیگر از سوی فرشاد مومنی (اقتصاددان) نیز مطرح می‌شود. وی که ازجمله مهم‌ترین منتقدان سیاست‌های قوای مجریه ایران در خصوص مساله اشتغال در دو دهه اخیر بوده، در گفتگو با ایلنا؛ این نکته را مطرح کرد که با توجه به رویکرد مسلطی که در طول سه دهه گذشته بر اقتصاد ایران حاکم بوده- با یک تفاوت‌هایی- قوه مجریه بیشتر سیاست‌هایی که اتخاذ کرده، سیاست‌های ضداشتغال به‌ویژه در سیاست‌های پولی و نرخ ارز و تجاری دولت بوده و جهت‌گیری‌ها هم اساسا مضمون ضداشتغال داشته است. این اقتصاددان درباره موضوع‌گیری‌های نهادهای دولتی در خصوص آب به یک موج دروغین در ایران که به یک باور همگانی تبدیل شد اشاره کرد؛ موج دروغینی که ۹۰ درصد کل آب را در اختیار بخش کشاورزی می‌دانست. وی با تاکید بر این موضوع که هیچ‌کدام از شواهد و گزارش‌های رسمی چنین چیزی را تایید نمی‌کند، این پرسش را مطرح کرد که باید دید پیامدهای این ماجرا چیست؟
پاسخ این پرسش را، در این نامه و احتمالا صدها مورد دیگر از ممنوعیت‌های کشت و پروژه‌های انتقال آبی باید جست که همواره (به‌ویژه در سال‌های اخیر) اجرا شده است. باید امیدوار بود اقداماتی که برای کشاورزان در این برهه زمانی انجام می‌شود به سبک فعالیت‌های چند دهه اخیر الگوی ایرانی توسعه نباشد، کوتاه‌مدت، دهن‌پرکن و تبلیغاتی.
گزارش: علی رفاهی
