فقط 7 درصد از بیکاران کشور بیمه بیکاری می گیرند

به گزارش ایلنا، «خسرو صادقی بروجنی» در نوشته پیش‌رو ابعاد مختلف بیمه بیکاری را بررسی کرده و به زوایای مختلف آن بر مبنای قوانین داخلی و بین‌المللی پرداخته است.

بر اساس بررسی مرکز آمار ایران در سال 1394، تعداد جمعیت فعال (شاغل و بیکار) کشور 24میلیون و 701 هزار و 177 نفر است که از این تعداد 2 میلیون و 729 هزار و 92 نفر بیکار هستند.

از سوی دیگر بنا بر سالنامه آماری سازمان تأمین اجتماعی در سال 1394، تعداد کل مقرری بگیران بیمه بیکاری کشور در سال 1394 بالغ بر 191630 نفر بوده است که ازین تعداد 145666 نفر (76 درصد) مرد و 45964 هزار نفر (24درصد) زن هستند. این تعداد مقرری بگیر بیمه بیکاری فقط  7 درصد از کل جمعیت بیکار کشور را شامل شود.

بنا براین آمار، نسب جنسیت (مرد به زن) مقرری بگیران بیمه بیکاری در سال 94، در استان های کردستان و لرستان بین 5.72 تا 8.25 بوده است که حاکی از تعداد بالای مردان مقرر بگیری بیمه بیکاری نسبت به زنان در این دو استان است.

این نسبت در استان های تهران، البرز، یزد، فارس، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان کمترین مقدار و بین 2.05 تا 2.9 است.

با توجه نرخ بالای بیکاری 11 درصدی کشور در سال 94 و و افزایش رکود در اقتصاد که منجر به بیکار شدن بسیاری از کارگران شده است، آمار پایین مقرری بگیران بیمه بیکاری جالب توجه است که ریشه آن را می توان در قوانین سازمان تأمین اجتماعی برای بهره مندی افراد از مقرری بیمه بیکاری جستجو کرد.

بر اساس تعریف سالنامه آماری سازمان تأمین اجتماعی در سال 1394، مقرری بگیر بیمه بیکاری عبارت است از بیمه شده ای که بدون میل و اراده بیکاره شده و آماده کار باشد و از سازمان تأمین اجتماعی مقرری بیکاری دریافت می کند.

شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری را می توان این چنین خلاصه کرد:

- مشمول قانون کار و تامین اجتماعی باشد و تبعه کشورهای خارجی نباشد. بنابراین افغانستانی هایی مقیم ایران که بیشتر در بخش خدمات و ساخت و ساز ساختمانی مشغول به کار هستند نمی توانند از بیمه بیکاری بهره مند شوند.

- مستمری بگیر بازنشسته یا از کارافتاده کلی نباشد. بازنشسته ای که پس از سن بازنشستگی مجدداً مشغول به کار شده در صورت بیکار شدن مشمول این نوع بیمه نمی شود چرا که این افراد در دوران اشتغال خود حق بیمه پرداخت کرده و حقوق بازنشستگی دریافت می کنند.

- بیمه شده قبل از بیکار شدن حداقل ٦ ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد. بیمه شدگانی که به علت حوادث غیرمترقبه، بیکار می شوند از این شرط مستثنی هستند) و  بیمه شده در دوره های کارآموزی اداره کار شرکت کند.

به عبارت دیگر اگر فردی به مدت یک سال در شرکت یا کارگاهی مشغول به کار باشد اما مدت زمان پرداخت حق بیمه او کمتر از 6 ماه باشد، پس از اخراج توسط کارفرما نمی تواند از مزایای بیمه بیکاری بهره مند شود.

مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری به بیمه شدگان واجد شرایط، به سابقه پرداخت حق بیمه از سوی آنان بستگی دارد و در هر حال مدت آن از ٣٦ ماه (سه سال) برای بیمه شدگان مجرد و ٥٠ (چهار سال و دو ماه) ماه برای بیمه شدگان متاهل و متکفل بیشتر نیست.

غیر ارادی بودن بیکاری، ملاک اصلی برقراری حمایت های قانونی برای بیمه شدگان بیکار است. بنابراین کارگری که به میل و اراده خود و یا در نتیجه وضعیت نامناسبت شغلی، کار خود را ترک می کند، نمی تواند از حمایت  بیمه بیکاری استفاده کند.

طی سال های اخیر با ارزان سازی نیروی کار و نبود حمایت های قانونی کافی از جمله تشکل های مستقل کارگری، بسیاری از کارفرمایان، کارگران را در شرایطی قرار می دهند که یا مجبور به ادامه وضعیت بهره کشانه خود باشند و یا به خواست خود کارشان را ترک کنند که در این صورت مشمول حمایت بیمه بیکاری نمی شوند.

تشخیص ارادی و غیرارادی بودن بیکاری بیمه شدگان بر عهده کمیته ای متشکل از نمایندگان اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی است و شعب تامین اجتماعی بر اساس معرفی ادارات تعاون، کار ورفاه اجتماعی در خصوص برقراری مقرری بیمه بیکاری اقدام می کنند.

علاوه بر بیمه شدگانی که به علت تصمیم کارفرما مبنی بر اخراج، به تشخیص کمیته مذکور و شورای عالی کار، بیکار موقت شناخته می شود و محق دریافت بیمه بیکاری می شود، بیمه شدگانی که به علل بروز حوادث غیرمترقبه مانند سیل، زلزله، جنگ و آتش سوزی بیکار می شوند، می توانند از مقررات قانون بیمه بیکاری استفاده کنند.

بر این اساس، بیمه شده ای که کار خود را به صورت غیر ارادی از دست می دهد، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری باید حداکثر ظرف مدت ٣٠روز از تاریخ بیکاری، موضوع را به واحدهای اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهد و آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند.

بنابراین قانون بیمه بیکاری کشور، فقط شاغلانِ بیکار شده را تحت حمایت دریافت حقوق بیمه بیکاری گرفته است و از این نظر به حداقل الزام موجود در مقاوله نامه شماره 102 سازمان بین المللی کار یعنی ابتدایی ترین مقاوله های ناظر بر تأمین اجتماعی نظر داشته است.

به علاوه، از میان تقسیم بندی مربوط به بیکاری کامل و غیرکامل تنها بیکاری کامل را در نظر گرفته است. در صورتی که طبق مقاوله نامه شماره 168 سازمان بین المللی کار، دولت های عضو مکلف به حمایت از هر دو نوع بیکاری ِ کامل و ناقص هستند.

از آن جایی که هم اکنون تعداد بیکاران کشور با احتساب اشتغال ناقص 6 میلیون نفر است، قوانین حداقلی تأمین اجتماعی موجب شده بخش اعظمی ازین تعداد نتوانند تحت پوشش بیمه بیکاری قرار بگیرند.

اما مقاوله نامه 168 سازمان بین المللی کار در ماده 26 حمایت از بیکاران پیش تر غیر شاغل را در نظر گرفته است و در این ماده افراد مشمول دریافت حقوق بیکاری را اینگونه تعریف می کند:

«الف) جوانانی که آموزش حرفه ای خود را به پایان رسانده اند، ب) جوانانی که تحصیلات خود را تمام کرده اند، ج) جوانانی که خدمت سربازی اجباری خود را به پایان رسانده اند، د) اشخاصی که مدتی به واسطه سرپرستی یک کودک یا مراقبت از یک بیمار، یک معلول یا یک شخص سالخورده، از کار محروم بوده اند، ه) اشخاصی که همسرشان فوت کرده باشد، ولی نتواند از مزایای مربوط به بازماندگان استفاده کنند، و) اشخاص طلاق گرفته یا جدا شده، ز) زندانیان آزاد شده، ح) بزرگسالان سالم یا معلولی که یک دوره تعلیمات ویژه را گذرانده باشند، ط) کارگران مهاجری که به وطن خود بازمی گردند، به استثنای آن هایی که به موجب قوانین کشوری که در آن جا کار کرده اند از حقوق ویژه برخوردار شده اند، ی) اشخاصی که قبلاً برای خودشان کار می کردند»

از سوی دیگر بر اساس ماده 21 قانون کار، شرایط ناظر بر خاتمه قرارداد کار این چنین تعریف شده است: الف) فوت کارگر، ب) بازنشستگی کارگر، ج) از کار افتادگی، د) انقضای مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید ضریح یا ضمنی آن، ه) پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است، و) استعفای کارگر.

به شرایط فوق الذکر، «اخراج کارگر» را نیز باید اضافه کرد. مشخص است که بندهای «الف»، «ب» و «ج» شامل برخورداری از مزایای بیمه بیکاری نمی شوند. همچنین اگر کارگری بنا به خواست خود استعفاء دهد، دلیل ترک کار او «ارادی» دانسته شده و مشمول بیمه بیکاری نمی شود.

نحوه محاسبه مستمری بیمه بیکاری

مقرری بیکاری ۵۵ درصد میانگین حقوق دو ماهه آخر بیمه شده است و علاوه بر آن به ازای هر یک از افراد تحت تکفل (حداکثر تا ۴ نفر) ۱۰ درصد نیز به حداقل دستمزد افزوده می‌شود.

رقمی که به دست می آید باید دو نکته در آن لحاظ شود. یکی اینکه کمتر از حداقل حقوق (812 هزار تومان) نباشد و دوم اینکه بیشتر از ۸۰ درصد میانگین حقوق نباشد، به عنوان مثال اگر فردی میانگین دو ماه آخر حقوقش یک میلیون تومان شود، 55 درصد این رقم، 550 هزار تومان است اما حقوق دریافتی او نباید از حداقل دستمزد یعنی 812 هزار تومان کمتر باشد و در نهایت مقرری بیکاری این فرد معادل حداقل دستمزد یعنی 812 هزار تومان خواهد بود.

این فرد اگر متأهل و دارای یک فرزند باشد، دو نفر تحت تکلفش هستند و بنابراین 20 درصدِ حداقل دستمزد یعنی 162400 تومان به 550 هزار تومان محاسبه شده در فوق اضافه شده و مبنای محاسبه مقرری بیکاری قرار می‌گیرد.  

زنان اگر فرزندانشان تحت کفالتشان باشد، تعداد آنها در حقوقشان محاسبه خواهد شد.