ناظرانی که نبودشانِ به مرگ پنج کارگر منجر شد/ لزوم آموزش کارگران در حوزه امدادرسانی

به گزارش خبرنگار ایلنا، ۱۸ آذر ماه در شرکت نفت برداسپی کوهدشت واقع در استان لرستان حادثه‌ای تلخ رخ داد که در نتیجه آن ۵ کارگر پیمانکاری این مجموعه حین لایروبی انبار ایستگاه پمپاژ نفت بر اثر گازگرفتگی جان باختند. 

شاهدان می‌گویند این حادثه هنگامی رخ داد که در ابتدا دو نفر از کارگران حین لایروبی داخل مخزن تلمبه خانه ایستگاه پمپاژ نفت برای پاکسازی رفته، و با استشمام گاز سمی مواد داخل مخزن دچار خفگی می‌شوند. سه کارگر دیگر نیز به قصد کمک و نجات دو کارگر دچار گازگرفتگی شتافته اما آنها نیز دچار خفگی ناشی از استنشاق گاز سمی می‌شوند. 

ابعاد پیدا و پنهان این حادثه البته باید پس از بررسی دقیق کارشناسی مشخص شود؛ چنانکه در روزهای گذشته نیز تعدادی از نمایندگان مجلس با تذکر به دولت و قوه قضاییه، خواهان بررسی حادثه و معرفی مقصران بروز آن به دستگاه قضایی شدند. 

صرف‌نظر از یافتن مقصران بروز این حادثه، بیش از هرچیز باید مواردی که در جهت پیشگیری از بروز این حوادث رعایت شود، مورد توجه قرار گیرد. حوادثی که در سال گذشته نزدیک به ۲ هزار کارگر را به کام مرگ فرستاد و امسال نیز در شش‌ماهه نخست سال، بنابر آمار پزشکی قانونی حدود ۱۰۷۷ نفر را قربانی کرده است و احتمالا تا پایان امسال آمار اخیر افزایش نیز خواهد یافت. واضح است که کشوری با سابقه قابل توجه در زمینه‌ی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در محیط کار مانند ایران، نباید آمارِ روزانه ۵ تا ۶ فوتی نیروی کار داشته باشد. 

شهرام غریب به‌عنوان کارشناس ایمنی بسیاری از شرکت‌های نفت، گاز و پتروشیمی کشور در زمینه اصول جلوگیری از بروز حوادث این چنینی درباره اقداماتی که باید در حوزه ایمنی در این شرکت‌ها صورت بگیرد، گفت: اولین نکته‌ای که باید در مجموعه‌های حساسی مثل خطوط نگهداری، انتقال و استحصال نفت رعایت شود، تفهیم وظایف مشخصه و تعریف شده است. در محیط کار وظایف افراد مشخص است. گروهی وظیفه اجرایی، تولیدی و عملیاتی دارند. گروهی نیروهای پشتیبانی، خدماتی و لجستیکی هستند و گروهی نیروهای امداد و نجات و مسئول مدیریت بحران هستند. باوجود این تفهیم و تقسیم وظایف، همه می‌دانیم افراد حین حادثه رفتار و واکنشی خارج از آنچه به آن‌ها گفته شده و می‌دانند، انجام می‌دهند. حس نوع‌دوستی و کمک به نجات هم‌نوع ذاتی و انسانی است. اما آنچه در حوادثی مثل حادثه یادشده اهمیت دارد، اطلاع‌رسانی فوری است. اطلاع به تیم‌های امداد و دست‌اندرکاران بخش نجات به شدت اهمیت دارد زیرا هم آموزش‌های لازم را دیده‌اند و هم امکانات و تمهیدات نجات را دارند. 

این کارشناس ارشد مدیریت ایمنی و مشاور ایمنی صنایع تصریح کرد: سوال ما این است که مگر نیروهای نظارتی بالای سر پروژه کارگران خطوط نفت نبودند؟ اگر پیش‌بینی وجود نداشته یا از احتمالات خطر موجود در محیط اطلاعی وجود نداشته است، یا اگر محیط دارای گاز کشنده بوده، گروه‌های نظارتی و همکاران ما در بخش ایمنی بازدیدهای اولیه را انجام ندادند، آیا با گروه‌های بهره‌برداری هماهنگی بابت همزمانی صورت نمی‌گرفته است؟ 

وی تصریح کرد: آموزش اینکه کارگران موظف به اطلاع‌رسانی سریع از حوادث (و نه اقدام) هستند، صورت نگرفته است و به همین خاطر قصوری متوجه عزیزانی که در این ماجرا جان خود را از دست دادند، نیست. بلکه بالادست یا کارفرما باید آموزش‌های لازم را در روز شروع و حتی قبل از شروع کار به همه نفرات بدهد تا در صورت وقوع به چنین مواردی برنخوریم. زیرا خیلی طبیعی است که وقتی حادثه‌ای رخ دهد، ما تمایل به کمک به حادثه دیده داشته باشیم اما پیش حادثه قطعا باید مسئله را اطلاع دهیم. 

این کارشناس ایمنی با بیان اینکه ما در کار با دو مقوله متفاوت «آموزش» و «انتقال آگهی» مواجه هستیم، افزود: آگاهی یعنی اینکه نیروی کار بداند در محیط چنین گازهایی وجود دارد و این گازها چنین کارکردی دارند و اگر شخصی به خاطر گاز بر زمین افتاده است، شما به عنوان فردی که به کمک او می‌روید اگر تجهیزات ایمنی نداشته باشید، شما نیز مانند او بر زمین خواهید افتاد. فرد باید این آگاهی را کسب کند که در اسرع وقت مدیریت زمان کرده و اطلاع‌رسانی کند. ضمن اینکه اگر ما می‌دانیم در محیطی گاز سمی وجود دارد، باید در لحظه اطلاع رسانی، اقدام و نظارت صورت گیرد. 

غریب با تاکید بر اینکه «نه تنها در بحث نجات کارگر آسیب دیده، که در هیچ بخشی کارگر نباید در صنایع حساس سرخود عمل کند» افزود: در شرایط اضطراری کارگر باید فورا خود را از محل ناایمن دور کند و خود را به محل امن تجمع اضطراری برساند. در چنین زمان‌هایی حتما باید کارگران کار را به گروه ویژه دارای وظیفه در این حوزه بسپارند تا بتوانند بر احساسات خود غلبه کنند. ما بارها دیده‌ایم که متاسفانه در برخی حوادث صرف‌نظر از اینکه کارگران یاری‌رسان به فرد آسیب دیده، خود نیز آسیب دیده‌اند، که حتی در مواردی که خودشان دچار حادثه نشدند، با اقدامات غیر کارشناسی و امدادرسانی غیراصولی باعث تشدید خسارت و آسیب به کارگر حادثه دیده شده‌اند. موارد این چنینی در حوادث بسیار زیاد است که حتما باید آموزش دهی در این حوزه انجام شود. 

 مشاور و مدرس ایمنی صنایع درباره نکاتی که در حین کار برای ایمنی در چنین بخش‌های حساسی از صنایع باید رعایت شود، اظهار کرد: به ترتیب، مواردی چون: ۱: اخذ مجوز کار ۲: ارزیابی محیطی از فضای کار ۳: آموزش محیطی قبل از شروع کار ۴: گازسنجی ۵: نظارت دائمی ۶: حضور گروه‌های امدادی به طور ثابت از جمله این موارد است. البته برخی از واحدها صرفا در بحث تجهیزات حفاظت فردی تاکید داشته و تمرکز کرده‌اند و البته در این بخش هم ناکارآمد عمل کرده‌ایم. با این حال اما هنوز در بحث تمهیدات حفاظتی دقت صورت نمی‌گیرد. 

وی درباره محیط‌های بازی که در آن گاز نشت می‌شود یا امکان نشت گاز دارد، اظهار کرد: دستگاه‌های گازسنج در هر محیطی باید استفاده شود و البته ما تاکید داریم دستگاه گازسنج در بازه‌های زمانی مختلف چک شوند تا حتما سالم باشند. این دستگاه‌ها باید کالیبره بوده و در معرض وزش شدید باد قرار نگیرند تا گازسنجی در محیط درست انجام پذیرد. ضمن اینکه در معرض هیچ رطوبتی نباید قرار بگیرند زیرا دستگاه اصطلاحاً در چنین شرایطی محیط را «sense» نمی‌کند. نباید اجازه دهیم روی دستگاه گازسنج مرتب حالت «Auto content» ایجاد شود؛ در چنین شرایطی دستگاه بیش از حد معمول از آن «rate» یا نرخ اکسیژن‌سنجی افت می‌کند و به عدد حدود ۵ می‌رسد؛ در صورتی که این دستگاه تا ۱۹.۵ درصد را نیز اعلام می‌کند که در محیط اکسیژن کم است و شرایط برای کار مناسب نیست. 

غریب درباره شرایط کار با دستگاه گازسنج در شرایط کاری مشابه گفت: در چنین مواردی که نرخ اکسیژن‌سنجی افت می‌کند، اقدام «Auto content» انجام می‌شود و اگر در روز بیش از دو سه بار چنین اقدامی صورت گیرد، گازسنج از حالت کالیبره خارج شده و اطلاعات را اشتباه اعلام می‌کند. مطلب دیگر که به آن توجه نمی‌شود، استفاده از گازسنجی است. اگر فرد کارگر قرار است در محیطی که نشر انواع گاز در آن محتمل است، وارد شود، قبل از هر چیزی گازسنجی در آخرین لحظه قبل از ورود نفرات باید آغاز شود. اگر گازهای سمی از حدمعمول بالاتر بود، اصلا اجازه ورود داده نشود و اگر از حد صفر بیشتر بوده و استاندارد را رد کند، کارگر در صورت اضطرار کار حتما باید با وسایل و دستگاه تنفسی وارد محیط شود. هرچند گازهای سمی کشنده حدمعمول‌شان در گازسنجی دقیقا باید صفر باشد! 

وی با تاکید بر اینکه «هم در محیط کار صنایع گاز و هم در صنایع نفت، گازهای سمی، کشنده و قابل اشتعال وجود دارد و وجود چنین گازهایی در صنعت نفت نیز برخلاف تصور عامه مردم خطرناک است» گفت: فرقی بین سازمان کار با گاز و سازمان کار با نفت وجود ندارد و ما گازهای خطرناکی در هر دو صنعت داریم. مسئله اصلی کنترل نشت است. برخی می‌گویند که «حوادث فرآیندی» در صنایع شامل سه بخش: «نشت، اشتعال، و انفجار» است. اما در واقعیت حوادث فرآیندی اساساً فقط شامل فرآیند «نشت» است و این نشت می‌تواند منجر به خفگی و تلفات بدون انفجار و اشتعال باشد و می‌تواند باعث آتش‌سوزی و انفجار شود. برای مقابله با این حوادث باید از «سیستم ایمنی فرآیند» بهره برد که خود مطلب تخصصی و پیچیده‌ای است. 

این کارشناس ایمنی ادامه داد: بطورخلاصه «ایمنی فرآیند» در صنایع نفتی عبارت است از ۱۴ مرحله که به ترتیب عبارتند از: ۱: مشارکت کارکنان، ۲: اطلاعات ایمنی فرایند، ۳: تجزیه و تحلیل خطرات فرآیند، ۴: تهیه دستورالعمل عملیاتی، ۵: آموزش، ۶: اقدامات مربوط به پیمانکاران، ۷: ایمنی پیش راه‌اندازی پروژه، ۸: یکپارچگی مکانیکی کار، ۹: مجوز کار کارگران، ۱۰: مدیریت تغییرات، ۱۱: بررسی و تحقیق پرامون رویداد، ۱۲: برنامه‌ریزی واکنش اضطراری، ۱۳: ممیزی انطباق، ۱۴: مدیریت اسرار تجاری» که هرکدام از این مباحث به نوبه خود برای متخصصان ایمنی در بخش‌هایی که مستعد حوادث فرآیندی هستند، مو به مو باید اجرا شود. 

این مدرس حوزه ایمنی تصریح کرد: کلیه فرآیندهای مربوط به آموزش و آموزش حین و قبل از شروع کار، نظارت حین عملیات و در صورت صلاحدید، جلوگیری و قطع کار ناایمن و ارائه راهکار مناسب برای ادامه کار، جزء وظایف بخش ایمنی هر سازمان کاری است. باید بپذیریم پیمانکاران بیشتر به فرآیند مالی و بازگشت پول خود فکر می‌کنند و برای بازگشت درآمدی بیشتر ممکن است از برخی موارد صرف‌نظر کنند. این خود کارفرماست که باید در زمینه‌های ایمنی سخت‌گیری، نظارت و پیشگیری کند زیرا تمام مسئولیت‌ها در نهایت با کارفرمای اصلی است. 

غریب اضافه کرد: در مبحث ایمنی فرآیند، سیالات و مایعات معمولاً خطرناک هستند اما باید تمام جوانب را باید برای کار درنظر گرفت. قبل از شروع کار، واحد ایمنی باید شرایط خطرناک کار را درنظر بگیرد و در هر عملیات راهکار بدهد. اما متاسفانه سه دسته از کارشناسان و سرپرستان ایمنی در واحدها وجود دارند: یک دسته صرفا دستور می‌دهند و تنها به دنبال جمع کردن گزارش کار هستند. یک دسته هم تجربه ندارند و بدون دید محیطی کار اقدام به پذیرش سرپرستی می‌کنند که بسیار خطرناک هستند. یک دسته دیگر از سرپرستان ایمنی در واحدهای بزرگ نیز وجود دارند که بسیار شجاع، پیگیر و باتجربه هستند که این دسته از سرپرستان ایمنی معمولا در واحدها و شرکت‌ها اصلا محبوب نیستند. در واحدها به این افراد ترمز می‌گویند زیرا قبل از هر فرآیندی از کار وارد می‌شوند و بدون تایید جوانب ایمنی، اجازه هیچ کاری را نمی‌دهند. 

وی درباره این دسته سوم گفت: این بخش از سرپرستان متعهد و کارشناس در حوزه ایمنی معمولا باید دارای یک واحد مستقل و جداگانه باشند که نباید واحد زیرمجموعه باشد تا فورا جابه‌جا یا توسط دیگران کنترل شوند. کار در یک سازمان باید زیرنظر و با تایید این واحد مجزا صورت بگیرد در غیر اینصورت ما شاهد این بوده و خواهیم بود که حوادث تلخی در صنایع بزرگ کشور از جمله صنایع نفت و گاز رخ دهد. البته داستان ایمنی محدود به این صنایع نیست و مختص تمام شرایط کاری در تولید و فرآیندها است. هرجا ایمنی در اولویت نباشد، باید منتظر حادثه باشیم. باید بپذیریم که افراد به خاطر وجود جاذبه سقوط نمی‌کنند، بلکه به دلیل‌ عدم رعایت ایمنی لازم، سقوط می‌کنند. لذا خطر بروز حادثه طبیعی است و این ما هستیم که باید تمهیدات لازم را دربرابر آن فراهم آوریم تا شاهد حوادث تلخی مانند حادثه کوهدشت نباشیم.