ایلنا گزارش می‌دهد؛
تمام راه‌های مقابل دولت برای گران نکردن نان/ شرایط برای اجرای طرح نان یارانه‌ای هنوز فراهم نیست
از بیستم اردیبهشت مقامات شهر زنجان -که قرار بود اولین استانی باشد که این طرح به‌صورت آزمایشی در آن اجرا شود- اعلام کردند ظرفیت‌ها برای اجرای این طرح آماده است اما هنوز این طرح به دلیل برخی مشکلات به اجرا نرسیده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، پس از اعلام وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت طی هفته گذشته مبنی بر اجرایی شدن طرح هدفمندسازی و هوشمندسازی یارانه نان (به‌عنوان بخشی از این پروژه) با ارائه کارتخوان مخصوص پس از پایان تیرماه در سراسر کشور، گمانه‌زنی‌ها درباره نحوه اجرای این طرح رو به افزایش نهاد.
از بیستم اردیبهشت ۱۴۰۱ بود که مقامات شهر زنجان -که قرار بود اولین استانی باشد که این طرح به‌صورت آزمایشی در آن اجرا می‌شود- اعلام کردند که ظرفیت‌های لازم برای اجرای این طرح ایجاد و کارتخوان‌های مخصوص این کار نیز در میان نانوایی‌ها توزیع شده است؛ البته این موضوع نیز در ابتدا از سوی معاون بازرگانی اداره صمت استان مطرح شد که این کارتخوان‌ها تنها قابلیت تراکنش با کارت بانکی سرپرست خانوار را دارند.
در این میان برخی ابهامات درباره شیوه اجرا مطرح بود و هنوز عده‌ای شایعه‌ی توزیع پدیده‌ای به‌نام «کارت نان» را مطرح می‌کردند. پس از انتشار تکذیبیه وزارت کشور مبنی بر رد شایعه توزیع «کارت نان» که در برخی از شبکه‌های اجتماعی به همراه تصویر کارتی منقش به نام این وزارتخانه منتشر شده بود، و رد شایعه این نحوه از یارانه‌بندی کردن آرد و نان، گمانه‌زنی‌ها درباره یارانه‌ای کردن نان بیش از پیش مطرح شد؛ زیرا بحث اجرای آزمایشی این طرح در زنجان و در چند واحد دو سه روز بعد از این تکذیبیه، به‌صورت علنی اعلام شد.
در شرایطی که از طرف جامعه نیز نگرانی‌هایی پیرامون این مسئله وجود داشت، مقامات ذی‌ربط اعلام کردند که قرار است دو کارتخوان آنلاین و آفلاین (آنلاین برای بررسی موارد فروش رفته و آفلاین در صورت قطعی برق و اینترنت) در خبازی‌های سنتی مستقر شوند تا دولتی‌پزها از این به‌بعد آرد دولتی را به همین طریق به دست مردم زنجان برسانند. از قرار معلوم نیز این طرح با همین کیفیت در دیگر استان‌ها از ابتدای مردادماه اجرا می‌شود.
مشکلات نان حجیم در انتظار نان غیرحجیم؟
اواسط اردیبهشت بود که صنف نان فانتزی و حجیم -که اصلی‌ترین مصرف‌کننده آرد آزاد از نوع باکیفیت و گران آن هستند- با اعلام سه برابر شدن قیمت گندم و آرد از اردیبهشت ماه امسال دچار مشکل شدند. مسئله از جایی شروع شد که دولت سال گذشته بنابر قانون بودجه نرخ خرید تضمینی گندم را برای جلوگیری از ایجاد انبوه انتقال قاچال گندم به عراق و پاکستان، و همچنین جلوگیری از تغییر کاربری گسترده زمین از کاشت گندم به سایر محصولات، نرخ خرید تضمینی هر کیلو گندم را از ۳۵۰۰تومان به ۱۱۰۰۰تومان افزایش داد. این افزایش بیش از سه برابری خود نوید این را می‌داد که باید این نرخ به‌عنوان نهاده اولیه تولید باید بار مالی خود را روی قیمت آرد منتقل کند. به این ترتیب، صنف نان فانتزی در بسیاری از نقاط کشور دچار مشکل شدند.
انتهای اردیبهشت ماه امسال بود که جلال ملایی (عضو فعال صنف نانوایان فانتزی گرگان) اعلام کرد: با افزایش یکباره قیمت آرد، شرایط برای تولیدکنندگان نان فانتزی سخت‌تر شده زیرا مجبور هستیم با وجود کمبود تقاضا باز هم نان را گران‌تر بفروشیم.
وی با بیان اینکه از نظر حقوقی این صنف «نه تولیدکننده محسوب می‌شود و نه توزیع کننده» گفت: هزینه تولید نیز برای ما بسیار بالا و کمرشکن است. نمی‌دانیم در چه جایگاه و رسته‌ای قرار داریم و چه کسی باید از ما حمایت کند زیر نظر اتحادیه نانوایی‌ها هستیم اما همه حمایت‌ها از ما برداشته شده و ما اتحادیه‌ای نداریم که بتواند از ما حمایت کند و همین امر باعث شده تا کارگاه‌های تولیدی نان فانتزی بسیار ضعیف شوند. در شرایطی که هر ۱۰۰کیسه آرد آزاد برای ما بیش از ۵۰میلیون تومان تمام می‌شود، نه می‌توانیم آن را نگه‌داشته و تولید نکنیم و نه می‌توانیم بفروشیم.
محمدجواد کرمی (رئیس اتحادیه نان‌های حجیم و نیمه حجیم) نیز چندی بعد از ملایی طی اظهارنظری، از افزایش بیش از کاهش ۷۰درصدی تقاضا برای نان حجیم خبر داد و گفت: تا سه سال پیش ۱۰۰ کیسه آرد مرغوب را ۷میلیون تومان می‌خریدیم اما اکنون ۱۰۰کیسه از همان آرد ۷۰میلیون تومان تمام می‌شود. علت هم این است که ۸۰درصد آرد دولتی در شبکه تولید نان سنتی سرازیر می‌شود و چیزی به بخش آرد حجیم نمی‌رسد.
این مشکلات در بخش تولید نان البته دامن‌گیر واحدهای تولید نان سنتی نیز شده است و بخش اندکی از این واحدها نیز در آستانه تعطیلی قرار گرفتند. این شرایط البته در جایی رخ می‌داد که طبق گفته مسئولان ۳۰درصد آردهای دولتی ارزان که با پول بیت‌المال تهیه می‌شوند، به‌دلیل قاچاق از چرخه خارج می‌شدند.
در زنجان چه خبر است؟
با اینکه هم‌اکنون بیش از یک ماه و نیم (۴۵ روز) از اعلام رسمی خبر شروع آزمایشی و محدود طرح فروش نان با کالابرگ الکترونیکی مطرح شده بود، اما در این مدت گویا تنها کارتخوان‌های آنلاین و آفلاین به واحدها ارائه شده است. طی این مدت از ۲۰ اردیبهشت که افشارچی (استاندار زنجان) خبر از شروع آزمایشی طرح در این استان را داد، شاهد نتیجه‌ی خاصی نیستیم. البته در روزهای گذشته دوربین صداوسیما از چند نانوایی زنجانی درحالی که به کارتخوان مجهز شده بودند، فیلم تهیه کرده و بر این اساس سعی داشت نشان دهد که به زودی طرح اجرا می‌شود.
اما طاهر یوسفی (تولیدکننده نان سنگک دولتی و فعال صنف) در اظهارنظری به ایلنا اعلام کرد: هنوز هیچ دستور عملی برای اجرای طرح ارائه نشده و طرح هوشمندسازی یارانه‌ای هنوز اجرا نشده است.
تقی تلخانی (تولیدکننده نان بربری دولتی و فعال این صنف) نیز در اظهارنظر دیگری گفت: کارتخوان‌های دولتی در واحدها مستقر شدند اما هنوز طرح اجرا نشده، اما بحث آموزش‌ها و دستورالعمل‌های آن مطرح شده است.
روابط عمومی صنف نانوایان سنتی زنجان نیز درباره عدم اجرای این طرح باوجود استقرار دستگاه کارتخوان مخصوص در واحدهای این صنف توضیح داده و گفت: از نظر فنی هنوز شرایط لازم برای اجرای طرح کاملا فراهم نیست.
علی اصغر نجاری (دبیر اجرایی خانه کارگر زنجان) نیز در همین رابطه به ایلنا گفت: مواردی که طرح هوشمندسازی یارانه نان در زنجان اجرا شده بسیار محدود است و خود متولیان استانی در بحث اجرا در ابتدای کار با اینکه این طرح نسبتا خوبی است، درباره اجرای طرح توجیه نبودند.
وی با بیان اینکه «اگر نیت مسئولان دولتی مبارزه با قاچاق آرد است، باید آن را به فال نیک گرفت»، ادامه داد: یکی از اهداف این طرح جلوگیری از کم‌فروشی و جلوگیری قاچاق است که باتوجه به کیفیت فعلی نان در زنجان و در همان چند نقطه‌ای که اجرا شد، شاهد هستیم که در مورد اولی که بحث کیفیت است، تغییر محسوسی ایجاد نشده است.
نجاری با تاکید بر اینکه «برخی از نانوایان و خبازان ما مدت‌هاست که به‌دلیل صرف نداشتن این کار، به‌دنبال شغل دیگری می‌گردند» افزود: میان نانوایان در صورت جبران مشکلات و خسارات تا حدی دلخوشی و رضایت به‌واسطه این طرح ایجاد شده اما شرایط مدیریت آرد و نان در کشور فعلا به گونه‌ای است که خبازان از مردم ناراضی‌تر هستند.
دبیر اجرایی خانه کارگر زنجان با رد این ادعا که در این طرح برای خرید نان حتما باید کارت بانکی به نام سرپرست خانوار باشد، ادامه داد: فعلا هیچ محدودیتی برای خرید نان یارانه‌ای وجود ندارد. البته قاعدتا فردی که بخواهد بیشتر از نیاز خود به شکل نامتعارف خرید کند، ممکن است در محل صنف با ممانعت رو به رو شود.
وی با طرح پیشنهادی در این زمینه اظهار کرد: طرح اخیر بیشتر به بهانه مبارزه با قاچاق مطرح شد. اما مسئولان خود می‌دانند که این قاچاق از محل نانوایی‌ها و توسط خبازان شریف ما انجام نمی‌شد، بلکه از مسیر کارخانه آرد به نانوایی این اتفاقات با وسعتی که مسئولان ادعا می‌کنند، قابل رخ دادن است، لذا مقابله قاچاق و فساد باید از سرمنشاء و از مسیر بین کارخانه آرد تا محل تولید باید رهگیری شود. در حقیقت دولت می‌توانست بدون هزینه کردن فراوان در اجرای این طرح، با طرح نظارتی دیگری کارکردهای دلخواه خود در این طرح را از راه‌های نظارتی و قیمتی دنبال کند.
این فعال صنفی تصریح کرد: تجربه می‌گوید افزایش قیمت‌ها شاید در کوتاه مدت قاچاق اجناس مشابه قابل قاچاق را کاهش دهد اما روند آن را متوقف نخواهد کرد و به همین دلیل ابزارهای نظارتی نمی‌تواند با چیز دیگری جایگزین شود. ما امیدواریم گزارشاتی که کارشناسان دولت پس از اجرای این طرح به مقامات دولت می‌دهند، دقیق و مبتنی بر واقعیت باشد تا اگر در ادامه با ضعف‌های طرح آشنا شدند، بتوانند ایرادات آن را در مرحله توزیع بگیرند.
چرا دولت هرگز یارانه نان را به نانوایان نمی‌دهد؟
در این رابطه حسین یزدانی (رئیس انجمن صنفی کارگران خباز ایران) با اشاره به کیفیت اجرای طرح، از اعطای آزمایشی کارتخوان‌های مخصوص اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان در شهر اصفهان پس از زنجان خبر داد و گفت: این طرح یک ایده نو در زمینه توزیع یارانه است که هنوز هم ابعادی از آن برای ما خبازان دارای ابهام است و اولین ایراد همین توجیه نبودن بسیاری از همکاران ما در واحدهای تولید نان سنتی است.
وی با تاکید بر اینکه در ایران بیش از نیم قرن توزیع نان به شیوه فعلی (یارانه روی قیمت هر کیسه نان با نرخ دولتی) بوده است، ادامه داد: ما با سایر همکاران هم صنف خود نسبت به موفقیت این طرح دچار تردید هستیم زیرا دولت هنوز هم با وجود افزایش شکاف‌های قیمتی تاکید زیادی بر عدم افزایش نرخ نان دارد. سیستم ذهنی دولت این است که آرد را به قیمت تمام شده بخرد و به خبازی‌ها به قیمت دولتی بدهد و با این ترتیب مابه‌التفاوت این نرخ را ارائه دهد.
یزدانی با طرح این پرسش که «برای ما سوال است که در این شیوه جدید آیا حق و حقوق کارگر و نیروی کار خباز مطابق قانون دیده شده است یا قرار است وضعیت نابهنجار قبلی کارگران خباز بدتر شود؟» تاکید کرد: ما اکنون در سراسر ایران در بسیاری از واحدها اعم از واحدهای نانوایی سنتی شهر ما اصفهان و همچنین تهران شاهد آن هستیم که باوجود افزایش حداقل دستمزد کارگران به بیش از ۵۷درصد، هنوز کارگران ما مبلغ دریافتی سال ۱۴۰۰ را دریافت می‌کنند و این بخاطر وضعیت نابهنجار این صنف است.
وی با تایید این خبر که برخی از واحدهای نانوایی سنتی مانند واحدهای صنفی نان فانتزی و حجیم به دلیل ورشکستگی جمع شده‌اند، گفت: ما نیز از این خوشحال هستیم که دولت نمی‌خواهد نان را گران کند چون خود نیز مصرف کننده نان هستیم. اگر در این میان حق و حقوق نیروی کار فعال در خبازی‌ها دیده شود نیز می‌توان امیدوار بود، اما این شیوه که در آن افراد براساس سهمیه‌ای که مشخص نیست چقدر است نان می‌خرند، اصل مشکل بازار آرد و نان را حل نمی‌کند.
عضو انجمن صنفی کارگران خباز اصفهان با تاکید بر اینکه طرح دولت از جنبه کاهش قاچاق آرد خوب است، گفت: اما مسئله این است که منشاء قاچاق که تفاوت‌های قیمتی بین بخش مواد اولیه و فروش است، حل نشده باقی مانده است. ما نباید بازار ثانویه داشته باشیم تا بتوانیم جلوی قاچاق را بگیریم و خباز و مصرف‌کننده هم به حق خود برسند. این نوع سیاست‌گذاری برخلاف پیش‌بینی‌های رسانه‌ای این روزها قطعا روی کیفیت هم تاثیرگذار خواهد بود.
دولت با اعتماد به خبازها، برای دور زدن خطر قاچاق یارانه را مستقیما به خود نانوایی‌ها (در قالب هزینه مابه التفاوت قیمت) داد تا نان را ارزان‌تر به دست مردم برسانند و دلال‌ها و قاچاقچیان آرد دولتی را از چرخه خارج کنند. هر واحدی می‌توانست گزارش میزان پخت دهد و رقم تعداد نان تحویلی هم باتوجه به کیسه‌های دریافتی آرد دولتی مشخص است. لذا دولت می‌توانست از این طریق با هزینه اجرایی پایین‌تر و حواشی کمتر نان را به دست مصرف‌کننده برساند.
وی با انتقاد از طولانی شدن مرحله آزمایشی طرح دولت، افزود: شرایط قیمتی فعلی برای اصناف اصلا مناسب نیست. اگر هر چانه نان سنگک را بیش از ۶۵۰گرم در نظر بگیریم، به ازای یارانه‌ای که دولت می‌دهد، هر کیسه ۴۰کیلوگرمی آرد دولتی بیش از ۶۵۰هزارتومان قیمت دارد که دولت به ما کیسه‌ای ۱۰۰هزارتومان می‌فروشد و در حقیقت دولت روی هر کیسه نان ۵۵۰هزارتومان یارانه می‌دهد. هم اکنون ما در بازار چندین نوع آرد دولتی و نیمه دولتی و آزاد داریم که بسته به کیفیت قیمت متفاوت دارند. مثلا در قیمت‌های آرد نیمه آزاد تا حدی گران‌تر است. با طرح دولت عملا همه آردها یک قیمت پیدا می‌کنند.
یزدانی با بیان اینکه «عدم مدیریت درست طرح هوشمندسازی یارانه نان باعث افزایش تعطیلی خبازی‌ها می‌شود» پیشنهاد داد: از ابتدای شش دهه توزیع دولتی آرد، این دوگانه را داشتیم که آیا باید قیمت نان آزاد شود یا اینکه دولت توزیع کند، اما دولت با اعتماد به خبازها، برای دور زدن احتمال قاچاق، یارانه را مستقیما به خود نانوایی‌ها (در قالب هزینه مابه‌التفاوت قیمت) داد تا نان ارزان‌تر به دست مردم برسانند و دلال‌ها و قاچاقچیان آرد دولتی را از چرخه خارج کنند. هر واحدی می‌توانست گزارش میزان پخت دهد و رقم تعداد نان تحویلی هم باتوجه به کیسه‌های دریافتی آرد دولتی مشخص است، لذا دولت می‌توانست از این طریق با هزینه اجرایی پایین‌تر و حواشی کمتر نان را به دست مصرف‌کننده برساند.
گزارش: رضا اسدآبادی
