چالش‌های تشکیل انجمن‌های صنفی تخصصی کارگران ساختمانی/ سیاست‌های معاونان روابط کار/ آیا تغییر اساسنامه راهکاری سودمند است؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، فعالان صنفی بر این باور هستند که تمامی انجمن‌های صنفی همچون شمشیری دولبه هستند یعنی هم پتانسیل پیگیری مطالبات جامعه هدف را دارند و هم به واسطه اقدمات غلط می‌توانند مطالبه‌گری را به محاق ببرند. علاوه بر این مسائل، جامعه هدف خود نسبت به اقدامات صنفی کارگری بدبین می‌شود.

فصل ششم قانون کار، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های تشکل‌های کارگری را در جهت حداکثرسازی منافع اعضای خود پیش برده است اما قدرتی که قانون به موسسان و راهبران یک انجمن صنفی می‌دهد، می‌تواند زمینه سوءاستفاده را هم فراهم کند. چنین افرادی می‌توانند با اعمال و حرف‌های پوپولیستی، خواسته‌های کارگران را نه در جهت حداکثرسازی منافع آن‌ها که در جهت حفظ منافع خود تنظیم سازند. از این رو نکته‌‌ی حائز اهمیت، بستر و ساختار یک انجمن است که بسیار مهم است.

 انجمن صنفی کارگران ساختمانی بار دیگر با چالش تخصصی شدن انجمن‌ها روبرو شده، موضوعی که با واکنش‌های متعددی همراه بوده است. این موضوع از حساسیت بالایی برخوردار است؛ به دلیل اینکه بیش از ۴۰۰ انجمن صنفی کارگران ساختمانی در ایران وجود دارد که با توجه به مسائل مختلفی مثل ثبت‌نام بیمه کارگران ساختمانی و رسیدگی به اختلاف کارگران و کارفرما هم رسیدگی می‌کنند. در چنین شرایطی اعضای هیات مدیر کانون سراسری انجمن صنفی کارگران ساختمانی ادعا می‌کنند که انجمن صنفی پناهگاه و آخرین سنگر کارگران ساختمانی است.

واکنش‌های دوگانه به انجمن‌های تخصصی

برخی استان‌ها مثل کرمانشاه دست به تشکیل انجمن صنفی تخصصی زده‌اند یعنی به موازات انجمن صنفی کارگران ساختمانی شهر (الف) انجمن صنفی تخصصی شهر (الف) هم شکل گرفته است. حامیان چنین انجمن‌هایی بر این باور هستند، که از این پس تمامی اقدامات تخصصی است و به تبع این موضوع، مطالبات هم تخصصی خواهد شد. چراکه آنها همواره انگشت اتهام خود را به سمت انحصارگرایی انجمن واحد نشانه‌گرفته‌اند. به گفته موافقان تشکیل انجمن‌های صنفی تخصصی، انحصار از مهم‌ترین آسیب‌های تشکل‌های کارگری است که شکل‌های مختلفی دارد. انحصار افرادی که به عضویت این تشکل‌ها درمی‌آیند و انحصار افرادی که می‌توانند برای هیات مدیره کاندیدا شوند. درنهایت هیات مدیره این انجمن‌ها و کانون عالی‌شان اجازه ایجاد تشکل‌های بیشتر و جدید را نمی‌دهند، چون با افزایش تعداد این تشکل‌ها، منافع باید بر ذی‌نفعان بیشتری تقسیم شود. اما مخالفان دیدگاهی بسیار متفاوت دارند؛ به گفته آن‌ها، انجمن‌های تخصصی نمی‌توانند مطالبات تمامی کارگران صنعت ساختمان‌سازی را برآورده سازند. موازی کاری نیز سبب می‌شود تا بسیاری از خواسته‌ها به دست فراموشی سپرده شود. همچنین انجمن تخصصی شهرهای کوچک به واسطه تعداد اعضای انداک خود توانایی تامین هزینه‌های مورد نیاز را ندارد و خیلی زود به پایان راه خود می‌رسند. 

تشکیل انجمن صنفی تخصصی، موضوعی جدید نیست

اختلاف نظر فعالان صنفی کارگران ساختمانی در شرایطی رخ نشان داده است که دستورالعمل شکل‌گیری انجمن تخصصی در هفتم دی ماه صادر شده است. درواقع پیشنهاد فرزاد یوسفی (مدیرکل سازمان‌های کارگری - کارفرمایی وزارت کار) مورد تایید علی‌حسین رعیتی فرد (معاونت روابط کار وزارت کار) قرار گرفت. بنابراین در نامه‌ای به ادارات کل کار استان‌ها اعلام شد تشکیل انجمن‌های صنفی کارگری از جمله تخصصی صنعت ساختمان با رعایت قانون مربوطه و مقررات بلامانع است.  

بر اساس تبصره ۱ ماده ۱۵ آیین‌نامه چگونگی تشکیل انجمن‌های صنفی کارگری و کارفرمایی، چنانچه در یک حوزه جغرافیائی یا در سطح یک حرفه یا صنعت، انجمن صنفی تاسیس شده باشد، تشکیل انجمن صنفی دیگری در بخشی از حوزه فعالیت آن در سطح تخصصی‌تر از حرفه یا صنعت مذکور مشروط بر حصول نصاب لازم، مجاز است و نمایندگی اعضا در حوزه یا نوع فعالیت را برعهده خواهد داشت. همچنین تبصره ۲ این آیین‌نامه از لزوم بررسی شرایط توسط وزارت کار سخن گفته یعنی اینکه وزارت کار به عنوان متولی امور وظیفه دارد تا شرایط را بررسی کند و سپس برای تشکیل انجمن تخصصی تصمیم بگیرد. 

تصمیم درباره تشکیل انجمن صنفی کارگران ساختمانی مختص دولت سیزدهم نیست چراکه حسن هفده‌تن (معاون روابط کار دوران وزارت علی ربیعی در دولت حسن روحانی) دستورالعمل ممنوعیت تشکیل انجمن‌های صنفی تخصصی کارگران ساختمانی را صادر کرد. اگرچه این دستورالعمل صادر شد اما همان زمان هم برخی از ادارات کار برای تشکیل انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی در آن برهه زمانی مجوز صادر کردند. 

فعالان کارگری معتقدند، توانمندسازی جامعه مبتنی بر تشکیل اتحادیه‌ها، انجمن‌های حرفه‌ای، اصناف و سایر تشکل‌های کارگری است. به گفته آنها، کارگران اگر بتوانند چالش‌های انجمن‌های صنفی خود از پیش‌روی بردارند،  می‌توانند در مطالبه‌گری به موفقیت برسند. و چالش‌ها در صورتی از میان برداشته خواهد شد که اعضای با بی‌طرفی کامل و با دوری از منافع در جهت برطرف شدن آن گام بردارند.

بی‌توجهی به انجمن صنفی مادر عاملی برای طرح انجمن تخصصی

ناصر چمنی (رئیس سابق کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور) درباره انجمن‌های صنفی تخصصی کارگری تصریح کرد: درباره انجمن صنفی کارگران ساختمانی باید به دنبال این پرسش بود چرا برای تشکیل چنین انجمن‌هایی تصمیم گرفته‌اند؟ نکته‌ای حائز اهمیت وجود دارد؛ به طور قطع، اگر وضعیت انجمن صنفی در بازه‌های زمانی مورد رسیدگی قرار می‌گرفت؛ وضعیت موجود یعنی تشکیل انجمن صنفی تخصصی مطرح نمی‌شد. 

وی معتقد است، تفکیک انجمن صنفی جامع سبب می‌شود یک انجمن صنفی، قدرت خود را از دست دهد. به گفته وی، هیچ فرقی میان گروه‌های شغلی وجود ندارد یعنی تمامی گروه‌های شغلی با تشکیل انجمن‌های تخصصی، ضعیف شدن را تجربه خواهند کرد. وجود انجمن مادر باعث می‌شود تمامی افراد زیر یک پرچم واحد قرار گیرند. این احتمال وجود دارد انجمن‌های صنفی تخصصی نتوانند درباره مسائل مختلف به اجماع برسند. حامیان گروه‌های تخصصی گمان می‌کنند انجمن مادر توانایی و قابلیت پیگیری مطالبات جامعه هدف را به صورت جامع و کامل ندارد. 

به گفته رئیس سابق کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور، تغییر اساسنامه‌ها به منظور ایجاد فرصت برابر برای حضور تمامی گروه‌های تخصصی در انجمن صنفی کارگری روشی سودمند است. در چنین شرایطی تمامی رده‌های تخصصی می‌توانند از فرصت حضور در هیات مدیره برخوردار باشند. اگر تمامی گروه‌های شغلی کارگران ساختمانی یک نماینده در انجمن صنفی داشته باشند، انجمن صنفی تخصصی در قالب انجمن مادر شکل‌گرفته است. اما نه تنها اساسنامه به منظور این موضوع تنظیم نشده بلکه برخی هم با جریان‌سازی در انتخابات هیات مدیره به اهداف خود می‌رسند. 

آمار صوری، ملاکی ارزشمند نیست

به گفته این فعال صنفی، آقای رعیتی‌فرد تصمیم دارد با تشکیل انجمن‌های تخصصی از قدرت یک انجمن که خدمات متعددی ارائه داده است، بکاهد. انجمن صنفی کارگران ساختمانی برای احقاق حقوق جامعه هدف خود دست به اقدامات گسترده‌ای زده است، به طور مثال در جلسات کمیسیون اجتماعی مجلس برای اصلاح ماده ۵ حضوری پررنگ داشته اما با برخی از اقدامات خود گزک به دست منتقدان هم داده است. تمام ۱۵ گروه کارگران ساختمانی در ۳۱ استان کشور زندگی می‌کنند؛ لذا تشکیل انجمن تخصصی در استان‌ها و شهرهای تابعه هیچ عایده‌ای جز کاهش قدرت و افزایش صوری کمی ندارد. 

وی معتقد است، ورود وزارت کار به موضوع تشکیل انجمن‌های تخصصی به معنای کاهش قدرت چانه‌زنی است. اداره جزیره‌ای انجمن‌ها  به معنای کاهش قدرت چانه‌زنی است؛ برخی تیشه به ریشه خود می‌زنند و بر تشکیل انجمن تخصصی پافشاری می‌کنند. اما تجربه ثابت کرده است اگر مشکلاتی مثل بیمه کارگران ساختمانی پیش‌روی آنها قرار گیرد، تمامی گروه‌ها نمی‌توانند به عنوان مشاور در  کنار مدیران و سیاست‌مدران حضور داشته باشند. 

سخن پایانی

فعالان حوزه کار بارها تاکید کرده‌اند که تشکل زدایی از نیروهای کار را می‌توان یکی از ویژگی‌های مشترک و اصلی نظام‌های اقتصادی جهان در چند دهه اخیر به حساب آورد، این مساله باعث تحولات بسیار شدیدی در قدرت سازمانی و تشکیلاتی کارگران شده و طبیعتا سامان اقتصادی و رفاهی جوامع را نیز تحت تاثیر قرار داده است. 

اگرچه گروه‌های مختلف با بیان دیدگاه‌ها و نظرات خود سعی بر کرسی نشاندن مطلوب خود دارند اما نباید کارگران را به دست فراموشی بسپارند. کارگرانی که به گفته فعالان این حوزه از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند و منابع درآمدی آنها مدام در حال تهدید است.

گزاش: علی خسروجردی