در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
حوادث پالایشگاه‌ها در فقر «مدیریت ایمنی فرآیند»/ «مشارکت کارکنان» در پیشگیری از حوادث نقش دارد
الگوهای مختلفی از مدیریت ایمنی فرایند در دسترس است که هر کدام المان‌های مختص به خود را دارد. «اوشا» که وابسته به وزارت کار ایالات متحده است؛ مجموعه‌ای ۱۴ المانی از این مولفه ارائه داده است که در واقع پایه و اساس تعاریف ارائه شده دیگر است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، آتش‌سوزی در پالایشگاه تهران بار دیگر نشان داد که ایمنی و حفظ جان نیروی انسانی دو عنصر فراموش شده روابط کار هستند اما به ندرت مورد توجه قرار می‌گیرند. بررسی وضعیت کشورهای پیشرو در زمینه ایمنی نشان میدهد، ساختار و چارچوب‌های تعریف شده برای آن‌ها به طور کلی متفاوت است.
اگرچه این کشورها به دنبال جلوگیری از وقوع حوادث هستند اما سیستم کنترل ایمنی در ایران تنها به دنبال کاهش آثار ناشی از وقوع یکی حادثه است. مدیریت ایمنی فرآیند، الگویی است که در صنایع فرآیند بسیاری از کشورها به کار گرفته شده است اما تنها تعداد محدودی از شرکت‌های ایرانی به آن توجه می‌کنند.
شهرام غریب (کارشناس ارشد ایمنی و متخصص مدیریت ایمنی فرآیند) درباره نادیده گرفتن مسائل ایمنی در صنایع پتروشیمی و شیمیایی معتقد است: مسائل ایمنی و رعایت آن از اهمیت فراوانی برخوردار است. بسیاری از موسسات، نظرات گوناگون و علمی برای اصول ایمنی ارائه داده‌اند؛ اگرچه این مباحث علمی هستند اما در ایران چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند. توجه به مدیریت ایمنی فرآیند میتواند، نقشی موثر در پیشگیری از حوادث در صنایع مختلف داشته باشد.
به نظر می‌رسد، کارگاه‌های کشور تنها پروتکل‌های ایمنی شغلی وسلامت را پیگیری می‌کنند در حالیکه مدیریت ایمنی فرآیند اهداف والاتری دارد و به دنبال پیشگیری از وقوع حوادث در عرصه کار است. بررسی‌های ساده نشان میدهد، موسسات مختلف الگوها والمان‌های گوناگونی مدیریت ایمنی فرآینده ارائه داده‌اند. کدام اعتباری بیشتری دارد؟ دلیل آن چیست؟
الگوهای مختلفی از مدیریت ایمنی فرایند در دسترس است که هر کدام المان‌های مختص به خود را دارد. «اوشا» که وابسته به وزارت کار ایالات متحده است؛ مجموعه‌ای ۱۴ المانی از این مولفه ارائه داده است که در واقع پایه و اساس تعاریف ارائه شده دیگر است. الگوی ارائه شده از سوی این آژانس، عناصری مثل «مشارکت کارکنان»، «پروسه اطلاعات ایمنی فرایندی»، «تجزیه و تحلیل خطرات فرایندی» و دیگر مطالب مهم دیگریرا مدنظر قرار میدهد. سطح ماده شیمیایی در طول یک فرآینذ متغیر میباشد اما حجم و گنجایش تجهیز تنها در شرایط عادی مورد توجه قرار می‌گیرد. بی‌توجهی به بالا آمدن مواد نیز از عوامل حادثه نیز است. که باید با دقت بسیار بالایی بصورت لحظه‌ای رصد شوند.
تجهیزات و نیروی انسانی در حوادث کار آسیب می‌بینند بنابراین مولفه‌هایی مثل محافظت از نیروی انسانی، ایجاد محیطی ایمن در کارگاه در واقع آبروی یک سازمان، به حساب می‌آیند.
خطای انسانی نقش تاثیرگذاری در وقوع حوادث دارد. نگاه مدیریت ایمنی ایمنی فرآینده به این موضوع چگونه است؟ چه معیاری برای کاهش نقش نیروی انسانی در حوادث کار در نظر گرفته است؟
«مشارکت کارکنان» یکی از المان‌هایی است که در الگوی مدیریت ایمنی فرایند مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، تمامی افراد حاضر در یک مجموعه باید درگیر ایمنی باشند؛ همچنین بر ضرورت بکارگیری از افراد با تجربه نیز تاکید شده است. بر اساس باوری غلط، تصور می‌کنند که افراد دارای تحصیلات عالیه در جلوگیری از حوادث نقش موثری دارند؛ اگرچه آن‌ها از دانش و رتبه علمی بالا برخوردار هستند اما تجربه عملی و فنی لازم را ندارند. در مقابل این گروه، افرادی حضور دارند که دانش آکادمیک بالایی ندارند اما در ارتباط با مسائل و شرایط پیرامونی کارگاه دانش لازم را دارند.
بر اساس دیدگاه مدیریت ایمنی فرآیند، استفاده از افراد با تجربه نقش کلیدی در جلوگیری از وقوع حوادث کار دارد. آن‌ها مسائل ایمنی را با پوست و گوشت خود درک و موی خود را در این راه سپید کرده‌اند. من بازهم تاکید می‌کنم، بهره‌مند شدن از دو فاکتور تجربه‌های افراد با سابقه و مشارکت کارکنان میتواند در جلوگیری از حوادث کار نقش مهمی ایفا کند. یک شعار معروف در حوزه روابط کار وجود دارد؛ بر مبنای آن، «ما» مهم‌ترین و قوی‌ترین کلمه در سازمان است، به عیارتی کار تیمی است که توانمندی را بالا می‌برد
آیتم‌هایی مثل انفجار، آتش‌سوزی، خورندگی و اکسیداسیون در مبحث خطرات مواد شیمیایی مطرح می‌شوند؛ هرکدام می‌توانند برای فرایند خطراتی ایجاد کنند. شرایط محیطی گوناگون مثل دما و ترکیب دو ماده منجر به واکنش شیمیایی می‌شود و امکان بروز حادثه را افزایش میدهد. حضور یک فرد با تجربه که نسبت به تمام این مسائل آگاهی دارد، میتواند در پیشگیری از وقوع یک حادثه اثرگذار باشد. من بازهم تاکید می‌کنم، بهره‌گیری از افراد دارای تجربه میتواند از بروز حوادث جلوگیری کند.
شرکت «توتال» فرانسه طرحی با عنوان «آنومالی» برای ایمنی کارگاه‌های خود اجرا کرد. تمامی نیروی مجموعه می‌توانستند موارد غیر ایمن را به صورت مکتوب گزارش دهند. اگرچه آنومالی به صورت بسیار محدود در ایران اجرا می‌شود اما چرخه و نحوه اجرای دقیق آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد. شرکت ایتالیایی «ENI» نیز سیستم اختصاصی خود به نام”Shock” را برای مشارکت کارکنان در زمینه ایمنی طراحی کرده است؛ تمامی پرسنل این مجموعه می‌توانند مشاهدات خود از عوامل تهدیدکننده را گزارش دهند. به طور قطع، مشارکت کارکنان در مسائل ایمنی سبب می‌شود تا سطح کنترل افزایش و به تبع آن وقوع حوادث کاهش یابد.
شما به مشارکت همگانی اشاره کردید اما عواملی سبب می‌شوند تا سلامت نیروی کار در پالایشگاه‌ها و مجموعه‌های تولیدی که با مواد شیمیایی سر و کار دارند، تحت تاثیر قرار گیرد. راهکار مدیریت ایمنی فرایند برای کاهش یا جلوگیری از مخاطرات برای کارگران چیست؟ در مجموع چه خطراتی جان یک کارگر را تهدید می‌کند؟
عوامل گوناگونی مثل «خطرات فرآیند»، «خطرات سلامت»، «خطرات محیطی»، «خطرات مواد سمی»، «خطرات آتش‌سوزی و انفجار» بر شرایط ایمنی یک کارگاه تاثیر می‌گذارند. هرکدام از این موارد میتواند نه تنها سلامت و جان کارگران را تهدید می‌کند بلکه احتمال خطر نابودی تجهیزات را نیز به همراه دارد.
براساس نکات خطرات فرآیند که با نام علمی «Process Hazard» معروف است، ماده شیمیای به تنهایی خطرناک قلمداد می‌شود اما ترکیب آن با ماده یا مواد دیگر میتواند منجر به واکنش شیمیایی و بروز یک حادثه مرگبار شود. خطرات مواد سمی یا «Toxic Hazard» دومین خطر به تنهایی خطرآفرین نیست و واکنش نشان نمی‌دهد ولی بر اثر تماس با پوست کارگران وارد بدن آن‌ها شده و آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارد. این خطر بسیار مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد.
«Environment Hazards» یا خطرات زیست محیطی نیز بر محیط پیرامون اثر می‌گذارند، مادامیکه یک ماده شیمیایی وارد چرخه محیط زیست می‌شود، آب، خاک و هوا تحت تاثیر آن قرار گرفته و دچار آلودگی می‌شود. پدیده‌هایی مثل دود فلرها، جاری شدن مواد شیمیایی به سوی دریا، آلودگی خاک‌های اطراف مجتمع‌ها شیمیایی نمونه‌هایی از الودگی‌های زمینی هستند که نه تنها سلامت نیروی کار را تحت تاثیر قرار میدهد بلکه افراد جامعه پیرامون نیز از اثراتش مصون نخواهند ماند. تمامی این موارد مورد توجه مدیریت ایمنی فرآیند قرار گرفته است اما در ایمنی شغلی و سلامت به این موارد توجه نکرده است.
در دسترس بودن اطلاعات کافی درباره شرایط کارگاه و محیط پیرامونی آن چه تاثیری در افزایش سطح ایمنی دارد. آیا با اتکا به داده‌ها می‌توان از بروز حوادث در صنایع فرآیندی جلوگیری کرد؟ این موضوع در مدیریت ایمنی فرآیند چگونه مورد بررسی قرار گرفته است؟
در دسترس بودن اطلاعاتی درباره ویژگی‌های شیمیایی، فیزیکی، خورندگی مواد، پایداری، اثرات و خطرات مواد شیمایی اهمیت فراوانی دارد. دسترسی به اطلاعات در صنایع مواد شیمیایی پرخطر مورد توجه قرار گرفته و در ۳ گروه " «Block Flow Diagram، “Process Flow Diagram» و P &ID ارائه شده است.
بر اساس BFD تمامی بخش‌های یک مجموعه به صورت بلوکی روی نقشه مختص خود پیاده شده تا اطلاعات کافی درباره مکان‌ها و ساده‌سازی درک فرایند را اعلام نماید. PFD جزئیات بیشتری دارد یعنی شرایط یک ماده شیمیایی از نقطه ورودی تا خروجی در یک فرایند تشریح می‌شود برای نشان دادن جریان کلی فرایندها و تجهیزات اصلی تاسیسات فرایندی. بخش سوم نیز تا حدودی شبیه به این قسمت اما جزئیات بیشتری را دارد، BFD تنها موقعیت را نشان میدهد اما P & ID علاوه بر نشان دادن محل تحهیزات، شرایط آن در هنگام فرآیند که حرف اصلی را که متغیرها (فشار، دما، جریان، سطح، غلظت) بیان مینماید را نشان میدهد اینطور باید گفت، BFD کل یک مجموعه را در یک صفحه A۴ نشان میدهد اما P & ID حتی میتواند یک تجهیز را در چند صفحه نشان دهد.
