چوگان؛ تکه‌‌ای برباد رفته از تاریخ و فرهنگ‌ایرانی / نماد ایرانیان به نام همسایگان!

سفر رئیس فدراسیون جهانی چوگان به ایران و اعتراف روشن او به اینکه" ایران مهد چوگان جهان است و می‌خواهیم تمام دنیا این واقعیت را بدانند "سر باز شدن زخمی کهنه بود که بر پیکر تاریخ و فرهنگ و هویت ایران و ایرانی نشست، کهنه زخمی که هر ایرانی وطن‌دوست و غیرتمندی را نسبت به تاراج میراثایرانیان می‌آزارد و به غم و حسرتی تمام‌نشدنی فرو می‌برد.

به گزارش خبرنگار ایلنا، اینکه میراثماندگار ایران به نام کشوری ثبت می‌شود که تنها ۳ دهه از تشکیل آن می‌گذرد، غم بزرگی است که دل هر فرهنگ دوست ایرانی را به درد می‌آورد. اینکه ریچارد خلیل ایران را مهد چوگان دنیا می‌داند تغییری در وضعیت موجود ندارد، ولی گویای این واقعیت است که چرا میراثکهن ایرانیان باید در یونسکو به نام آذربایجان ثبت شود؟ مقصر کیست و چه باید کرد تا این قطعه فرهنگی به دامن میهن بازگردد. سازمان میراثفرهنگی در موعد مقرر چوگان را به یونسکو معرفی نکرد تا همچنان قدیمی‌ترین ورزش تیمی جهان که مهد آن ایران باستان است به نام کشوری خوانده شود که سه دهه بیشتر از تشکیل آن نمی‌گذرد(آذربایجان)!

این بی‌توجهی و بی‌تفاوتی در شرایطی رقم خورد که حتی رئیس انجمن جهانی ورزش‌های بومی محلی طی نامه‌ای این تراژدی را طنزی تلخ خطاب کرد و در عین حال از ایران خواست حداقل با رایزنی‌های لازم نام ایران در ردیف کشورهایی که مورد هجوم دزدان فرهنگی قرار گرفته‌اند، ثبت شود. دیگران این سرقت را نه تنها ورزشی بلکه فرهنگی، اجتماعی و حتی تاریخی خواندند و تلخ‌تر اینکه مسئولان مربوطه و دستگاه‌های ذیربط و سازمان میراثفرهنگی به عنوان متولی حفظ و نگهداری از سرمایه‌های باستانی و ملی کمترین توجهی به این حراج دستاوردهای کهن‌ایرانی نداشته‌اند!

سابقه دست‌اندازی به فرهنگ و تاریخ کهن ایران

برای اولین بار در بازی‌های آسیایی ۲۰۰۶ دوحه، قطری‌ها در مراسم افتتاحیه قصه‌های شهرزاد را به عنوان بخشی از تاریخ قطر به تصویر کشیدند و در حالی‌که رئیس دولت وقت کشورمان نیز شاهد مراسم بود، بدون هیچ‌گونه واکنش مناسبی از سوی ایران بنا بر مصالح و روابط سیاسی دوستانه دو کشور بر این سرقت فرهنگی سرپوش گذاشته شد، اما این پایان تهاجم و دست‌اندازی همسایگان به نمادهای فرهنگ و تاریخ کشور نبود. مماشات در دفاع از سرمایه‌های فرهنگی تا آنجا پیش رفت که آذرماه سال گذشته بازی چوگان در هشتمین اجلاس سالانه کمیته میراثسازمان یونسکو بدون هیچ مخالفی حتی از سوی نمایندگان ایرانی حاضر در این اجلاس در فهرست یونسکو به نام کشورآذربایجان ثبت جهانی شد. هرچند انجام بازی چوگان در کشور آذربایجان سابقه‌ای دیرینه دارد اما نباید این موضوع را نادیده گرفت که این کشور سالیان زیادی تحت سیطره ایران بوده و از آنجا که چوگان از ورزش‌های کهن ایرانی به شمار می رود و از دوران هخامنشیان در ایران باستان رواج داشته بالطبع در کشورآذربایجان امروزی که زمانی جزیی از امپراطوری بزرگ ایران بوده انجام می‌گرفته است. علاقه وافر پادشاهان و بزرگان ایرانی به چوگان درحدی بوده که به بازی شاهان نیز معروف بوده است. میدان نقش جهان اصفهان نیز به همین منظور در دوران صفویه و برای بازی پادشاهان این سلسله بنا شده است که امروزه اندازه استاندارد زمین چوگان به اندازه این میدان است و حتی چوگان در اشعار و سروده‌های شاعران بزرگ ایران نظیر رودکی، فردوسی، سعدی، حافظ، ناصرخسرو و مولانا بارها به نظم و عاریه درآمده است.

این ورزش در ایران قدمتی سه هزار ساله دارد و کشور آذربایجان درحالی مدعی است که چوگان از گذشته دور در آنجا بازی می‌شده که سالهای بسیاری تحت حاکمیت سرزمینی ایران قرار داشته و در حدود ۱۱۰ سال پیش و در زمان حکومت سلسله قاجاریه این کشور از ایران جدا شده و بر همین مبنا ادعای واهی آن ها کاملا نادرست و برخلاف واقعیت است چرا که اولویت در پرچمداری چوگان با ایرانیان بوده است. حتی مغولان پس از حمله به ایران و در زمانی که با فرهنگ و هنر ایران آشنا می‌شوند بازی چوگان را نیز فرا گرفته و در سراسر امپراطوری وسیع خود رواج می‌دهند. می‌توان گفت که گرایش کشورهای شرق آسیا به چوگان نیز به همین دلیل است واز این دوره به‌عنوان جدی‌ترین برهه خروج چوگان از ایران یاد می‌شود.

وقتی کارشناسان بادگیرایرانی را به چوگان ترجیح می دهند!

اما مسئولان سازمان میراثفرهنگی برخلاف روند مورد انتظار بازهم امسال مانند سال گذشته که طب سنتی را برای ثبت جهانی معرفی کردند از اجلاس جهانی دست خالی بازگشتند، تا چوگان همچنان فراموش شده بماند و خواستگاه یکی از نشانه های غنی فرهنگ ایرانی به خاطر بی توجهی ها به یغما برود! معاون میراثفرهنگی سازمان میراثفرهنگی و صنایع دستی و گردشگری در پاسخ به عدم معرفی چوگان به یونسکو در اجلاس سال ۲۰۱۴ که فروردین ماه برگزار شد، گفت: هرکشور در طول سال تنها اجازه معرفی یک اثر را به اجلاس جهانی دارد و به دلیل خطر کپی برداری برخی کشورها از بادگیرایران، کارشناسان سازمان میراثفرهنگی تصمیم به ثبت فناوری، دانش و مهارت سنتی ساخت بادگیر ایرانی را گرفتند. این در حالی است که آذرماه سال گذشته چوگان در هشتمین اجلاس سالانه کمیته میراثیونسکو به نام آذربایجان ثبت جهانی شد. پیش از این نیز آذربایجان(تار) را به نام کشور خود ثبت کرده بود.

هیچ کشوری درخواست ثبت بادگیر نداشته!

اما پیگیری های خبرنگار ایلنا حاکی از آن است هیچ کشوری حداقل در سال جاری به دنبال ثبت بادگیر به نام خود نبوده که این موضوع ادعای مسئولان میراثفرهنگی را زیر سئوال می‌برد! یک مقام آگاه در سازمان میراثفرهنگی و صنایع دستی و گردشگری که نخواست نامش فاش شود، می گوید: هیچ کشوری امسال درخواست ثبت بادگیر به نام خود را ارائه نکرده و این موضوع می‌توانست در سال‌های آینده نیز مطرح شود. به هرحال اگر فقط به قدمت دو موضوع چوگان و بادگیرها توجه می‌شد بی‌تردید ابتدا اثبات حقانیت ایران در مسئله‌ای که کشوری دیگر خدشه‌ای در تاریخ آن بوجود آورده و مدعی ثبت آن شده مهمتر ازموضوعی که هنوز درباره آن صحبتی نشده، مورد پیگیری مسئولان قرار می گرفت.

چوگان تکه‌ای از فرهنگ و تاریخ ایران

چوگان به عنوان قدیمی ترین ورزش تیمی دنیا که از سوی پادشاهان هخامنشی ابداع شده در حالی آذر سال گذشته به نام آذربایجان ثبت شد که بیش از یک دهه است که مسئولان و علاقه‌مندان این رشته از سازمان میراثفرهنگی درخواست ثبت ملی و معرفی این رشته را داشتند تا این رشته اصیل کشور به نام ایران ثبت جهانی شود. برکسی پوشیده نیست که فرهنگ امروزه نه تنها به عنوان نشان و طریق شناخت هر قوم، مذهب وکشوری محسوب می‌شود بلکه حیطه‌ای بسیار گسترده‌تر یافته و شناسنامه هر ملتی به شمار می‌رود. در این میان هر کشوری که فرهنگ و به تبع آن عقبه فرهنگی و تاریخی قدیمی تری داشته باشد از تکیه گاه استوارتری برای توسعه و پیشرفت و البته جلوگیری از نفوذ فرهنگ‌های بیگانه برخوردار خواهد بود. چوگان، بخشی از فرهنگ و تاریخ ایران است که بر اثر بی مبالاتی دستخوش تاراج شده است و نشانی هم از تلاش برای بازپس گیری این نماد باستانی و ملی ایرانی از سوی متولیان امر دیده نمی شود.

فدراسیون: بارها به مسئولان هشدار دادیم!

دهخدایی دبیر فدراسیون چوگان درباره ثبت نشدن این رشته به نام ایران می‌گوید: ما کم‌کاری در این قضیه را از طرف سازمان میراثفرهنگی دولت قبل می‌دانیم چراکه در سال ۸۷ در نامه‌ای آن ها را از این اقدام کشور آذربایجان و ضرورت جلوگیری از آن آگاه کردیم، ولی متاسفانه ثبت مراسم قالیشویی مشهد اردهال کاشان و تعزیه مهم‌تر تشخیص داده شد! در صورتی که هیچ خطری این میراثالبته ارزشمند را تهدید نمی‌کرد و درثبت آنها به نام ایران به هیچ عنوان عجله‌ای نبود و با این سهل‌انگاری به راحتی فرصت عکس‌العمل مناسب را از خود دریغ کردیم و زمین هموارتری را برای تک تازی در اختیار جمهوری آذربایجان گذاشتیم.

تاکید ویژه رهبری بر اهمیت و ایرانی بودن چوگان

مقام معظم رهبری بارها درباره سخنان خود بر اهمیت و تقویت ورزش باستانی چوگان به عنوان یک ورزش بومی، ایرانی و ملی تاکید کرده‌اند. ایشان این ورزش را متعلق به ایرانیان می‌دانند و معتقدند که مسئولان باید در حفظ آن کوشا باشند. فراموش نکنیم رهبر فرزانه انقلاب در خصوص هیچ رشته ای ورزشی به این اندازه حساس و این تعداد جملات را بکار نبرده اند.

ایشان تاکید کرده اند: " من به مسئولین ورزشی توصیه کردم، بازهم توصیه می‌کنم که چندین رشته ورزشی مناسب را که از نظر منطق و فرهنگ ما معنی و مضمون دارد، انتخاب کنید و روی ‌آن سرمایه‌گذاری کنید. البته ورزش‌های بومی ما، ورزش‌هایی که مربوط به سابقه و فرهنگ گذشته ماست متاسفانه مهجور است و دست خود ما نیست. خیلی از ورزش‌ها در کشور ما مهجور است و من پیش از این از آن‌ها اسم آوردم، چوگان که جزء ورزش‌های قدیمی ماست… این‌ها می‌تواند در دنیا مطرح بشود. "

ایشان در ادامه تاکید کرده‌اند: " بعضی از این ورزش‌ها، ورزش‌های اصالتا ایرانی است که از تاریخ ما برای ما به یادگار مانده است، مثل سوارکاری، چوگان بازی یا بعضی ازهمین شاخه‌های ورزش باستانی. " اما تاکیدات مقام معظم رهبری بر ترویج ورزشهای بومی و ملی یک خط فکری و استراتژی مشخص است که متاسفانه کمتر از سوی مدیران و تصمیم گیران ورزش مورد توجه قرار گرفته است. ایشان در تاریخ ۰۸ / ۱۰ / ۷۵، در دیدار با رئیس سازمان و معاونین سازمان تربیت بدنی فرمودند: دنبال ورزش‌هایی بگردید که بومی ماست و مردم ا‌ز آن‌ها خبر ندارند. مثلا ورزش چوگان که یک ورزش ایرانی است، الان هم در دنیا معمول است و چوگان بازی می‌کنند، ولی ما اصلا بازی چوگان را بلد نیستیم، اصلا نمی‌دانیم چوگان چیست. بیائید این‌ها را احیا و زنده کنید؛ چون جزء فرهنگ شما و اصلا جزء ملیت شماست.

ایشان همچنین در تاریخ۰۷ / ۲ / ۷۷، به مناسبت هفته جوان در جهت قهرمان ‌پروری وحضور در میادین جهانی فرمودند: هیچ دلیلی ندارد که ما در بعضی از ورزش‌های سنتی خودمان مثل چوگان، یا در ورزش‌های انفرادی رزمی، یا در شنا نتوانیم به مصاف ورزشکاران برجسته دنیا برویم. علت این ‌که این وضعیت نابسامان فعلی وجود دارد آن است که روی تربیت و پیشرفت و استفاده از تکنیک، برنامه‌ریزی نشده است. مقام معظم رهبری در تاریخ ۳۱ / ۰۶ / ۷۷، در دیداری عمومی یادآور شده اند: اگر ما روی بعضی از ورزش‌‌ها مثل چوگان و بعضی از ورزش‌های باستانی، کار و سرمایه‌گذاری می‌کردیم امروز مثل کُشتی در دنیا مطرح بودند. همچنین ایشان در خصوص حفظ ورزش‌های بومی و علمی کردن آن در دیدار با ورزشکاران، در تاریخ ۳۰/۱۰ / ۸۱ فرموده‌اند: من حتی یک وقت سفارش کردم و گفتم که ورزش‌های بومی‌مان را علمی کنید. ما خیلی ورزش‌های بومی داریم، مثلا چوگان مال ماست، ما رها کردیم، دیگران گرفتند.

دلخوشی های بیهوده مسئولان به ثبت مشترک چوگان

با وجود تمامی توصیه ها و تاکیدات رهبری نسبت به رشته چوگان متاسفانه این ورزش جایگاهی در بین ورزش های حرفه ای کشور ندارد و متاسفانه ثبت جهانی آن به نام کشورهمسایه آذربایجان نیز این رشته را بیش از پیش مهجور کرد و به انزوا برد. البته مسولان سازمان میراثفرهنگی وگردشگری با خوشبینی معتقدند بازی چوگان با عنوان " بازی سنتی با اسب در منطقه قره باغ " به عنوان میراثآذربایجان به ثبت جهانی رسیده است و در سال های آینده می توان آنرا مشترکا با ایران ثبت کرد در حالیکه اساسا چرا باید پذیرفت یک قطعه فرهنگی از ایران به نام کشوری دیگر ثبت جهانی شود؟

میراثکهن ایران به نام و کام همسایگان

مهمترین پرونده‌های ایران یکی پس از دیگری به نام و کام همسایگان ثبت می‌شود و ایران تنها نظاره‌گر این اتفاقات ناخوشایند است. این درحالی است که ۱۱ پرونده میراث‌ فرهنگی ایران در دولت دهم، به ‌دستور ریاست وقت سازمان میراث‌فرهنگی به یونسکو ارسال شد اما آنطور که کارشناسان و مسئولان فعلی سازمان می‌گویند، محتوای تمامی پرونده‌ها ناقص است. در این میان اما کشورهای همسایه با تکیه بر ضعف ایران اقدام به آماده‌سازی و ثبت پرونده‌هایی کرده‌اند که میراث‌ مشترک و منطقه‌ای کشورها محسوب می‌شود. سال پیش فدراسیون چوگان پیشنهاد ثبت جهانی این ورزش ایرانی را به مسئولین سازمان میراثفرهنگی داد اما این کار صورت نگرفت و به جای آن پرونده طب سنتی به صورت غیرکارشناسی تهیه و به یونسکو ارسال شد. اما آیا واقعا بر روی این پرونده ها کارکارشناسی صورت گرفته است. اگر چنین ادعایی را بپذیریم چرا پرونده هایی نظیر طب سنتی یا تار ایران برای ثبت جهانی توفیقی نداشته اند و ناکام مانده اند؟

ریچارد خلیل: ایران مهد چوگان جهان است!

اظهارات صریح و اعتراف روشن مسئولان ارشد فدراسیون جهانی چوگان بر اینکه ایران خواستگاه این ورزش صاحب قدمت است بر حسرت ما برای از دست دادن این نماد فرهنگی و ملی ایران می افزاید. ریچارد خلیل که برای بهانه برگزاری جام سفرا این روزها میهمان ایران است، درباره خواستگاه چوگان می گوید:ایران مهد چوگان جهان است و ما می‌خواهیم همگی آن را به رسمیت بشناسند.
ریچارد خلیل با بیان اینکه فدراسیون جهانی ۸۹ عضو دارد از ایران به عنوان مهمترین عضو آن ایران نام برد. ایران مهد چوگان جهان است که به رسمیت شناخته می‌شود. ما می‌خواهیم روی این نقش و تاریخچه هزار ساله چوگان ایران تاکید داشته باشیم و به همه جهان نشان دهیم که ایران مهد چوگان جهان است.
این اظهارات در حالی مطرح می شود که سال گذشته در مقابل دیدگان تمامی ایرانیان و فرهنگ پرسابقه کشور، چوگان بنام کشور تازه تاسیس آذربایجان ثبت جهانی شد و کسی هم نپرسید چرا؟!

سندی برای روشن شدن بیشترحقایق

ایمیل رئیس جهانی انجمن ورزش های بومی محلی که برای فدراسیون ورزش های بومی محلی ایران ارسال شده بیانگر حقایق بسیاری است. اینکه مسئولان ایرانی تا چه اندازه برای میراثفرهنگی کشور ارزش و اهمیت قائل اند و یک خارجی به اصطلاح بیگانه با فرهنگ ایران چقدر؟ رئیس فرانسوی ورزش های بومی و محلی در ایمیل رسمی خود آورده است: " شخصا به شما توصیه می کنم که به پاریس بروید یا نماینده تان را اعزام کنید تا با شخصی مسئول در یونسکو ملاقات کرده و حداقل این تقاضا را داشته باشید که چوگان به عنوان ورزش فرهنگ پرشیا به رسمیت شناخته شود(نه کشور ایران) به این معنی که این ورزش بخش جزیی از ایران است. این موضوع یک طنز تلخ است چرا که این ورزش در تصاویر قدیمی ایران مشاهده شده است. البته حل این مشکل سیاسی است ". اینکه یک مسئول جهانی صراحتا تایید می کند که در اسناد قدیمی ورزش چوگان در ایران مشاهده شده و آن را بخشی از فرهنگ ایران می داند و از دست دادن این گنج باستانی را یک طنز گزنده تعبیر می کند، حاکی از آن است که از کشورمان هیچ نهاد و سازمانی پیگیر ثبت جهانی چوگان نبوده و حتی در اعزام نماینده به یونسکو نیز برای دفاع از حق روشن و مسلم ایران کوتاهی و کم کاری شده است.

مسئولان و وظیفه حفاظت از سرمایه های فرهنگی

براستی آیا افتخار ثبت قدیمی ترین رشته ورزشی دنیا به نام ایران کم اهمیت است؟ درسالی که با نام فرهنگ و اقتصاد با عزم ملی و مدیریت جهادی نامگذاری شده آیا نباید توجه به چوگان به عنوان بخشی از فرهنگ اصیل ایران مورد توجه قرار گیرد؟ فراموش نکنیم در دو دهه اخیر رقابت های بین المللی ورزشی مانند المپیک، مسابقات جام جهانی وحتی بازی های آسیایی اهمیت مضاعفی برای مسولان سیاسی کشورها پیدا کرده و امروزه از ورزش به عنوان " جنگ زمان صلح " تعبیر می شود. از طرفی امروز حضور پرنگ در صحنه رویدادهای ورزشی به معنای تعامل و معرفی فرهنگ ملت هاست و مطرح شدن نام کشوری در جمع برترین ها توجه به خصوصیات فرهنگی از جمله هنجارها و عادات عمومی آن ملت را نیز درپی دارد و توجه افکار عمومی را متوجه خود می کند. قدیمی ترین ورزش جهان که ورزشی تیمی نیز هست متعلق به ایران است و می تواند تاریخ و فرهنگ غنی ایران را چند جانبه به دنیا معرفی کند، همچنان مظلوم مانده و اوضاع آن به گونه ای است که هر ورزش دوستی مانند رئیس انجمن جهانی ورزش های بومی محلی که شخصی فرانسوی است ثبت نام آذربایجان به هر شکل و صورتی دررشته چوگان را در یک نامه رسمی یک اتفاق بد می خواند و با تاسف فروان از ما می خواهد شخصی را برای مذاکره در این خصوص راهی یونسکو کنیم که البته این کار نیز انجام نمی شود!

به هرحال پر واضح است آنچه از سرمایه ملی ایران به یغما رفته قابل اغماض نیست و باید با رایزنی و مکاتبه با مجامع بین المللی و یونسکو درصدد احقاق حق مسلم ایران برآمد و فراموش نکرد که داشته های فرهنگی و ملی کشور ریشه های هویتی هر ملت و سرزمینی محسوب می شوند و باید در حفاظت و پاسداشت این هویت های فرهنگی تلاشی بایسته داشت. از سوی دیگر با توجه به تاکیدات مقام رهبری، مسئولان وزارت ورزش باید توجه ویژه و نگاه حمایتی تازه ای به این ورزش سنتی - ملی ایرانیان داشته باشند و در کنار صرف هزینه های میلیاردی برای فوتبال وارداتی به فدراسیون مهجور و در انزوا مانده چوگان نیز توجه کنند و درجهت احیای این ورزش اصیل، پرسابقه و سنتی ایرانیان گام بردارند و بدانند که " گوی و میدان " چوگان می تواند سفیری برای معرفی فرهنگ غنی و پرمایه ایران و ایرانی به دنیا باشد.

گزارش: ناصر تقی‌پور