۵ منهای یک؛ کلاف سردرگم برگزیدگان جایزه جلال

هفتمین جایزه جلال‌ آل‌احمد دوشنبه سوم آذر در تالار وحدت برگزیدگانش را می‌شناسد. جایزه‌ای که در دوره‌های پیشین با همکاری معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و موسسه فرهنگی خانه کتاب برگزار می‌شد اما امسال برگزاری آن به بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان واگذار شده است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، این تنها تفاوت جایزه جلال نسبت به دوره‌های گذشته نبود. حذف بخش تاریخ‌نگاری و اضافه کردن بخش مجموعه داستان، تغییری بود که امسال در ساختار این جایزه به وجود آمد.

در آستانه برگزاری هفتمین دوره جایزه ادبی جلال، همایون امیرزاده، مشاور معاون فرهنگی وزارت ارشاد خبر کاهش تعداد سکه‌های این جایزه را از ۱۱۰ سکه به ۳۰ سکه اعلام کرد. این موضوع شوکی به گرانترین جایزه ادبی ایران وارد کرد.

اظهارنظرهای متعددی درباره این تصمیم ناگهانی وزارت ارشاد به گوش می‌رسد که در جای خود قابل تامل است اما موضوعی که دستمایه نگارش این گزارش شد، ابهام در انتخاب برگزیده بخش مجموعه داستان هفتمین جایزه جلال است.

برخلاف بخش رمان جایزه جلال که از اجماع گمانه‌زنی‌ها می‌توان اثر برگزیده یا شایسته تقدیر آن را حدس زد، معرفی نامزدهای بخش مجموعه داستان این جایزه یک معادله پنج مجهولی پیش روی کارشناسان ادبیات داستانی قرار داده است.

برخلاف دوره‌های پیشین که نام برگزیدگان یک هفته پیش از برگزاری آیین پایانی به آن‌ها ابلاغ می‌شد، در این دوره هنوز برگزارکنندگان جایزه جلال هنوز با هیچ‌یک از نامزدهای بخش نهایی تماسی مبنی بر اعلام برنده شدن اثرشان نگرفته‌اند تا گره بخش مجموعه داستان جایزه جلال کورتر شود.

البته نمی‌توان از این بابت خرده‌ای به برگزارکنندگان هفتمین دوره این جایزه گرفت، چراکه رسم معمول جوایز معتبر ادبی دنیا همین است و باید گفت برگزارکنندگان جایزه جلال برای معرفی نکردن برگزیدگان تا روز پایانی، تصمیم درستی گرفته‌اند.

به هرحال باید منتظر سوم آذر و معرفی برگزیدگان بخش‌های چهارگانه جایزه جلال ماند تا یک نفر از پنج نامزد نهایی جایزه جلال این جایزه را به دست آورد یا به اثرش به عنوان شایسته تقدیر معرفی شود. آنچه در این گزارش‌ می‌خوانید، معرفی پنج کتابی است که نامزدهای بخش مجموعه داستان جایزه جلال را تشکیل می‌دهند.

گرمازدگی

مجموعه داستان «گرمازدگی» نوشته فرشته احمدی، تنها نماینده زنان داستان‌نویس ایران در بخش مجموعه داستان جایزه جلال، سال گذشته از سوی نشر افق روانه بازار کتاب شد.

کتابی که به گفته مهدی قزلی، رئیس بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان، کم‌حجم‌ترین اثر داوری شده در هفتمین جایزه جلال داوری شده است. بی سروپا، لانه اسکواتر، میرزابنویس، نقطه‌ی کور، جدول اصطلاحات و گرمازدگی داستان‌های این مجموعه را تشکیل می‌دهند.

پیش از این از احمدی کتاب‌های «بی اسم»، «سارای همه»، ‌ «برای فراموشی» و «جنگل پنیر» به قلم احمدی منتشر شده بود. وی درباره داستان‌های این مجموعه و فضای سردی که به زعم برخی منتقدان بر آن‌ها حاکم است، توضیح می‌دهد: این نخستین بار است که چنین چیزی درباره داستان‌های گرمازدگی می‌شنوم. اگر راوی‌های آثارم را، چه اول شخص چه سوم شخص کمی دور از فضای داستان قرارداده‌ام برای القای فضای سرد یا اروپایی به خواننده نیست، بلکه کوشیدم به این ترتیب فضای داستان را به مخاطب محول کنم.

این داستان‌نویس ادامه می‌دهد: فضای داستان‌های گرمازدگی بی‌شباهت به دکوراتیو تئاتری نیست. دوست دارم مخاطب با خواندن داستان‌های مجموعه‌ام، براساس برداشت‌های خودش از سطح داستان به عمق آ‌ن برسد.

خالق گرمازدگی در پاسخ به این پرسش که جداشدن بخش مجموعه داستان را از بخش رمان چگونه ارزیابی می‌کنید؟ می‌گوید: برخی نویسندگان کوتاه‌نویس و برخی رمان‌نویس‌اند. عده‌ای هم می‌توانند در هر دو گونه قلم بزنند اما معتقدم اختصاص بخش جداگانه‌ای به مجموعه داستان، ‌ موجب دیده شدن آثار بیشتری در حوزه ادبیات داستانی می‌شود.

ضمن این‌که مقایسه رمان و مجموعه داستان را عادلانه نمی‌دانم. احمدی همچنین می‌گوید: فضاها به گونه‌ای دسته‌بندی شده‌اند که آدم‌ها نتوانند با یکدیگر حرف بزنند. بهتر است دیوارها از میان بروند تا امکان گفت‌وگوهای موثر فراهم شود. >

در هوای گرگ و میش

نخستین کتاب محسن عباسی، نام وی را در فضای ادبیات داستانی ایران، مطرح کرد. این مجموعه که سال گذشته جایزه گلشیری را هم برای نویسنده‌اش به ارمغان آورد، از هشت داستان با نام‌های گاهی وقت‌ها حالم را بپرس، قضاوت درباره عشق، در هوای گرگ و میش، آن بیرون در تاریکی، مرغ دریایی، مسافر، مهمانی خانوادگی و خاطرات غمناک زندگی تشکیل شده است.

عباسی که متولد ۱۳۴۳ است، در پاسخ به این پرسش که چرا پیش از این کتابی منتشر نکرده‌اید؟ می‌گوید: از سال ۸۸ نوشتن داستان را آغاز کردم. البته پیش از آن هم داستان‌هایی به قلم من در برخی نشریات منتشر می‌شد.

وی درباره علاقه‌اش به داستان کوتاه اظهار می‌کند: ذاتاً کوتاه نویسم و تا کنون سراغ نوشتن داستان بلند نرفته‌ام. ضمن اینکه علاقه زیادی به نوشتن داستان‌های کوتاه دارم.

عباسی با اشاره به نامزد شدن کتابش در دور نهایی جایزه جلال، ادامه می‌دهد: هفته پیش بود که از این موضوع باخبر شدم. البته من برای جایزه نمی‌نویسم و فروش کتاب هم برایم اهمیتی ندارد اما از رسیدن کتابم به دور نهایی بخش مجموعه داستان جایزه جلال خوشحال شدم. این اتفاق باعثشد پاسخ برخی پرسش‌های ذهنی‌ام مشخص شود. مثل زمانی که برگزیده جایزه گلشیری شدم.

دوربرگردان

دومین کتاب میثم کیانی «دوربرگردان» نام دارد. این مجموعه از ۱۰ داستان با نام‌های فال فسیل، خزیده تا آن گوشه حال، بهمن برای مرده، دیوارهای دوار، شبی‌خون، سهم پاییز، خواب انار، نت‌های خیس، چاقوی دسته زنجان کوهن و چتر پایتخت تشکیل شده است.

کیانی به عقیده برخی کارشناسان، تکنیکی‌ترین نویسنده بین نامزدهای نهایی بخش مجموعه داستان جایزه جلال است. وی مجموعه داستان «رگبار «را که نخستین کتابش است، بستر دوربرگردان می‌داند و درباره مقایسه این دو کتاب با هم می‌گوید: رگبار و دوربرگردان از نظر زبان راوی‌ها شباهت زیادی به هم دارند.

تیر نخست یک کماندار کمک زیادی برای قلق تیراندازی به او می‌کند. رگبار هم نقش این تیر را برای من بازی کرد. کیانی فرم روایت رگبار را متمرکزتر از دوربرگردان می‌داند و ادامه می‌دهد: داستان‌های دوربرگردان یک ساکن زمانی دارند که از تفاوت‌های آن‌ها با کتاب نخستم به حساب می‌آید.

این نویسنده همچنین می‌گوید: داستان‌های رگبار را از میان بیش از ۴۰ داستان انتخاب کرده‌ام اما آثاری که در دوربرگردان منتشر شده‌اند، منتخبی از ۱۷ داستان‌اند. این نشان می‌دهد رگبار قربانی بیشتری گرفته است!

کیانی درباره جایزه جلال، می‌گوید: با شنیدن انتخاب کتابم به عنوان یکی از پنج نامزد نهایی بخش مجموعه داستان جایزه جلال، ‌ متعجب شدم. باید ببینیم که طی این سال‌ها چه همکاری‌‎هایی با داستان‌نویسان مستقل شده است. حالا که در جوایز خصوصی ادبی یکی پس از دیگری بسته می‌شوند، ‌ اینکه نویسندگان با دیگر جوایز ادبی هم قهر کنند، ‌ به سود ادبیات داستانی ایران نیست.

رازهای سانتی‌متری

نخستین اثر مردعلی مرادی هم نام وی را میان نامزدهای نهایی جایزه جلال در بخش مجموعه داستان مطرح کرد. شناژبندی یا زن‌شناسی، شش سانت رازی که توی دلم مانده، آدم‌ها از دور مثل هم‌اند.

آدم‌های تعریف شده، ارباب جن‌ها، بانوی بدخشان در حریم کابل‌های فشار قوی و خواب دیدی خیر دات‌کام داستان‌های هفت‌گانه این کتاب را تشکیل می‌دهند. داستان‌هایی که اکثر با سبک رئال نوشته شده‌اند و باید آن‌ها را زیرگروه داستان شخصیت به حساب آورد.

یکی از ویژگی‌های داستان‌های این مجموعه، ‌ زبان ساده و قابل درک آن‌هاست. مرادی از رسیدن کتابش به دور نهایی جایزه جلال تعجب چندانی نمی‌کند و می‌گوید: راستش انتظار این اتفاق را داشتم. شاید دلیل اینکه در معرض دید نیستم، کناره گرفتنم از حاشیه‌هاست. معتقدم اگر قرار است نویسنده حرفی بزند باید در قالب داستان آن‌را بیان کند.

وی ادامه می‌دهد: حتی وقتی از نشر روزنه با من تماس گرفتند و درخواستی مبنی بر نوشتن بیوگرافی مطرح کردند، پاسخ دادم چه چیزی باید بنویسم؟ مخاطب باید داستانم را بخواند. >

سرطان جن

رامبد خانلری نویسنده ۳۱ ساله‌ای است که به گفته مهدی قزلی، جوانترین داستان‌نویس حاضر در هفتمین جایزه جلال است. «سرطان جن» نخستین کتاب خانلری، خیلی زود نام این نویسنده جوان را در فضای ادبیات داستانی ایران مطرح کرد.

داستان‌های این مجموعه که به اعتقاد برخی کارشناسان زیرمجموعه ژانر وحشت به حساب می‌آیند، در فضایی خاص روایت می‌شوند و نویسنده سراغ مقوله‌ای رفته که با وجود نقش پررنگ در فرهنگ روایی مردم ایران، داستان‌های چندانی با موضوع آن در ادبیات داستانی ایران دیده نمی‌شود.

ظن آباد، رقصان روی شیب ملایم تپه، ایستگاه مترو برج میلاد، با همان رگه‌های بنفش، عزیزالله، حلالت کردم، داربی، ‌ حالا دیگر یک لحظه هم تنهایت نمی‌گذارم، یک لقمه نان و عسل آن هم از روی حوصله، کیک کشمشی، کافه نادری و مرگی که حق است و محدوده تله‌گذاری حیوانات موذی نام داستان‌های این مجموعه‌اند.

سرطان جن امسال یکی از نمایندگان ادبیات داستانی ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود. اتفاقی که خانلری آن را چندان مهم نمی‌داند و می‌گوید: گمان نمی‌کنم حضور کتابم در فرانکفورت در رسیدن آن به دور نهایی جایزه جلال تاثیری داشته باشد. جوان‌ترین نویسنده حاضر در هفتمین جایزه جلال درباره حضور کتابش در دور نهایی بخش مجموعه داستان جایزه جلال می‌گوید: خوشحالم کتابم مورد تایید داورانی قرار گرفت که گرمازدگی و دوربرگردان را هم به عنوان نامزد دور نهایی برگزیده‌اند. البته من رازهای سانتی‌متری و در هوای گرگ و میش را نخوانده‌ام اما اینکه کتابم کنار آثار فرشته احمدی و میثم کیانی قرار بگیرد، برای من خوشحال کننده است.

خانلری در پاسخ به این پرسش که چقدر برای نوشتن این کتاب درباره موضوع جن و تاثیر آن بر زندگی انسان مطالعه کرده‌اید؟ توضیح داد: حدود یک سال و نیم برای روی این موضوع تحقیق میدانی انجام دادم. البته نه به طور مداوم. مثلاً زمانی که به شهرستانی سفر می‌‎کردم از مردم آن درباره این مقوله و مکان‌هایی که در این باره معروف هستند، می‌پرسیدم.

خانلری درباره تاثیر کتابش روی مخاطبان می‌گوید: مدتی پس ازا ین که سرطان جن منتشر شد، کامنت‌های جالب توجهی در صفحات اجتماعی که عضو آن بودم، برای من ارسال می‌شد. مثلاً خواننده‌ای نوشته بود وقتی سرطان جن را خوانده، ‌ متوجه شده سایه‌ای از پشت سر دخترش عبور کرده و از من خواسته بود برای این موضوع راه حلی پیشنهاد کنم. خواننده دیگری هم نوشته بود فردای روزی که این کتاب را خوانده یکی از دمپایی‌هایش را وسط حیاط پیدا کرده و از من می‌خواست این موضوع را تحلیل کنم. البته چنین اظهارنظرهایی من را متعجب نکرد. >

آیین پایانی هفتمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، ساعت ۱۴ دوشنبه سوم آذرماه ۱۳۹۳ در تالار وحدت در خیابان حافظ، پایین‌تر از چهارراه کالج، بلوار استاد شهریار برگزار خواهد شد.

یاسر سماوات