تاثیر زندانی بر زندانبان؛ سیره امام حسن عسکری

ایلنا: ‌ امام حسن عسکری(ع) در سال ۲۳۲هجری در مدینه چشم به جهان گشود. مادر والا گهرش سوسن یا سلیل زنی لایق و صاحب فضیلت و در پرورش فرزند ‌‌نهایت مراقبت را داشت، تا حجت حق را آن چنان که شایسته است پرورش دهد.

این زن پرهیزگار در سفری که امام عسکری(ع) به سامرا داشتند، همراه امام بود و در سامرا از دنیا رحلت کرد. کنیه آن حضرت، ابامحمد بود.

صورت و سیرت
امام یازدهم صورتی گندمگون و بدنی در حد اعتدال داشت. ابروهای سیاه کمانی، چشمانی درشت و پیشانی گشاده داشت. دندان‌ها درشت و بسیار سفید بود. خالی بر گونه راست داشت.

امام حسن عسکری(ع) بیانی شیرین و جذاب و شخصیتی الهی باشکوه و وقار و مفسری بی‌نظیر برای قرآن مجید بود. راه مستقیم عترت و شیوه صحیح تفسیر قرآن را به مردم و به ویژه برای اصحاب بزرگوارش - در ایام عمر کوتاه خود - روشن کرد.

تفسیر العسکری
تفسیری منسوب به امام حسن عسکری و با نام «تفسیر العسکری» به یادگار مانده است. این تفسیر روایی، که تا پایان آیة ۲۸۲ سورة بقره در دست است، با بیان روایاتی راجع به فضائل قرآن و تأویل و آداب قرائت قرآن آغاز شده و با ذکر احادیثی مشتمل بر فضائل اهل بیت و مثالب دشمنان اهل بیت ادامه یافته است.

بحث‌های متعددی نیز در باره سیره نبوی، بخصوص راجع به مناسبات پیامبر و یهودیان، مطرح شده است. بیشتر روایات طولانی و مفصّل است، به طوری که‌گاه یک روایت چندین صفحه را در برمی گیرد. البته بین دانشمندان در نسبت و سندیت این تفسیر اختلاف است.

دوران امامت
به طور کلی دوران عمر ۲۹ساله امام حسن عسکری(ع) به سه دوره تقسیم می‌شود: دوره اول ۱۳سال است که زندگی آن حضرت در مدینه گذشت، دوره دوم ۱۰سال در سامرا قبل از امامت و دوره سوم نزدیک ۶ سال امامت آن حضرت است.

دوره امامت حضرت عسکری(ع) با قدرت ظاهری بنی عباس رو در روی بود. خلفایی که به تقلید هارون در نشان دادن نیروی خود، بلندپروازی‌هایی داشتند. امام حسن عسکری(ع) از شش سال دوران امامتش، سه سال را در زندان گذرانید.

زندانبان آن حضرت صالح بن وصیف، دو غلام ستمکار را بر امام گماشته بود تا بتواند آن حضرت را - به وسیله آن دو غلام - آزار بیشتری دهد، اما آن دو غلام که خود از نزدیک ناظر حال و حرکات امام بودند، تحت تأثیر آن امام بزرگوار قرار گرفته به صلاح و خوش رفتاری گراییده بودند.

وقتی از این غلامان جویای حال امام شدند، می‌گفتند این زندانی روز‌ها روزه‌دار است و شب‌ها تا بامداد به عبادت و راز و نیاز با معبود خود سرگرم است و با کسی سخن نمی‌گوید. عبیدالله خاقان وزیر معتمد عباسی با همه غروری که داشت وقتی با حضرت عسکری ملاقات می‌کرد به احترام آن حضرت برمی خاست و آن حضرت را بر مسند خود می‌نشانید.

عبیدالله خاقان پیوسته می‌گفت: در سامره کسی را مانند آن حضرت ندیده‌ام، وی زاهد‌ترین و دانا‌ترین مردم روزگار است. پسر عبیدالله خاقان می‌گفت: من پیوسته احوال آن حضرت را از مردم می‌پرسیدم. مردم را نسبت به او متواضع می‌یافتم. می‌دیدم همه مردم به بزرگواریش معترفند و دوستدار او هستند.

از جمله مسائل روزگار امام حسن عسکری(ع) یکی نیز این بود که از طرف خلافت وقت، اموال و اوقات شیعه به دست کسانی سپرده می‌شد که دشمن آل محمد(ص) و جریان‌های شیعی بودند تا بدینگونه بنیه مالی نهضت تقویت نشود.

امام حسن عسکری(ع) بیش از ۲۹سال عمر نکرد ولی در مدت شش سال امامت، آثار مهمی از تفسیر قرآن و نشر احکام و بیان مسائل فقهی و جهت دادن به حرکت انقلابی شیعیانی که از راه‌های دور برای کسب فیض به محضر امام(ع) می‌رسیدند بر جای گذاشت.

در زمان امام یازدهم تعلیمات عالیه قرآنی و نشر احکام الهی و مناظرات کلامی جنبش علمی خاصی را تجدید کرد و فرهنگ شیعی - که تا آن زمان شناخته شده بود - در رشته‌های دیگر نیز مانند فلسفه و کلام باعثظهور مردان بزرگی همچون یعقوب بن اسحاق کندی که خود معاصر امام حسن عسکری بود و تحت تعلیمات آن امام، شد.

در قدرت علمی امام(ع) - که از سرچشمه زلال ولایت و اهل بیت عصمت مایه گرفته بود - نکته‌ها گفته‌اند. از جمله همین یعقوب بن اسحاق کندی فیلسوف بزرگ عرب که دانشمند معروف ایرانی ابونصر فارابی شاگرد مکتب وی بوده است، در مناظره با آن حضرت درمانده شد و کتابی را که بر رد قرآن نوشته بود، سوزاند و بعد‌ها از دوستداران و در صف پیروان آن حضرت درآمد.

شهادت امام
شهادت آن حضرت را روز جمعه هشتم ماه ربیع الاول سال ۲۶۰هجری نوشته‌اند. در کیفیت وفات آن امام بزرگوار آمده است: فرزند عبیدالله بن خاقان گوید روزی برای پدرم(که وزیر معتمد عباسی بود) خبر آوردند که ابن الرضا - یعنی حضرت امام حسن عسکری - رنجور شده، پدرم به سرعت تمام نزد خلیفه رفت و خبر را به خلیفه داد.

خلیفه پنج نفر از معتمدان و مخصوصان خود را با او همراه کرد. یکی از ایشان نحریر خادم بود که از محرمان خاص خلیفه بود، امر کرد ایشان را که پیوسته ملازم خانه آن حضرت باشند و بر احوال آن حضرت مطلع شوند و طبیبی را مقرر کرد که هر بامداد و پسین نزد آن حضرت برود و از احوال او آگاه شود.

بعد از دو روز برای پدرم خبر آوردند که مرض آن حضرت سخت شده است. پس بامداد سوار شد، نزد آن حضرت رفت و اطبا را - که عموما اطبای مسیحی و یهودی در آن زمان بودند - امر کرد که از خدمت آن حضرت دور نشوند و قاضی القضات(داور داوران) را طلبید و گفت ده نفر از علمای مشهور را حاضر گردان که پیوسته نزد آن حضرت باشند.

این کار‌ها را برای آن می‌کردند که آن زهری که به آن حضرت داده بودند، بر مردم معلوم نشود و نزد مردم ظاهر سازند که آن حضرت به مرگ خود از دنیا رفته است. پیوسته ایشان ملازم خانه آن حضرت بودند تا آنکه بعد از گذشت چند روز از ماه ربیع الاول سال ۲۶۰ ه. ق آن امام مظلوم در سن ۲۹سالگی از دار فانی به سرای باقی رحلت کرد.

بعد از آن خلیفه متوجه تفحص و تجسس فرزند حضرت شد، زیرا شنیده بود که فرزند آن حضرت بر عالم مستولی خواهد شد و اهل باطل را منقرض خواهد کرد، تا دو سال تفحص احوال او می‌کردند. این جستجو‌ها و پژوهش‌ها نتیجه هراسی بود که معتصم عباسی و خلفای قبل و بعد از او - از طریق روایات مورد اعتمادی که به حضرت رسول الله(ص) می‌پیوست، شنیده بودند که از نرگس خاتون و حضرت امام حسن عسکری فرزندی پاک گهر ملقب به مهدی آخر الزمان - همنام با رسول اکرم(ص) ولادت خواهد یافت، تخت ستمگران را واژگون و به سلطه و سلطنت آن‌ها خاتمه خواهد داد.

گردآوری و تنظیم: محمد خانی

منابع:
- سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسه امام صادق، ۱۳۸۱، شابک: ۸-۱۰۶ - ۳۵۷-۹۶۴
- فرهنگ شیعه، نویسندگان: محمد خطیبی و دیگران، انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۸۵، شابک: ۷-۷۳ - ۸۷۶۹-۹۶۴
- مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(عج) / زندگانی حضرت امام حسن عسکری(ع)
- مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان / اهل بیت – زیارتنامه حضرت امام حسن عسکری(ع)
«تفسیر منسوب به امام حسن عسکری – تقریرات درس علامه ریاحی» / سایت رسمی گروه تحقیقاتی علوم و معارف اسلامی احتجاج