«شهر فردا» ساختنی است!

امروزه شهرها جایگاه ویژه‌ای در زندگی بشر پیدا کرده‌اند و بی راه نیست اگر ادعا کنیم هویت انسان در عصر جدید پیوند معناداری با شهرنشینی خورده است. امروزه بیش از نیمی از مردم جهان در شهرها زندگی می کنند و رشد شهرنشینی در اغلب کشورهای در حال توسعه به شدت صعودی است و پیش بینی می شود در آینده ای نه چندان دور بیش از دو سوم کل جمعیت در جهان در شهرها زندگی کنند. در کشورما نیز میزان شهرنیشنی هم اکنون بیش از 70 درصد است و پیش بینی می شود در دهه های آتی به بالای 80 درصد افزایش یابد!

بدون شک در وهله اول این شهرنشینی می تواند به افزایش کیفیت زندگی انسان ها منتج شود اما باید بدانیم که این روند رو به رشد آسیب‌هایی نیز در پی دارد. چه از منظر اقتصادی ، چه اجتماعی و چه فرهنگی شهرنشینی مانند یک شمشیر دولبه عمل می کند. در واقع شهرنشینی همانگونه که می تواند فرصت هایی را پیش روی پیشرفت بشریت قرار دهد به همان میزان می تواند موجبات نابودی تمدن بشری را در پی داشته باشد. متاسفانه فقدان مدیریت مطلوب می تواند اصلی ترین عاملی باشد که فرصت های توسعه شهری را به تهدید و حتی بحران تبدیل کند!

برای مثال امروز شهرها بخش عمده ای از تولید گازهای گلخانه ای را به خود اختصاص داده اند که این تولید با افزایش دمای جهانی می تواند به طوری کلی چهره کره خاکی ما را تغییر دهد. از سوی دیگر بهره برداری غارتگرانه از منابع طبیعی به دلیل افزایش تراکم انسانی در شهرها باعث شده است تا صدمات غیرقابل جبرانی به محیط زیست وارد شود. از منظر فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی نیز امروز شهرها درگیر چالش های عمده ای هستند. کاهش نظارت های اجتماعی، افزایش ناهنجاری ها ، تقویت روحیه خودمحوری، تکدی گری، گسترش اقتصاد غیررسمی ، افزایش فاصله طبقاتی و ... همه از جمله چالش هایی است که اغلب کلان شهرهای جهانی با آن روبه رو هستند.

اما ما معتقدیم پارادایم توسعه پایدار می تواند شهرهایی را برای امروز و فردای ما پدید آورد که ضمن حفظ نکات مثبت تهدیدات را نیز به حداقل ممکن کاهش دهد. منظور از توسعه پایدار توسعه ای است که ضمن پاسخگویی به نیازهای فعلی شهرها، به گونه ای برنامه ریزی می کند که حداقل فشار بر محیط زیست وارد آید و این فرصت در اختیار طبیعت قرار داده شود تا خود را بازسازی کند.

امروز کلان شهرهای ما نیز درگیر همین چالش ها هستند و اتفاقا اسناد بالادستی به طور شفافی بر ویژگی های همین توسعه پایدار در شهرها تاکید دارند. چندی پیش بود که سیاست های کلی محیط زیست از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد. سه تبصره ذیل بند 8 از این سیاست ها صراحتا به مساله اقتصاد سبز تاکید دارد. در این بندها گسترش اقتصاد سبز با تأکید بر سه محور مورد توجه قرار گرفته است:

1.  صنعتِ کم‌کربن، استفاده از انرژی‌های پاک، محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک و مدیریت پسماندها و پساب‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و زیست‌محیطی.
2.   اصلاح الگوی تولید در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و بهینه‌سازی الگوی مصرف آب، منابع، غذا، مواد و انرژی به‌ویژه ترویج مواد سوختی سازگار با محیط زیست.
3.  توسعه‌ی حمل و نقل عمومی سبز و غیرفسیلی از جمله برقی و افزایش حمل و نقل همگانی به‌ویژه در کلان‌شهر‌ها.

از این روست که می توان گفت در اسناد بالادستی توجهات کافی برای حرکت به سمت پایداری شهرها در تمامی زمینه ها مورد توجه قرار گرفته است و تنها می بایست مدیران اجرایی این سرفصلها را مد نظر خویش قرار دهند. ما برای زندگی ایده آل نیازمند به شهرهایی از جنس پایداری داریم که آمدنی نیستند بلکه ساختنی هستند. شهرهای که باید با مشارکت شهروندان و مدیران شهری ایجاد، تقویت و توسعه پیدا کنند.

نویسنده: محسن طباطبایی مزدآبادی