در گفت‌وگوی ایلنا با استفانی کرپ مطرح شد؛
جشنواره "روهر" برای کارگران و فرودستان است/ احیای هویت کارگران با اجرای تئاتر در کارخانه‌های تعطیل شده/ "بودجه" صرف بازسازی کارخانجات تاریخی می‌شود
«استفانی کرپ» دبیر جشنواره تئاتر سه سالانه «روهر» آلمان است؛ جشنواره‌ای که از سال ۱۹۹۹ در کارخانه‌های قدیمی و از رده خارج شده آلمان برپا می‌شود و به دنبال احیای حس غرور و هویت کارگران و مردم شاغل و ساکن این کارخانه‌ها و مناطق صنعتی است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «استفانی کرپ» دبیر جشنواره تئاتر سه سالانه «روهر» آلمان است؛ جشنواره‌ای که دوره جدید آن با دبیری کرپ از ۱۴ آگوست (۲۴ مرداد ۱۳۹۹) تا ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۰ (۳۰ شهریور ۱۳۹۹) در محل کارخانجات قدیمی و از رده خارج شده فولاد، زغال‌سنگ و... مناطقی از آلمان برپا می‌شود. سال ۱۹۹۹ جشنواره روهر توسط جرارد مورتیر به‌عنوان مدیر و موسس جشنواره، و همچنین در راستای احیای حس غرور و هویت کارگران و مردم شاغل و ساکن این کارخانه‌ها و مناطق صنعتی راه‌اندازی می‌شود و هر ساله بودجه‌ای قابل توجه ازسوی ایالت در اختیار آن قرار داده می‌شود که بخش عمده این بودجه صرف توسعه زیرساخت‌ها یعنی همان کارخانه‌های قدیمی می‌شود.
استفانی کرپ از سال ۲۰۱۸ دبیر این جشنواره شده است؛ هنرمندی اهل هامبورگ آلمان که در دانشگاه آزاد برلین ادبیات مدرن آلمانی، فلسفه و درام یونانی مدرن را فراگرفت و در سال ۱۹۸۵ دکترای خود را از الکساندر کلوژ با پایان‌نامه «نثر و نظریه اجتماعی» گرفت و یکبار همراه چند هنرمند دیگر آلمانی عنوان دراماتورژ برتر دهه را از آن خود کرد.
با استفانی کرپ درباره این جشنواره و رویکردهای آن که تجربه‌ای نو و خلاق در پیوند فضاهایی صنعتی با هنر تئاتر دارد و تلاش برای جذب کارگران و مردم عادی برای تماشای تئاتر، گفتگو کردیم.
نمایی از یکی از آثار جشنواره روهر با موضوع ظهور حزب راستگرای افراطی اروپا
برپایی جشنواره‌ای تئاتر در منطقه‌ای صنعتی که طبیعتا تماشاگران بالقوه تئاتر در آن کمتر است و تبدیل سوله کارخانه‌ها به سالن تئاتر، کاری دشوار است. این اتفاق چگونه رخ داد و بودجه برپایی جشنواره چگونه تامین می‌شود؟
بعد از اینکه معادن و کارخانجات صنعتی مناطقی از آلمان تعطیل شدند، کارگران و خانواده‌هایشان که در این کارخانه‌ها مشغول بودند دچار فقر و همچنین بحران هویت شدند و در نتیجه حس فخر طبقه کارگر دچار معضل شد. سپس این بخش از جامعه دچار بحران هویت و گم‌گشتگی شدند و ناراحت بودند چون خیلی از آنها به آنچه که در گذشته این منطقه صنعتی وجود داشت، احساس وابستگی و نوستالژی داشتند که این مساله برای ما ساکنان سایر نقاط آلمان قابل درک نبود. پس از آن پژوهش‌های زیادی توسط دولت، سیاستمداران، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی انجام شد تا دنبال راهی برای بازشناسی روحیه و هویت مردمان و به ویژه کارگران این کارخانجات و معادن باشند. یکی از خروجی‌های این پژوهش‌ها، منجر به راه‌اندازی جشنواره تئاتر سه سالانه منطقه صنعتی روهر به‌عنوان جشنواره هنری غیر متمرکز و پروژه محور شد. برنامه‌ای که موضوع آینده مکان‌های صنعتی تاریخی را مدنظر داشت تا آن را به شکلی پایدار ادامه دهد.
از سال ۱۹۹۹ که این اتفاق رخ داد تا امروز، این جشنواره به صورت سه سالانه برگزار می‌شود و امروز کارخانه‌های قدیمی و از کار افتاده این منطقه به شکل هنر جدید مطرح شده‌اند و سالن‌ها هر دوره نسبت به دور قبل توسعه پیدا می‌کنند؛ این توسعه‌یافتگی همواره ویژگی متمایز این جشنواره بوده که در آینده باید به ویژگی کل منطقه تبدیل شود. در واقع مکان‌اجرای آثار جشنواره تئاتر روهر، آثار تاریخی برجسته منطقه هستند که هر ساله به منظور نمایش آثار هنری چشمگیر به مکان‌هایی دیدنی تبدیل می‌شوند. در مرکز این رویداد، هنرمندان معاصر به دنبال گفتگو با فضاهای صنعتی و بین‌رشته‌ای هستند. آثار برتر جهانی و آثار جدید جوهره این جشنواره هستند که در هر فصل، توری از تولیدات جشنواره از منطقه روهر در سراسر جهان برپا می‌شود.
نمایی از یکی از سوله‌های کارخانه که سالن تئاتر جشنواره روهر شده است
ما در این جشنواره از سالن‌هایی استفاده می‌کنیم که دور افتاده و متروکه هستند. یعنی همین کارخانه‌های قدیمی که تبدیل به محل اجرا شده‌اند. بنابراین ما نمی‌توانیم کاری را که به‌طور مثال شما در جشنواره تئاتر فجر انجام می‌دهید، بکنیم؛ یعنی در یک سالن نمایشی روی صحنه برود و ۵ دقیقه بعد کار دیگری در آن اجرا شود. چون در جشنواره روهر، سالن‌های هر یک از اجراها با توجه به هویتی که دارند برنامه‌ریزی شده‌اند و ممکن است پس از اتمام اجرا در یک سالن مجبور به ۴۵ دقیقه رانندگی برای رسیدن به سالن بعدی شوید. لذا احتیاج داریم کارهایی که در جشنواره حاضر می‌شوند برای این سالن‌ها ساخته شود نه اینکه از برنامه‌های روتین پرفورمنس یا نمایش‌های دیالوگ‌دار عادی استفاده کنیم. پس باید تجربه‌گرا باشیم و بر اساس موقعیت این سالن‌ها برنامه‌ریزی کنیم که علاوه بر اینکه اجراها در تناسب مقیاس فیزیکی سالن، بزرگ باشند بتوانیم با حجم زیادی از تماشاگر هم رو‌به‌رو شویم.
بودجه‌ای که برای این فستیوال در نظر گرفته شده است از سوی ایالت تامین می‌شود و مبلغ بسیار بزرگی است که بخش زیادی از آن صرف زیرساخت‌ها می‌شود تا این سالن‌ها که در واقع کارخانه‌هایی قدیمی و دور افتاده هستند، بتوانند بازسازی شوند.
شیوه کار جشنواره تئاتر «روهر»، چیست؟
ما نمایش‌ها را در ده‌ها سالن بزرگ برگزار می‌کنیم، سالن‌هایی که وسعت بعضی از آنها به اندازه یک استادیوم فوتبال است.
جشنواره تئاتر «روهر» یک جشنواره سه سالانه است که مختص به شهر خاصی نبوده و در تمامی استان‌ها برگزار می‌شود. مثل دورتموند و غیره چون معادنی که آنجا بودند در اطراف شهرها قرار داشتند. البته این جشنواره در ابتدا مختص موسیقی و تئاتر بود، اما حالا این جشنواره «جشنواره‌ای مخصوص به هنر» نام می‌گیرد. جشنواره تئاتر روهر شش هفته به طول می‌انجامد و در این مدت نمی‌توانیم بیشتر از ۱۰ ایونت، رویداد و نمایش داشته باشیم.
نکته اصلی در جشنواره ما صنعتی بودن مکان آن است. به‌طوری‌که فضاهای بسیار بزرگی را برای اجرای نمایش درنظر می‌گیریم که گاهی حتی برای صدا دچار مشکل می‌شویم. اما هدف اصلی ما این است که این جشنواره در شهرها و محیط‌های صنعتی و فرودست جامعه برگزار شود. به همین علت این جشنواره رقابتی نیست و تنها محلی است که آثار مختلف در آن به نمایش درمی‌آیند.
برنامه‌ریزی جشنواره در هر دوره چگونه انجام می‌شود؟
شورای سیاست‌گذاری جشنواره دبیر‌ها را برای سه سالانه منصوب و برای آنها وظیفه‌ای تعیین می‌کند که هر دبیر در طول دوره کاری خود باید ایده خلاقانه جدیدی را به مجموعه اضافه کند که کاری سخت است چون یافتن ایده‌های جدید در این مکان صنعتی کاری دشوار است. کاری که من انجام دادم تلفیق ژانرها و روی آوردن به پروژه‌های بین‌المللی و تمرکز روی آثاری بود که بتواند عموم مردم را به این سالن‌های تئاتر بکشاند که البته خیلی کار راحتی نیست. برنامه‌های جشنواره پیش از این عموما با شرکت گروه‌های هنری آلمانی بود اما من سعی کردم تئاترهایی را از کشورهای عربی و امریکا و آفریقای جنوبی به جشنواره دعوت کنم. که البته این هم کار سختی است چون برای کسانی که عادت به اجرای تئاتر در سالن‌های کوچک و بلک باکس دارند، اجرا در سالنی که مکانی صنعتی با ابعاد بزرگ است کاری دشوار محسوب می‌شود.
پروسه انتخاب دبیر برای چنین جشنواره‌ای چگونه طی می‌شود و آیا ضرورتی دارد که هر دوره از آن نسبت به دوره قبلی متفاوت باشد؟
ما از یک سال و نیم پیش از شروع جشنواره، از دبیر شدن خود مطلع می‌شویم تا بتوانیم برنامه‌های مدنظرمان را اجرا کنیم. این زمان شاید طولانی به نظر برسد اما برای برنامه‌ریزی کردن چنین برنامه‌هایی مدت کوتاهی محسوب می‌شود.
من اعتقاد دارم هر جشنواره‌ای باید جدا از دبیرخانه، یک اداره به عنوان مرکز جشنواره داشته باشد. من چنین رویکردی را در دوره سه سالانه دبیری خودم اجرایی کردم. در این دوره با همکاری یک گروه هنری معماری از برلین، مقابل یکی از سالن‌های نمایش‌مان هواپیمایی صنعتی و قدیمی‌ای را قرار دادیم که این اداره در درون آن هواپیما مستقر شد. ضمن اینکه مردم هم امکان بازدید از آن را داشتند و اسم آن را «مکان سوم» گذاشتیم چون فکر می‌کردیم این محل نباید صرفا فضایی برای دیدن تئاتر یا خرید بلیت باشد بلکه می‌تواند فضایی برای قدم زدن یا معاشرت آدم‌ها باهم باشد.
ما یک دوره آموزشی را نیز همزمان با برگزاری جشنواره برگزار کردیم که در آن به هنرمندان تئاتر «فرمان‌ناپذیری» را می‌آموختیم و به آنها می‌گفتیم که باید روحیه انقلابی داشته باشند و صحبت کنند. فکر می‌کنم این اولین بار در دو دهه برپایی جشنواره بود که مستقیما به آدم‌هایی اشاره می‌کردیم که باید طرف صحبت ما قرار می‌گرفتند.
هواپیمایی صنعتی که یکی از اداره‌های جشنواره در آن مستقر است
مخاطب تئاترهای این جشنواره چه کسانی هستند؟
جایی که جشنواره روهر در آن برگزار می‌شود، منطقه‌ای صنعتی است و مردم آن زندگی ساده‌ای داشته و شاید حتی عادت به دیدن تئاتر هم نداشته باشند. برای حل این مساله، فکر کردیم باید کاری کنیم؛ بنابراین قیمت بلیت تئاترهای این جشنواره بسیار ارزان است. تا همه بتوانند آن را بخرند چون هدف ما جذب مخاطب تئاتر از هر قشری است؛ ما تنها برای تماشاگر تحصیل‌کرده از قشر متوسط رو به بالا کار تولید نمی‌کنیم، بلکه احتیاج داریم افرادی با درآمد اندک، کارگران یا کسانی که ذهن‌شان برای دیدن تئاتر آموزش ندیده به این جشنواره بیایند.
قیمت‌گذاری بلیت جشنواره بر چه مبنایی است؟
نمایش‌های جشنواره ما در شهرها و محوطه‌های صنعتی به اجرا در می‌آید. به همین دلیل بلیت نمایش‌ها ارزان‌تر از دیگر جشنواره‌هاست. چون هدف اصلی ما ایجاد فضایی برای تماشای نمایش برای اقشار مختلف جامعه است.
تئاتر آلمان چقدر وابسته به دولت است و جشنواره‌های تئاتری آن چطور حمایت می‌شوند؟
تئاتر در آلمان وابسته به دولت است که به دو بخش تقسیم می‌شوند. نوع اول تئاترهای شهری هستند که هر شهر، چند تئاتر شهر دارد. سالن‌های تئاتری که در شهرها هستند، عوامل و تکنسین‌های مخصوص به خود را دارند و هر کارگردانی که در سالن‌ها نمایشی را اجرا می‌برد، موظف است با همان عوامل سالن کار کند. البته ما پلتفرم‌های متفاوتی هم داریم؛ سالن‌های مستقلی وجود دارد که نمایش‌های خاص‌تری در آنها به صحنه می‌رود.
فکر می‌کنم که این نوع تئاتر به شکل تئاتری که شما در ایران دارید شبیه‌تر است. معمولا بین سالن‌های مستقل و تئاترهای شهری بر سر زیبایی‌شناسی در اجراهایی که وجود داشت اختلاف و بحث شکل می‌گرفت، اما امروز مشاجره فروکش کرده و سالن‌های شهری هم از کارگردانان بین‌المللی برای کار دعوت می‌کنند.
جشنواره فضایی برای ملاقات را پدید می‌آورد اما جشنواره‌ها در آلمان کمی متفاوت‌تر برگزار می‌شوند و شاهد برگزاری جشنواره‌های کوچک و بزرگی در این کشور هستیم.
گفتگو: سبا حیدرخانی
