یادبودی برای اسکندر فیروز+فیلم
از اسکندرفیروز به عنوان پدر سازمان محیط زیست ایران یاد می‌شود. او طی سال‌های متمادی ریاست هیأت داوران جایزه مهرگان علم را برعهده داشت.
به گزارش خبرنگار ایلنا، اسکندر فیروز بزرگمرد عرصه محیط زیست ایران شامگاه سیزدهم اسفندماه ۱۳۹۸ مقارن با ”روز جهانی حیات وحش“ چشم از جهان فرو بست. از او به عنوان پدر سازمان محیط زیست ایران یاد می‌شود. با کوشش او مناطق چهارگانه تحت حفاظت ایران با نام‌های پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت‌شده، تعیین شد و به واسطه تألیف کتاب حیات وحش ایران «مهره‌داران» جایزه مهرگان علم را دریافت کرد.
او بعدها به عنوان رئیس هیئت داوران جایزه مهرگان علم دوره دوازدهم و سیزدهم در مراسم پایانی این جایزه عنوان کرد: حدود بیست سال پیش به هنگام دریافت جایزه مهرگان علم که به خاطر تألیف کتاب حیات وحش ایران «مهره‌داران» به من داده شد، در سخنان کوتاهی به هنگام دریافت جایزه به این نکته اشاره کردم که جامعه ما به اینگونه قدردانی‌های روحیه‌بخش نیاز دارد و نویسندگان، محیط‌بانان و کوشندگان محیط زیست که بدون چشم‌داشت مادی فقط به دلیل عشق و علاقه زیاد به سرزمین مادری خود کار می‌کنند، با دریافت این جوایز و تشویق‌ها خصوصاً اگر از سوی نهادهای مستقل و خصوصی باشد دلگرم می‌شوند و با امید و شوق و ذوق بیشتری به کار خود ادامه می‌دهند.
فیروز افزود: حقیقت این است که آن زمان فکر می‌کردم که جایزه مهرگان علم نیز همچون بسیاری امور دیگر که در ایران نیمه راه از حرکت بازمی‌مانند، دو سه سالی بیشتر دوام نیاورد و همان موقع به آقای زرگر (که البته آن موقع جوان و پر از ایده‌های نو بودند و الان نیز همچنان جوان است) گفتم نگذارید چراغ این جایزه خاموش شود. امروز که سال‌ها از آن زمان می‌گذرد بسیار خشنودم و مطمئن هستم که به همت این مردِ پرتلاش نهالی که در دهه هفتاد کاشته شده به درخت پرباری تبدیل می‌شود. همچنان که شده است و تعداد جایزه‌ها در بخش مهرگان علم به سه جایزه افزایش یافته است.
وی ادامه داد: امروز علاوه بر کتاب‌ها، به تشکل‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی و شخصیت‌های خادم محیط زیست نیز جایزه داده می‌شود. امیدوارم به دیگر بخش‌های محیط زیست و حیات وحش خصوصاً به محیط‌بانان شریف و از جان گذشته نیز جداگانه جایزه داده شود. نهادهای مستقل و خصوصی همانند بنیاد مهرگان باید از سوی مردم به صورت مادی و معنوی حمایت شوند تا بمانند و قادر باشند کار خود را به درستی انجام دهند. از هیأت داوران نیز که همگی از چهره‌های با دانش و تأثیرگذار محیط زیست هستند و در این سال‌ها به جایزه کمک کرده‌اند، صمیمانه تشکر می‌کنم. من هم به سهم خود با اینکه سن و توانایی جسمانی‌ام اجازه نمی‌دهد تا جایی که توان داشته باشم به این دوستان عزیز کمک می‌کنم.
فیروز در پایان تاکید کرد: آخرین نکته‌ای که باید بگویم این است که محیط زیست ایران هم اینک بیش از هر زمان دیگر با مخاطرات جدی روبرو است؛ تقریباً در همه بخش‌ها، آب، خاک، هوا، آموزش رفتارهای درست با طبیعت و دیگر مسائل. من ۹۰ سال با افتخار در این سرزمین زیسته‌ام و این حرف‌هایی که می‌زنم تنها از سر دلسوزی و به خاطر عشق و علاقه‌ای است که همچون یک محیط‌بان به سرزمین مادری خود دارم. من در این سن و سال به جز به اعتلای ایران عزیز به چیز دیگری فکر نمی‌کنم.
این جاودان جایزه مهرگان سیزدهم اسفندماه ۱۳۹۸ در آمریکا دار فانی را وداع گفت و علیرضا زرگر (مدیر جایزه مهرگان) از سوی خود، هیأت‌های داوری جایزه مهرگان علم و ادب و دبیرخانه جایزه، با بیان تسلیت درگذشت فیروز آورده است: اسکندر فیروز بی‌تردید یکی از سرسخت‌ترین مدافعان حیات وحش و طبیعت ایران بود و در این راه همه مصایب و دشواری‌ها را به جان خرید. کتاب ارزشمند ”حیات وحش ایران، مهره‌داران“ که حاصل سال‌ها پژوهش و حضور مداوم او در پهنای گسترده ایران زمین بود در نخستین دوره‌ی جایزه مهرگان علم در سال ۱۳۷۹ به عنوان کتاب سال و برترین اثر علمی ایران برگزیده شد. اسکندر فیروز از سال ۱۳۸۰ تا آخرین روز عمر ۱۳ اسفندماه ۱۳۹۸ (۳ مارس ۲۰۲۰) به مدت ۱۸ سال ریاست هیأت داوران جایزه خصوصی و مستقل مهرگان علم را به عهده داشت و به مدد دانش و تجربه کم‌نظیر خود کمک کرد تا بهترین کتاب‌های زیست‌محیطی و اثرگذارترین تشکل‌های مردم‌نهاد محیط زیست ایران شناخته و برگزیده شوند.
زرگر با اشاره به وجوه ممتاز شخصیت، دانش و میهن‌دوستی این بزرگمرد عرصه طبیعت و حیات وحش ایران نوشته است:
«بهار امسال بود که به دعوت دبیرخانه جایزه مهرگان علم قرار گذاشتیم که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از مصائب محیط زیست ایران سخن بگوید. اما اعلام نام او در میان سخنرانان نشست مهرگان علم سبب شد در آخرین دقایق و به رغم هماهنگی قبلی با مسؤولان نمایشگاه همه نشست‌های علمی و ادبی جایزه مهرگان لغو شود.
افسوس که پیرمرد پرامید ایران نتوانست برای آخرین بار در میان مردم وطنش از محیط زیست ایران، از جلوه‌ها و دردهای طبیعت سرزمین مادری‌اش سخن بگوید. سخت رنجید؛ حق داشت؛ جفا و بی‌تدبیری تا کِی و تا کجا؟
با ۹۳ سال سن و بیش از ۷۰ سال خدمت صادقانه به محیط زیست ایران دیگر رمقی نداشت. مدتی بود برای ادامه حیات و بر پا ایستادن ناگزیر به تزریق خون بود و با این همه علاقه داشت که در جلسه مهرگان علم با مردم از نزدیک سخن بگوید، دریغ که نگذاشتند او و دو شاگرد برجسته‌اش مهندس هوشنگ ضیائی و دکتر اسماعیل کهرم سخنرانی کنند. چند روز بعد از این ماجرا با خاطری آزرده برای مداوا به آمریکا سفر کرد و در نهایت سیزدهم اسفندماه ۱۳۹۸، مقارن با روز جهانی حیات وحش، در شهر واشنگتن چشم از جهان فرو بست.
خصلتی از او که بیش از همه به یاد من و داوران جایزه مهرگان علم خواهد ماند، موجز، شمرده و مستدل سخن گفتن اوست، حرف‌هایی که از شناخت و عشق او به سرزمین مادری حکایت داشت.
کارنامه‌ی درخشان زندگی او در کنار همسر همراه و یگانه‌اش بانو ایران‌علاء و شاگردان ممتازش که امروز هر کدام تکیه‌گاهی برای طبیعت و حیات وحش ایران هستند از یکسو و اجرای ده‌ها طرح و پروژه‌ی بزرگ زیست‌محیطی و مسؤولیت‌های مهم ازجمله بنیان‌گذاری و مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، پارک‌های ملی، مناطق حفاظت‌شده و پناهگاه‌های حیات وحش ایران، معاونت کنفرانس جهانی محیط زیست استکهلم و تدارک کنوانسیون جهانی رامسر برای حفاظت از تالاب‌های بین‌المللی، از سوی دیگر نمایانگر سال‌های پرباری است که اسکندر فیروز را به شخصیتی یگانه و پیشگام در محیط زیست ایران بدل کرده است.
امیدوارم آنان که در همه‌ی این سال‌ها موجب رنج اسکندر فیروز و لطمه به محیط زیست ایران شده‌اند، به خود آیند و تقاضا کنند تا جسم بی‌جان او به سرزمین مادری‌اش برگردد و با نهایت احترام بر بلندای طبیعت زیبای ایران در پارک گلستان یا پردیسان که یادگار تلاش‌های او هستند، به خاک سپرده شود.
در برابر روح بزرگ، اراده و وطن‌دوستی اسکندر فیروز سر تعظیم فرود می‌آوریم.»
