آوازهای سیاسی محمدرضا شجریان+صوت
محمدرضا شجریان طی سال‌ها و دهه‌های گذشته علاوه بر تولید و ارائه آلبوم‌های متعدد با مضمون و محتوای هنری، قطعاتی را باتوجه به وقایع سیاسی، اجتماعی مقاطع مختلف تولید کرده است که حال آن قطعات جزو آثار ماندگار موسیقی ایرانی به حساب می‌آیند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چهل روز از درگذشت محمدرضا شجریان گذشت. استاد آواز ایران که طی چند ساله گذشته به دلیل بیماری از فضای حرفه‌ای دور بوده، برای ارتقای موسیقی ایرانی مسیر پرفراز و نشیبی را پیموده است. محمدرضا شجریان که در ابتدا تلاوت و قرائت قرآن را نزد پدرش آموخت، علاوه بر خوانندگی، نوازنده سنتور نیز بود و برای یادگیری این ساز از وجود استادی چون زنده‌یاد فرامرز پایور بهره برد. صدای ماندگار آواز ایرانی که همواره به موسیقی ایرانی وفادار ماند، طی دوران فعالیتش با همکاری هنرمندان مطرح هم‌عصرش، آثار ماندگاری را در صفحه زرین موسیقی ایرانی ثبت کرده است.
شجریان در مقاطع مختلف تاریخی و اجتماعی همواره به تولید آثار مرتبط پرداخت. او پس از واقعه 17 شهریور و همزمان با وقوع انقلاب اسلامی و در سال‌های پس از آن و حتی دهه‌های اخیر با تولید و ارائه قطعات مرتبط، نسبت به وقایع پیرامون خود واکنش نشان داد.
مرور آثار و قطعاتی که در برهه‌های مختلف تاریخی، اجتماعی مختلف توسط محمدرضا شجریان و هم‌نسلانش تولید و ارائه شده‌اند خالی از لطف نیست. در میان آثار تولید شده در مقاطع مختلف تاریخی، شش اثر از بقیه مطرح‌ترند:
«همراه شو عزیز» تولید شده در سال ۱۳۵۸
«همراه شو عزیز» یکی از آثار شجریان است که با همکاری گروه «شیدا» و «عارف» در سال 1358 تولید شده و یکی از قطعات آلبوم «چاووش 7» است. این اثر با آهنگسازی پرویز مشکاتیان در آواز اصفهان اجرا شده است. شعر «همراه شو عزیز» سروده شخصی است با نام مستعار برزین آذرمهر که برخی او را پرویز مشکاتیان می‌دانند. «همراه شو عزیز» در اواخر دهه هشتاد بازهم مورد توجه قرار گرفت و بسیار شنیده شد.
قطعه «همراه شو عزیز» به آهنگسازی زنده‌یاد پرویز مشکاتیان
تصنیف «سپیده» تولید شده در سال ۱۳۵۷
تصنیف «سپیده» یا «سرای امید» در روزهای نخست انقلاب سال 1357 با شعری از هوشنگ ابتهاج به آهنگسازی زنده‌یاد لطفی و صدای محمدرضا شجریان تولید و منتشر شد. لطفی درباره ساخت این قطعه گفته است: «تصنیف سپیده دیرتر از مقدمه آن ساخته شده‌است. چند ماه پیش از نخستین کنسرت این اثر، وقتی به منزل سایه (هوشنگ ابتهاج) رفتم و با سه‌تار، آهنگ تصنیف را برای او نواختم، علاقمند شد که شعر آن را بسراید. خواهش کردم هرچه زودتر اقدام کند چون کنسرت در راه بود و بدون این تصنیف، کارمان ناقص می‌ماند. کار سرودن شعر طولانی شد و من نگران بودم، تا اینکه یک هفته مانده به اجرای کنسرت شعر آماده شد و من آن را نزد شجریان بردم.
آنطور که مسئولان آن زمان می‌گویند محمدرضا لطفی شب پیش از پیروزی انقلاب اسلامی قطعه «سپیده» یا «سرای امید» را به رادیو برد و پخش شد. اما گویا اصل ماجرا به این شکل نبوده است. می‌گویند محمدرضا لطفی پیش از بردن قطعه‌اش به رادیو آن را توسط هوشنگ ابتهاج به صداوسیما برده و برای پخش آن به مسئولان وقت پیشنهاد همکاری داده اما مسئولان تلویزیون با تکبر او را از صداوسیما رانده‌اند. مسئولان پس از ورود امام خمینی (ره) به ایران قطعه «سرای امید» یا همان «سپیده» را برای پخش از لطفی می‌خواهند و او نیز قطعه را برای پخش به آنها می‌رساند. این اثر تصنیفی است که در دستگاه ماهور اجرا و ساخته شده است. تصنیف «سپیده» در آلبوم «چاووش6» موجود است. آلبوم «چاووش 6» امروز با نام «سپیده» در دسترس است.
لطفی بعدها نسبت به آهنگ «سپیده» از محمدرضا شجریان گلایه کرده بود. او با انتقاد از شجریان درباره عدم معرفی دست‌اندرکاران ساخت تصنیف گفته بود: «در بیشتر خبرهای روزنامه‌ای و سایت‌ها و وبلاگ‌ها، تصنیف ایران ای سرای امید به نام شجریان رقم خورده است. نه از شاعر آن و نه از سازنده و سرپرست و معرف آن به رادیو و تلویزیون خبری هست.»
تصنیف «سپیده» یا «سرای امید» ساخته زنده‌یاد محمدرضا لطفی
«از خون جوانان وطن» تولید شده در سال ۱۳۵۱
«از خون جوانان وطن لاله دمیده» یکی از سروده‌های مطرح عارف قزوینی است که آن را با نام‌های «راز دل» و «هنگام می» نیز می‌شناسند. عارف قزوینی که خود آهنگسازی این اثر را به عهده داشته، شعر این تصنیف را براساس شخصیت سیاوش در شاهنامه فرودسی سروده است. این اثر باوجود قدیمی بودن اما همچنان یکی از آثار سیاسی معاصر ماست.
عارف قزوینی در دیوان خود و در مقدمه‌ای بر این تصنیف، نوشته است: «این تصنیف در دوره دوم مجلس شورای ایران در تهران ساخته شده است. بواسطه عشقی که حیدرخان عمواوغلی بدان داشت، میل دارم این تصنیف به یادگار آن مرحوم طبع گردد. این تصنیف در آغاز انقلاب مشروطه ایران به یاد اولین قربانیان آزادی سروده شده‌است.» این اثر نخستین بار توسط عارف با یک سه‌تار اجرا شده است در حال حاضر نسخه‌ای از آن موجود نیست.
با آنکه خوانندگان پیش از انقلاب تصنیف «از خون جوانان وطن» را خوانده‌اند اما مشهورترین آنها اثری است که توسط محمدرضا شجریان خوانده شده است. شجریان نخستین‌بار در سال 1351 طی همکاری با گروه «شیدا» به سرپرستی محمدرضا لطفی این اثر را خواند. او در سال 1358 در همکاری با فرامرز پایور بار دیگر این اثر با تنظیم جدید خواند. سالارعقیلی، امیرحسین طائی، علیرضا قربانی و برخی دیگر از خوانندگانی هستند که تصنیف «از خون جوانان وطن» را بازخوانی کرده‌اند.
«از خون جوانان وطن» تصنیفی قدیمی با آهنگسازی عارف قزوینی
«برادر بی‌قراره» یا «شب‌نورد» تولید شده در سال ۱۳۵۷
«برادر بی‌قراره» یا «شب‌نورد» یکی دیگر از آثار مطرح محمدرضا شجریان است که در برهه‌ای خاص منتشر شد.
«شب‌نورد» دومین آلبوم «چاووش2» است که با صدای شجریان و شهرام ناظری منتشر شد. این آلبوم که «برادر غرق خونه» یکی از قطعات آن است به آهنگسازی محمدرضا لطفی با اجرای گروه «شیدا» تولید شده است. شعرهای آلبوم مذکور توسط محمد فرخی‌یزدی و اصلان اصلانیان سروده شده‌اند. قطعه «شب‌نورد» از مهمترین و مطرح‌ترین آهنگ‌های آلبوم «چاووش2» است.
آلبوم «چاووش2» و قطعه «برادر غرق خونه» تحت تاثیر شرایط اجتماعی، سیاسی ایران در اوائل انقلاب اسلامی تولید و ارائه شد. آنطور که محمدرضا لطفی گفته، این سرودها در زیر زمین خانه مسکونی او تولید شده‌اند و نوار کاست آن نیز همان‌جا تکثیر شده است.
«برادر بی‌قراره» یا «شب‌نورد» به آهنگسازی زنده‌یاد محمدرضا لطفی
قطعه «فریاد» و «آواز فریاد» تولید شده در سال ۱۳۸۲
«فریاد» نام آلبومی است که در دهه هشتاد توسط محمدرضا و حسین علیزاده در سال 1382 منتشر شد. قطعات این مجموعه موسیقایی سال 1381 در لس‌آنجلس در قالب کنسرت اجرا شد. این اثر پس از وقوع زلزله ویرانگر بم در دی‌ماه سال 1382 طی برگزاری کنسرت به زلزله‌زدگان بم تقدیم شد و عواید آن نیز به بازماندگان این حادثه اختصاص یافت. پس از آن بود که آلبوم تصویری آن با نام «هم‌نوا با بم» منتشر شد. آلبوم «فریاد» در دستگاه راست پنجگاه، شور و همایون اجرا شده است.
قطعه «فریاد» یکی از قطعات آلبوم مذکور است که شعر آن سروده مهدی اخوان ثالث است. در آلبوم «فریاد» قطعه دیگری نیز وجود دارد که شعر آن سروده فریدون مشیری است و این اثر نیز به زلزله‌زدگان بم تقدیم شد ومضمون و محتوای شعر نیز با حادثه بم مرتبط است.
قطعه «فریاد» به آهنگسازی حسین علیزاده و شعر مهدی اخوان‌ثالث
آواز «فریاد» به آهنگسازی حسین علیزاده و شعر فریدون مشیری
«زبان آتش» تولید شده در سال ۱۳۸۸
«زبان آتش» یا «تفنگت را زمین بگذار» را می‌توان یکی از آخرین آثار سیاسی اجتماعی شجریان تلقی کرد. شعر این اثر سروده فریدون مشیری است و تنظیم آن به عهده مجید درخشانی بود. محمدرضا شجریان که در سال 1388 هنوز درگیر بیماری و بستر نبود این اثر صلح‌طلبانه را به مردم ایران تقدیم کرد. سال 1388 در تاریخ سیاسی اجتماعی کشور یکی از مقاطع پراتفاق بود.
«زبان آتش» با شعری از فریدون مشیری و تنظیم مجید درخشانی
