«نِیمهخوانی» موسیقی رو به زوال جاشوان و صیادان+ویدئوهای نِیمه‌خوانان خطه جنوب
در میان انواع گونه‌های موسیقایی جنوب کشور، «نِیمهخوانی» از بقیه پرکاربردتر است، تا آنجا که در زبان عامیانه به موسیقی کار معروف است. «نِیمهخوانی» موسیقی دریانوردی جاشوان و صیادان بوشهر و دیگر شهرهای ساحلی کشور است که با وجود ابزار آلات مدرن صیادی رو به انقراض است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، اگر موسیقی پاپ و دیگر گونه‌های شهری و عامه‌پسند را نادیده بگیریم و به موسیقی پرقدمت و کهن نواحی ایران توجه کنیم، خواهیم دید که گونه‌های مختلف آن به نوعی با زندگی مردم مناطق مختلف این سرزمین عجین شده و در نهایت به بخشی از فرهنگ آنها تبدیل شده است.
از طرفی وجود قو‌میت‌ها و تیره‌های مختلف مرتبط با هر منطقه، موسیقی نواحی مختلف ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده و به آنها تنوع بسیاری بخشیده است که این تنوع و تفاوت از شرایط اجتماعی، زبان و گویش، فرهنگ، آداب و رسوم و اعتقادات مردم هر منطقه نشأت می‌گیرد.
یکی‌دیگر از عوامل جذابیت و زیبایی موسیقی نواحی ایران نوع سازبندی‌های و موسیقی مقامی اعم از (سازی و آوازی) هر منطقه است. هر منطقه در ایران سازهای مربوط به خود را دارد و در این میان حتی سازهای مشترک و یکسان مناطق مختلف نیز به شیوه‌های مختلفی نواخته می‌شوند. به طور مثال ساز دوتار و سبک و سیاق نواختن آن در شهرهای مختلف استان خراسان متفاوت است یا ساز تنبور منطقه کرمانشاه به دو شیوه صحنه و گوران نواخته می‌شود و حتی در نوع پرداختن به مقام‌های موسیقایی آن منطقه تفاوت‌هایی وجود دارد.
شرایط اقلیمی و جغرافیایی نیز یکی‌دیگر از عوامل موثری است که بر چند و چون و سبک و سیاق موسیقی فولکوریک ما تاثیر گذاشته است. به این ترتیب می‌توان گفت یکی از دلایل جذابیت موسیقی نواحی ایران همین عدم شباهت‌هاست که باعث شده موسیقی هر منطقه با موسیقی شهرها و استان‌های دیگر تفاوت‌های بسیاری داشته باشد.
حال در میان مناطق مختلف ایران از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، منطقه جنوب، بخصوص استان بوشهر و توابع آن از تنوع موسیقایی بسیار بالایی برخوردار است. موسیقی در بوشهر بخش مهمی از فرهنگ مردم آن منطقه است که علاوه بر زیبایی‌های صرفا موسیقایی کاربردهای اجتماعی نیز دارد. با این حساب خیلی دور از واقعیت نیست اگر بگوییم، موسیقی در تمام مراسم و مناسک بوشهری‌ها نقش اصلی را ایفا می‌کند.
محسن شریفیان، سرپرست گروه «لیان»، موسیقی بوشهر را تحت تاثیر موسیقی آفریقایی‌ها می‌داند. او می‌گوید از آنجا که بخش زیادی از اهالی بوشهر را لرها تشکیل می‌دهند، موسیقی این منطقه تحت تاثیر موسیقی قوم لر نیز قرار گرفته است. شریفیان می‌گوید، موسیقی بوشهر با لرهای بختیاری و بویراحمدی اشتراکات بیشتری دارد؛ زیرا موسیقی لرستان در دستگاه ماهور است. با همه اینها او معتقد است، تاثیرات موجود، بر موسیقی سنتی و اصیل بوشهر غالب نبوده و به نوعی کامل‌کننده آن است.
انواع گونه‌های موسیقایی جنوب
موسیقی مناطق جنوب کشور از تنوع بسیاری برخوردار است و انواع مختلفی دارد که برخی از آنها ریشه‌های مذهبی و آیینی دارند و سرمنشا برخی دیگر، رسوم اجتماعی و آداب و مناسک قومیتی و بومی مردم این بخش از ایران است.
«بندری»، «سبالو»، «یزله»، «لیوا»، «زار»، «رقص ازوا»، «نِیمه خوانی»، «چاووشی» و «شروه‌خوانی»، «خیام‌خوانی»، «مولودی‌خوانی»، «شکی»، «حاجیونی»، « چوپی چهار دستماله» برخی از گونه‌های موسیقی جنوب کشور هستند.
عکسی از اهالی بوشهر
سازهای کاربردی در موسیقی بوشهر
نى‌جفتی، نى‌تکی، بوق، دمام، سنج ، نی‌انبان، عود، سنج، دهل، دمام و کاسوره نیز سازهایی هستند که در موسیقی بوشهری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ساز جنوبی «کاسوره» که در گونه‌های مختلف موسیقی جنوب کشور، بخصوص استان بوشهر کاربرد دارد
نی جفتی یکی از سازهای پرکاربرد موسیقی جنوب بخصوص استان بوشهر
ساز کوبه‌ای دمام یکی از پرکاربردترین ابزارآلات موسیقایی بوشهر که در عزاداری‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد
نی‌انبان ساز بادی موسیقی جنوب کشور
«نِیمهخوانی» آواز جاشوها و صیادان
واژه «نِیمهخوانی»، دیگرگون شده واژه «نغمه‌خوانی» در گویش فارسی استان بوشهر است. در میان انواع گونه‌های موسیقایی جنوب «نِیمهخوانی» که در فهرست ملی نیز به ثبت رسیده، جایگاه ویژه‌ای دارد؛ زیرا آواز دسته‌جمعی دریانوردان به حساب می‌آید و بخشی از فرهنگ آنهاست. از دیرباز تاکنون در منطقه بوشهر و دیگر شهرها و بندرهای ساحلی ماهیگیران، ملوان‌ها و جاشوان لنج‌ها و قایق‌ها و کشتی‌ها هنگام کار به طور جمعی «نِیمهخوانی» می‌کنند تا به این ترتیب از خستگی کار بکاهند و از روزمرگی و یکنواختی به دور مانند. البته نِیمه‌ها و انواع مختلف آن صرفا جنبه سرگرمی و تفنن ندارند. دریانوردان معتقدند که با «نِیمهخوانی» برایشان ایجاد هیجان می‌کند و نیرو و انرژی‌شان را افزایش می‌دهد.
«نِیمه خوانی» که گونه‌ای رو به فراموشی است در گذشته با دایره و دمام همراه بوده اما در حال حاضر بدون ساز اجرا می‌شود. شیوه خوانش نِیمه نیز بر اساس بداهه است و به زبان فارسی محلی خوانده می‌شود، که البته زبان و لهجه عربی و حتی گفتار و لهجه هندی و آفریقایی نیز در این نوع موسیقی مشهود است.
مردان بوشهر در حال نِیمهخوانی
انوع نِیمه
«نِیمهخوانی» به دلیل کاربردهای مختلف در انواع مشاغل دریایی، گونه‌های مختلفی دارد. از انواع متعدد «نِیمهخوانی» که برخی از آنها مضمونی حماسی دارند، می‌توان به نِیمهخوانی مِیداف (نِیمهخوانی پاروزنی)، نِیمهخوانی شراع (نِیمهخوانی بادبان‌کشی)، نِیمهخوانی لنگرکشی یا گرگورکشی، نیمه‌خوانی اوشار (نِیمهخوانی راهی‌کردنِ لنج به دریا)، نِیمه راگی کردن (به آب انداختن)، نِیمه لحام کردن (به خشکی کشیدن) و نِیمهخوانی فلک‌ناز اشاره کرد که این آخری با داستانی به همین نام مرتبط است و جزو آثار عامیانه و عاشقانه فارسی محسوب می‌شود.
اجرای صحنه‌ای نِیمهخوانی توسط هنرمندان جنوب کشور
شیوه «نِیمهخوانی» در بوشهر و دیگر شهرهای ساحلیِ جنوبی
شیوه «نِیمهخوانی» به این شکل است که یک نفر به عنوان تک‌خوان یا سرخوان که به آن «سرگنگ» و «سرهنگ» نیز می‌گویند، رهبری گروه را به عهده می‌گیرد. تک‌خوان که گاه ناخدای کشتی یا لنج نیز هست، ابیات یا عبارت‌ها و واژگانی را ادا می‌کند و کارگران با آواهای که حکم ترجیع‌بند دارند پاسخ او را می‌دهند. البته آن آواها صرفا معنای خاصی ندارند و وجه آهنگین و موزون آنها بیش از هر چیز مورد توجه است.
اشعار نیمه و شباهت‌های آن به «یزله‌خوانی»
اشعار نِیمه در قالب‌های یزله (خوانش گروهی همراه با دست زدن که در آن نغمه بیش از عناصر دیگر اهمیت دارد و در شادی‌ها و عزاداری‌ها کاربرد دارد) می‌گنجد و بیشتر درباره کمک گرفتن از عالم ماوراء است. نِیمه مانند یزله ریتیمک و هیجان‌انگیز است که آن ریتم و آهنگ، متناسب با کاربرد آن قابل تغییر است.
نمونه‌ای از نِیمه‌های بوشهری:
شاهان بارم شاهان بارم تو جهاز خالی - هله، هله مالی هله، هله مالی
طیفون لیمرن و دوباره مهمون ساری - هله، هله مالی هله، هله مالی
دریا واری واوید از موج شمالی - هله، هله مالی هله، هله مالی
اینجا نه جبرین نه جُفرن و نه جلالی - هله، هله مالی هله، هله مالی
اینجا پوزی مُطافن بمبکی خال‌خالی - هله، هله مالی هله، هله مالی
اینجا که مرد می‌خوا غوص بکنه تو موجا - هله، هله مالی هله، هله مالی
لنگر بکش بالا بلند بوگو - هله مالی هله، هله مالی هله، هله مالی
معنای واژگان و اصطلاحات بومیِ موجود در شعر
طیفون = طوفان، جهاز= لنج صیادی، جبری، جُفره و جلالی = نام محلات قدیمی در بوشهر، پوزی مطاف = دهنه آبراه جزیره مُطاف که کم‌عمق و پرموج است، بمبِکی خال‌خالی = کوسه‌های خالدار، غوص کردن = شنا کردن.
معنای لغوی «هله»
«هله» در گویش بوشهری معنی لغوی ندارد. البته این واژه در زبان عربی برای سلام و علیک خودمانی به کار می‌رود و گاه به معنای «احسنت» و «ماشالله» است. به طور مثال در مواقعی که از شخصی تعریف می‌کنند واژه «هله» را به کار می‌برند.
معنای کاربردی «هله» در «نِیمهخوانی»
در دریانوردی، هنگامی که جاشوان و صیادان می‌خواهند تور را بالا بکشند واژه «هله» را به کار می‌برند. صیادان به طور معمول برای بالا کشیدن تور ماهیگیری به دو گروه تقسیم می‌شوند. یک گروه طناب سمت چپ تور و گروه دیگر طناب سمت راست را در دست می‌گیرند و برای آنکه تور را به صورت صاف و منظم بالا بکشند، گروه اول با بالا کشیدن تور، همه باهم واژه «هله» را بر زبان می‌آورند و گروه دوم با تکرار دسته‌جمعی واژه «مالی»، سمت راست تور را از آب بیرون می‌کشند. البته برخی می‌گویند واژه «مالی» در ابتدا یاعلی بوده و به مرور زمان و برای ایجاد وزن و آهنگ شعر به «مالی» تبدیل شده است.
وضعیت فعلی «نِیمهخوانی» در بوشهر و دیگر شهرهای جنوبی
در حال حاضر «نِیمهخوانی» مانند دیگر گونه‌های کهن، روندی رو به انقراض را طی می‌کند و وجود ابزارآلات نوین دریایی و مرتبط با صیادی، تهدیدی برای آن محسوب می‌شود، زیرا با وجود ابزارالات مکانیزه دیگر نیازی به کارهای طاقت‌فرسای گذشته و اعمال دسته‌جمعی و گروهی صیادان و جاشوان نیست.
«نِیمه خوانی» گروه موسیقی «رستاک» متشکل از سیامک سپهری (سرپرست گروه)، فرزاد مرادی، بهزاد مرادی، پیران مهاجری، سارا نادری، سپهر سعادتی، یاور احمدیفر، نگار اعزازی، اکبر اسمعیلی‌پور، محمد مظهرى، دائوش اسدپور، امید مصطفوی، حسنا پارسا، یاسر نوازنده گرجی، نیما نیک طبع، کاوه سروریان، مائده دوستی، صبا جمالی با همراهی محسن شریفیان را در اینجا می‌توانید ببینید.
«نیمه‌خوانی» بوشهری اثری از عبدالرسول غریبی
«نِیمهخوانی» اثر مشترک محسن شریفیان و اکا صفوی
«نِیمهخوانی» گروه موسیقی «شبدیز» به سرپرستی محسن حیدریه
اجرای محمد بحرانی و گروه «لیان» به سرپرستی محسن شریفیان در تالار وحدت
