در گفت‌وگو با محمدحسن طالبیان مطرح شد؛
سرنوشت بافت تاریخی شیراز مسکوت ماند/ درها برای بررسی بافت تاریخی مشهد باز است/ توسعه لجام گسیخته در شمال میراث‌فرهنگی را نابود می‌کند
معاون میراث فرهنگی از موضع سازمان متبوع خود درخصوص بافت تاریخی شیراز، مشهد و یزد سخن گفت و به طرح آمایش سرزمین و تاثیری که توسعه لجام گسیخته در شمال کشور بر میراث گذاشت اشاره کرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها شاهد وجود تعداد زیادی از آثار و بناهای تاریخی در اکثر نقاط کشور هستیم که در اختیار دستگاه‌ها و ارگان‌هایی غیر از سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هستند و برخی دیگر نیز در مکان‌هایی واقع شده‌اند که دسترسی به آنها با دشواری همراه است. همچنین بعضی از این بناها، خانه‌هایی با مالکیت شخصی هستند که بعضی در پروسه وراثت قرار گرفته و به حال خود رها شده‌اند. این در حالی است که تمامی آنها نیازمند مرمت و احیا هستند.
محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی کشور) با اشاره به آنکه هر روز با موضوعات مختلف در این حوزه روبرو می‌شود، درخصوص تعاملی که سازمان میراث فرهنگی توانسته با سایر دستگاه‌ها و ارگان‌های ذیربط برقرار کند، گفت: تمام این بناها به دنبال مشارکت در مرمت هستند. این مشارکت می‌تواند در حد کارشناس و مرمتگر باشد یا در قالب مشارکت در ارائه مواد و مصالح و استادکار و کارشناس و... محقق شود. سال‌هاست در حوزه مرمت با بسیاری از دستگاه‌ها و ارگان‌هایی که بناهای تاریخی را در اختیار دارند، مشارکت داریم. البته برخی از این بخش‌ها مانند خانه‌های تاریخی برای اولین بار به سازمان میراث مراجعه می‌کنند. تمام تلاش ما آن است که به نحوی بتوانیم تمام این موارد را مدیریت کنیم و کاری انجام دهیم تا اصل بنا حفظ شود و فرصت داشته باشیم تا بهترین تصمیم را برای آن بگیریم.
او با اشاره به مسجد و مدرسه آقابزرگ و درخواست متولیان این بنای تاریخی برای مرمت آن، اظهار داشت: متولیان مسجد و مدرسه آقابزرگ درخواست مشارکت و همکاری برای مرمت این بنا را دارند و نیاز است تا کار اضطراری برای این بنای تاریخی انجام شود. از آنجا که پشت دیوارهای این مسجد، خانه‌هایی قرار دارد که متروکه شده‌اند و برخی از خانه‌ها به پروسه ورثه وارد شده‌اند، نیاز است تا این بخش تملک شود، حال آنکه نیازی نیست الزاما این تملک ازسوی سازمان میراث انجام شود اما باید شرایط را برای انجام کارهای مرمتی ایجاد کرد. باید حریم مدرسه آقابزرگ را ساماندهی کنیم. بعد از گفتگوی بسیار با متولیان به یک نقطه‌نظر مشترک برای انجام کار مشارکتی در حوزه مرمت اضطراری رسیدیم.
چالش‌های میراثی با ارگان‌های متولی
به گفته معاون میراث فرهنگی، بیشترین چالش در حوزه مرمت و حفظ آثار و بناهای تاریخی با شهرداری‌ها، وزات راه و وزرات نیرو و اوقاف بوده است. حال آنکه رویکرد شهرداری‌ها و دستگاه‌های توسعه‌ای به نفع حفظ میراث تغییر پیدا کرده است.
طالبیان در این خصوص یادآور شد: هرچند این روزها چالش‌های میراث‌فرهنگی نسبت به سال‌های گذشته با ارگان‌های مختلف بسیار کمتر شده، اما طی دهه گذشته و قبل از آن بیشترین چالش را با شهرداری‌ها داشتیم چراکه معمولا شهرداری‌ها به بافت تاریخی توجه نمی‌کردند. وزارت راه و شهرسازی، یکی دیگر از ارگان‌هایی است که به واسطه توسعه راه‌ها و جاده‌ها و حضور در محوطه‌های تاریخی با آن چالش داشتیم. همچنین وزارت نیرو یکی دیگر از نهادهایی است که به واسطه انجام کارهای عمرانی بخصوص ساخت سدها به حوزه میراث و محوطه‌های باستانی ورود می‌کند. البته اوقاف با توجه به آنکه هیات امناهای مختلفی در آن فعال هستند، یکی دیگر از نهادهایی است که در حوزه میراث فرهنگی با آن چالش داریم و حتی گاه شاهدیم که هیات امناها به ضوابط حفظ و مرمت میراث توجه نمی‌کنند.
معاون میراث فرهنگی کشور با تاکید برآنکه بسیاری از شهرداری‌های کشور رویکردی متفاوت نسبت به میراث فرهنگی پیدا کرده‌اند، خاطرنشان کرد: بیش از ۷۰ درصد شهرداری‌ها رویکردشان به نفع میراث تغییر کرده است. البته تعدادی از شهرداری‌ها هم هستند که هنوز به این مهم واقف نشده‌اند و نگاه آنها با نگاه فرهنگی که امروز در جامعه غالب است، تفاوت دارد.
او تصریح کرد: شهرداری‌ها حافظ ثروت شهر در حوزه میراث ملموس و ناملموس هستند و در همه جای دنیا شهرداری‌ها هستند که این میراث را حفظ می‌کنند چراکه نشانه‌های شهری در زمره هویت شهر جای می‌گیرند. این درحالی‌ست که در گذشته تمام مسئولیت، حفظ و مرمت هویت شهری برعهده میراث فرهنگی بود. سازمان میراث و گردشگری یک دستگاه با محدودیت‌های مالی و پرسنلی است و اگر سایر ارگان‌ها و نهادها برای حفظ و مرمت میراث به او کمک نکنند، کارها پیش نخواهند رفت.
بافت تاریخی شیراز
هرچند طالبیان از تعامل بین میراث‌فرهنگی و سایر نهادها و ارگان‌های ذیربط با میراث سخن می‌گوید اما سال‌هاست در بافت‌‌های تاریخی شهرهای مهم کشور از شیراز گرفته تا مشهد شاهد تخریب هستیم.
تخریب بافت تاریخی شیراز از سال ۹۳ آغاز شد؛ پس از آنکه مسولان تصمیم گرفتند طرح توسعه حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) را آغاز کنند. در حالی که بافت تاریخی پیرامون حرم مطهر از ارزش تاریخی و میراث فرهنگی برخوردار بود، اما این تخریب‌ها آغاز و سبب از بین رفتن چند خانه ثبت ملی همانند خانه اصغر زاده و خانه حلی ساز شد.
طالبیان با تاکید بر آنکه، شهردار شیراز درخصوص حفظ بافت تاریخی این شهر با ما همراه است و نگاه فرهنگی نسبت به بافت تاریخی دارد، گفت: هرچند در خصوص توسعه حرم شاهچراغ (ع) در بافت تاریخی شیراز با چالش‌هایی روبرو بودیم و همچنان این چالش‌ها پابرجاست اما موفق شدیم ادامه تخریب بافت را متوقف کنیم و همچنان این مهم مسکوت باقی مانده است.
بافت تاریخی مشهد
این مهم درخصوص بافت تاریخی مشهد رنگ و بوی دیگری دارد چنانکه با وجود تصویب و ابلاغ حریم درجه ۱ و ۲ بافت تاریخی مشهد، چندی پیش شاهد برگزاری جلسه‌ای با حضور معاون عمرانی استانداری خراسان رضوی، اعضای شورای شهر، نمایندگان وزارت راه و شهرسازی و میراث فرهنگی در مشهد بودیم.
معاون میراث فرهنگی درخصوص موضع سازمان متبوع خود درخصوص پیشنهادات ارائه شده برای دخل و تصرف در حریم‌های مصوب بافت تاریخی مشهد، گفت: ارگان‌های فعال در حوزه بافت تاریخی مشهد با چالش‌ها و مشکلاتی در این حوزه روبرو هستند چراکه تعداد زیادی از ساختمان‌ها در این محدوده قرار دارند که یا طرح تفصیلی و جامع را رعایت نکرد‌ه‌اند یا فرآیند استعلامات میراث فرهنگی را انجام نداده‌اند. در این خصوص جلسه‌ای برگزار کردیم و قرار شد تمام این موارد به دقت دسته‌بندی شوند و وضعیت آنها مورد بررسی قرار گیرد. بخشی از این چالش‌ها قبل از تعیین حریم و ابلاغ آن توسط میراث فرهنگی انجام شده و تعداد کمی از آنها نیز بعد از تعیین حریم انجام شده. قرار شد تمام این موارد حل و فصل شود.
طالبیان با تاکید بر آنکه شهرداری مشهد با میراث‌فرهنگی همکاری‌های لازم را در خصوص دریافت اطلاعات لازم در پیش گرفته، گفت: قرار است بانک اطلاعاتی پروانه ساخت ساختمان‌های موجود در بافت و حریم بافت تاریخی مشهد در اختیار میراث قرار داده شود سپس یک جلسه فنی و مدیریتی با حضور مسئولین امر برگزار خواهیم کرد تا تمام این موارد مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد. نباید فراموش کرد که حریم بافت تاریخی مشهد مشخص شده است. البته ممکن است به لحاظ کارشناسی مواردی برای اصلاح در حریم وجود داشته باشد که ما، درها را برای بررسی این موارد کارشناسی بازگذاشته‌ایم. اگر کسی حرف منطقی در حوزه کارشناسی بزند و مدارک ارائه دهد مورد بررسی قرار می‌دهیم. از آنجا که حریم منظری شهر مشهد بسیار وسیع است، اگر اعتراضاتی در این خصوص وجود داشته باشد مسیر کارشناسی را در پیش خواهیم گرفت.
او با اشاره به آنکه در حوزه تعیین حریم‌ها همیشه چالش وجود دارد، اظهار کرد: راه کارشناسی را هیچگاه نمی‌بندیم. آنها معتقد هستند با حریمی که تعیین شده، زندگی شهری را در مشهد مختل کرده‌ایم؛ این در حالی است که اینگونه نیست. اصلا بحث کوتاه آمدن یا نیامدن از حریم تعیین شده نیست بلکه تاکید ما بر انجام کار کارشناسی است. هویت و ثروت ملی مردم اهمیت دارد و باید آن را حفظ کنیم.
بافت تاریخی یزد
معاون میراث فرهنگی در ادامه به بافت تاریخی یزد و استقبالی که عموم جامعه از سرمایه‌گذاری و حفظ خانه‌های تاریخی در این بافت دارند اشاره کرد و گفت: جای خوشحالی دارد که شاهد کاهش تخریب‌ها در بافت تاریخی شهر جهانی یزد هستیم. در این میان با ثبت یزد در فهرست یونسکو شاهد افزایش قیمت بافت بودیم. این امر سبب شد مردم به اهمیت بافت تاریخ و قدمت آن پی ببرند. بنابراین شاهد شکل‌گیری جریانی هستیم که در عین علاقه‌مند شدن عموم جامعه به مرمت خانه‌های پدری و تبدیل آن به محلی برای جمع شدن خانواده‌ا، شاهد سرمایه‌گذاری در خانه‌های تاریخی و تبدیل آن به محل اقامت و بوم‌گردی هستیم. می‌توان گفت، چنین نرخ سرمایه‌گذاری را فقط در یزد شاهد هستیم.
طالبیان تصریح کرد: بافت تاریخی کاشان نیز با سرمایه‌گذاری و علاقه عموم جامعه برای تبدیل خانه‌های تاریخی به واحدهای بوم‌گردی همراه است. طی این سال‌ها تلاش بر آن بود و با همیاری رسانه‌ها موفق شدیم تا نسبت به گذشته پله‌ها را یکی پس از دیگری طی کنیم و افکار عمومی را نسبت به اهمیت تاریخ و حفظ میراث ترغیب کنیم و قدم‌های خوبی در این خصوص برداشته شده است. در خصوص ارزش‌های مختلف میراث فرهنگی نیازمند معرفی شایسته و همه‌‌جانبه هستیم.
این مقام مسئول در حوزه میراث فرهنگی در پاسخ به این سئوال که آیا موافق است که نتوانسته‌اند در حوزه حفظ بافت تاریخی در شهرهای شمالی کشور موفق عمل کنند و هر روزه شاهد تخریب میراث فرهنگی و ویلاسازی‌های متعدد هستیم؛ اذعان داشت: بله در شمال کشور یک بارگذاری نامتعادل اتفاق افتاده است به ویژه در حوزه میراث طبیعی شاهد جنگل‌خواری، کوه‌خواری و غیره هستیم. به طول مثال شاهد آن هستیم که روستاها و خانه‌های تاریخی تخریب شده‌اند و توسعه لجام‌گسیخته را در آن شاهد هستیم. بخشی از این امر به سیاست‌های شهرسازی و معماری بازمی‌گردد و برخی از آن نیز به مدیریت محلی می‌رسد. شاید از این جهت است که امسال ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی را در دستور کار قرار دادیم.
میراث فرهنگی در آمایش سرزمین
طالبیان همچنین درخصوص ایفای نقش میراث فرهنگی در طرح آمایش سرزمین، گفت: بخشی که وظیفه ما بود به اطلس باستان‌شناسی بازمی‌گردد که بخش‌هایی از آن انجام شده و ثبت حریم‌ها نیز در طرح آمایش سرزمین در نظر گرفته شده است. امنیت غذایی، محیط طبیعی و میراث فرهنگی، استقرار محیط انسانی، صنعت و کشاورزی و ... در نظر گرفته شده اما آمایش سرزمین آنچنان که باید روشن و واضح در خصوص خط قرمزهای میراث صحبت کند، چنین نکرده. مدیریت یکپارچه در آمایش سرزمین برای حفظ میراث هنوز تحقق پیدا نکرده است. تحقق این مهم بسیار دشوار خواهد بود.
