در گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران مطرح شد؛
آموزش رشته‌های میان رشته‌ای باستان‌شناسی باید بهروز رسانی شود
شانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران با سخنان رئیس موزه ملی ایران کار خود را آغاز کرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، صبح امروز (14 اسفند ماه) با حضور مسئولان، باستان‌شناسان ایرانی و خارجی، علی‌اصغر مونسان (رئیس سازمان میراث فرهنگی) و محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی) در موزه ملی ایران برگزار شد.
جبرئیل نوکنده (رئیس موزه ملی ایران) در مراسم افتتاحیه این همایش درباره نمایشگاه 4 دهه کشفیات باستان‌شناسی ایران سخنانی را ایراد کرد.
متن این سخنرانی به شرح زیر است: امروز افتخار آن را دارم که در موزه ملی ایران میزبان نمایشگاه بزرگی هستیم که از یکسو نتیجه تلاش مضاعف دست‌اندرکاران میراث فرهنگی در حوزه‌های مختلف و از سوی دیگر نتیجه چهار دهه فعالیت‌های باستان‌شناسی ایران را با افتخار در معرض نمایش قرار داده است.
ایده برگزاری نمایشگاه «چهار دهه باستان‌شناسی ایران» از سوی دکتر طالبیان، معاونت محترم میراث فرهنگی سازمان به مناسبت پاسداشت چهلمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران مطرح شد و با حمایت و پیگیری‌های مستمر ایشان، جناب دکتر کارگر مدیرکل اداره کل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی، ادارت کل استان‌ها و با پشتیبانی بدون وقفه ویژه فرماندهی محترم یگان حفاظت کار انتقال آثار صورت گرفت. طبق تصمیمات اولیه مقرر شد از محوطه‌های کاوش شده چهل سال اخیر، از هر استان کشور 10 اثر توسط خودشان انتخاب و ارسال گردد. برخی از استان‌ها در همان روزهای آغازین از سر لطف با موزه هماهنگی‌هایی را انجام دادند و با پیگیری‌های مستمر خوشبختانه از تعداد 388 قلم آثار رسیده، هیات کارشناس موزه 260 اثر را براساس فاکتورهای علمی و نمایشگاهی انتخاب کرد. این نمایشگاه دربرگیرنده قدمتی از 200 هزار سال پیش تا قرون میانه اسلامی بوده و نتایج یافته‌های 118 محوطه است که در طی 40 سال اخیر مورد کاوش‌های علمی و پژوهش‌های باستان‌شناسی قرار گرفته است.
از سوی دیگر برگزاری شانزدهمین همایش باستان‌شناسی و ارائه دستاوردهای علمی باستان شناختی و نتایج پژوهش‌های میدانی همواره یکی از مهمترین رویدادهای باستان‌شناسی کشور قلمداد می‌شود. برگزاری این همایش را به جامعه باستان‌شناسی تبریک می‌گویم و از همه دست‌اندرکاران آن سپاسگزارم.
مطالعات باستان‌شناسی خاستگاه تمدن و فرهنگ‌ها را روشن می‌سازد و با مستندسازی و انتقال دستاوردها و تجربه‌های پیشینیان مسیر آینده را برای بشر تبیین می‌کند. بدون شک یکی از راهکارهای توسعه و تفوق بر مشکلات عصر جدید اتکا بر پیشینه تاریخی و مواریث فرهنگی این مرز و بوم است لذا انجام مطالعات و پژوهش‌های باستان‌شناسی و ارائه مدارک مستند باستان شناختی می‌تواند نقش موثری در این زمینه ایفا کرده و بر پایه آنها به تعامل و تقابل فرهنگ در طول تاریخ دست یافت. کشف آنچه از گذشته برای ما باقیمانده است وظیفه و رسالتی است که بر دوش باستان‌شناسان قرار دارد و نتایج این بررسی‌های دقیق علمی پشتوانه مهمی است تا نسل آینده با بهره‌گیری از این دستاوردها رونق و شکوفایی کشور را به عرصه ظهور برساند.
شانزدهمین گردهمایی باستان‌شناسی ایران و گشایش نمایشگاه چهار دهه فعالیت‌های باستان‌شناسی ایران را درحالی آغاز می‌کنیم که فاصله چندانی هم با بهار طبیعت نداریم. این همزمانی را به فال نیک گرفته و خرسندیم که موزه باستان‌شناسی کشور رویداد خجسته و ارزنده‌ای را در نوروز 98 رقم زده تا مهمانان نوروزیش از هر نقطه جغرافیایی ایران عزیزمان و از هر قوم و نژادی که باشند آثار تاریخی فرهنگی از شمال، جنوب، شرق و غرب کشور را شاهد بوده و می‌توانند داشته‌های فرهنگی، قومی و اجدادی خودشان را مرور کنند، در عین این رنگین کمان قومیتی و فرهنگی به خاطر خواهند آورد که این همه تنوع و کثرت در یک هویت و وحدت ملی به نام ایران جای گرفته که عرصه خودباوری و رشد و سازندگی با اتکا بر چنین ظرفیت‌های فرهنگی و قومی است.
از حضور همه سپاسگزاری کرده و بار دیگر از همه یاران و همراهانی که در گردآوری این گنجینه ارزشمند و نمایش آن در موزه باستان‌شناسی کشور همراهی کردند، قدردانی می‌گردد.
نکته‌ای که باید در انتها به آن اشاره شود اینکه آثار این مجموعه در طی یک ماه وارد موزه شده که آخرین ورود آثار در روز چهارشنبه تاریخ 8 اسفند در ساعات پایانی شب صورت گرفت. پس فرصت بسیار اندک بود اما همکارانم در موزه با حرکت جهادی این رویداد بزرگ ملی را به ثمر رساندند و این هدیه موزه ملی ایران برای نوروز 98 پیشکش همه ایرانیان.
پیروز و پاینده باشید.
روح الله شیرازی (رییس پژوهشکده باستان‌شناسی و دبیر علمی این گردهمایی) نیز تصریح کرد: سرزمین ایران یکی از کانون‌های تاریخ بشری‌ست که همواره مورد توجه بوده است. هرچند دانش باستان‌شناسی رشته‌ای جوان به شمار می‌آید اما راه کمال را سپری کرده است.
وی با اشاره به برگزاری گردهمایی باستان‌شناسان در ایران گفت: برگزاری این گردهمایی حدود نیم قرن سابقه دارد و پروهشکده باستان‌شناسی حوزه‌های آموزش، پژوهش و مطالعات باستان‌شناسی را در این همایش مدنظر دارد. البته با وجود فعالیت‌های انجام شده و فعال شدن گروه‌های باستان‌شناسی در دانشگاه‌ها هنوز راه طولانی در پیش داریم و آموزش رشته‌های میان رشته‌ای باستان‌شناسی باید بهروز رسانی شود.
او یادآور شد: کاوش‌های اضطراری در محدوده طرح‌های عمرانی اجرایی شده است چراکه ایران کشوری در حال توسعه است و باید با تمهیدات میراثی و باستان‌شناسی همراه باشد.
متن کامل سخنرانی روح الله شیرازی در همایش باستان‌شناسی به شرح زیر است:
بنام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه برنگذرد
میهمانان ارجمند، اساتید بزروتر، همکاران عزیز، خانم‌ها، آقایان
سرزمین دیرپا و کهنسال ایران به عنوان یکی از کانون‌های مهم تمدن بشری و نیز برخوردار از شمار عظیم محوطه‌های باستانی همواره مورد توجه دانش‌پژوهان و متخصصین باستان‌شناسی و علوم وابسته به آن بوده است. در یک قرن گذشته به یمن رهیافت‌های باستان‌شناسانه، برگ‌های زرین و پر افتخار بی‌شماری بر سر گذشتنامه ایرانیان افزوده شده است. هرچند دانش باستان‌شناسانی در مقایسه با سایر علوم بومی در ایران رشته‌ای جوان و نونهال به شمار می‌آید اما راه تعالی و کمال را بسیار پرشتاب سپری کرده و اکنون درختی تناور و پرثمر شده است. چند نسل است که باستان‌شناسان ایرانی گام در این وادی پر فراز و نشیب برمی‌دارند و همواره دغدغه همه آنها این بوده، که با وسواس و دقت فراوان برگ‌های کتاب ارزشمند تاریخ تطور انسان و جوامع انسانی را از دل خاک این مرز و بوم بیرون کشند و در معرض دید و قضاوت پژوهشگران قرار دهند.
در این میان برگزاری نشست‌های علمی و تخصصی باستان‌شناسی همیشه فرصتی بوده است که زمینه تضارب و افکار و اندیشه‌ها را در میان پژوهشگران باستان‌شناسی فراهم می‌آورده است. این امر خجسته خود منجر به شکوفاتر شدن اندیشه‌ها و رهیافت‌های نوین در حوزه باستان‌شناسی شده است. واقعیت این است که آشنایی با روش‌ها و کاربرد تکنیک‌های جدید باستان‌شناسانه، که از قضا در این روزگار توسعه و تکامل آنها آهنگی پرشتاب یافته است. باعث می‌شود تا دستاوردهای حوزه باستان‌شناسی پربارتر و غنی‌تر گردد.
ابتکار برگزاری گردهمایی‌های سالانه باستان‌شناسی در ایران نزدیک به نیم قرن قدمت دارد. از نخستین گردهمایی باستان‌شناسی ایران که در سال 1351 خورشیدی به همت و کوشش فیروز شانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی با تاخیری یک ساله برگزار می‌شود در حقیقت پژوهشکده باستان‌شناسی می‌باید در سال جاری هفدهمین همایش سالانه را برگزار می‌نمود اما به دلایلی که سخن درباره آن را در اینجا مجالی نیست این امر میسر نگردید و رسم و سنت معمول در برپایی گردهمایی سالانه در سال 1396 به تعویق افتاد. هرچند چشم انداز سال 1397 نیز برای به انجام رسانیدن گردهمایی روشن نبود با وجود این پژوهشکده باستان‌شناسی مصمم گردید تا علی‌رغم دشواری‌های پیش‌رو شانزدهمین گردهمایی را برگزار نماید. دلیل اصلی این تصمیم آن بود که تاخیر مکرر در برگزاری گردهمایی‌های سالانه همواره خیل بزرگی از مشتاقان و علاقمندان باستان‌شناسی را از دستیابی به آخرین اطلاعات و داده‌های کاوش و سایر فعالیت‌های میدانی محروم می‌کرد.
پژوهشکده باستان‌شناسی به عنوان رکن اصلی باستان‌شناسی کشور در تلاش است تا برای دستیابی به افقی روشن و امیدبخش در قلمرو باستان‌شناسی چالش‌های پیش‌رو را برطرف نماید. در حال حاضر مهمترین چالش‌های باستان‌شناسی را می‌توان در سه حوزه آموزش، پژوهش و مطالعات اضطراری (نجات بخشی) دسته‌بندی کرد. غلبه بر چالش‌های آموزشی باستان‌شناسی بی‌تردید با همکاری و همراهی مراکز دانشگاهی امکانپذیر است به رغم سابقه نزدیک به هشتاد ساله امر آموزش باستان‌شناسی در ایران و نیز تعدد گروه‌های آموزشی باستان‌شناسی دانشگاهی در سراسر کشور رهیافت‌های نوین هنوز آنچنان که باید در باستان‌شناسی ایران مرسوم نشده است.
خوشبختانه از حدود دو دهه پیش گام‌های قابل ستایشی در این زمینه برداشته شده است اما واقعیت این است که تا رسیدن به جایگاه شایسته و بایسته فاصله زیادی است. ورود دانش‌های میان رشته‌ای در مباحث آموزشی و سرفصل‌های درسی دانشجویان، آشنا کردن آنان با رهیافت‌های نظری نوین باستان‌شناسی، آموزش ابزارهای بروز و کارآمد در مستندنگاری‌های رقومی ازجمله گام‌هایی است که می‌تواند بهروز رسانی و برطرف کردن اینگونه چالش‌ها در باستان‌شناسی یاری رساند.
بخش دیگری از چالش‌های در ارتباط با فعالیت‌های میدانی و پژوهشی در دو سال اخیر برنامه‌های بررسی و کاوش‌های اضطراری بوده که در محدوده طرح‌های عمرانی به اجرا درآمده است. پرواضح است که ایران کشوری است که برنامه‌های توسعه محور و عمرانی در جای جای آن در حال اجرا است. انجام پروژه‌های عمرانی در کشوری همچون ایران که دارای تاریخی چند هزار ساله و غنای تاریخی و فرهنگی فراوان است باید همواره با در نظر داشتن ملاحظات میراث فرهنگی همراه باشد، خوشبختانه الزام دستگاه‌های اجرایی به تهیه پیوست فرهنگی در هر پروژه گام موثری در این زمینه است و باید به فال نیک گرفته شود. انجام کاوش‌های باستان‌شناسی اضطراری در برخی از این محوطه‌ها داده‌های ارزشمندی را درباره روند تطور فرهنگی در بخش‌های مختلف کشور فراهم آورده است. برای نمونه می‌توان به کاوش‌های اضطراری در برخی از محوطه موجود در حاشیه سد سیلوه در آذربایجان غربی اشاره نمود که دستاوردهای آن در این همایش عرضه می‌گردد بی‌تردید، انتشار نتایج کاوش‌های اضطراری در محدوده پروژه‌های عمرانی به ثبت و شناخت جنبه‌های مهمی از فرهنگ و تمدن ایران زمین خواهد انجامید.
مجموعه گزارش‌های کوتاهی که در دو مجلد به علاقه‌مندان و دانش‌پژوهان باستان‌شناسی در این گردهمایی ارائه می‌شود. بازتابی از فعالیت‌های میدانی است که در سال‌های 1395 و 1396 انجام شده است. در سال 1395 خورشیدی 138 مجوز و در سال بعد 133 مجوز فعالیت میدانی اعم از بررسی، کاوش و برنامه‌های مستندنگاری صادر شده است مایه مباهات است که در مجلد گزارش‌های کوتاه شانزدهمین گردهمایی سالانه ایران می‌تواند تصویری جامع از وضعیت مطالعات باستان‌شناسی در ایران را نشان دهد. این فعالیت‌ها که در چارچوب وظایف ذاتی پژوهشکده باستان‌شناسی شکل گرفته‌اند. طیف متنوعی از کارها را بر می‌گیرد. جدای از برنامه‌های متعدد تعیین عرصه و پیشنهاد حریم که تعداد آنها در مجموع به 86 مورد می‌رسد، بررسی‌های باستان‌شناسی (60 مجوز بررسی) بخش قابل توجهی از فعالیت‌های پژوهشی را به خود اختصاص می‌دهد. انجام بررسی‌های باستان‌شناسی از اهمیتی دوگانه برخوردار است. این بررسی‌ها علاوه بر شناسایی محوطه‌ها و آثار ناشناخته باستانی کشور، منجر به تکمیل نقشه باستان‌شناسی می‌شود که دیربازی است همت متولیان میراث فرهنگی مصروف آن شده است. کاوش‌های باستان‌شناسی از دیگر برنامه‌های میدانی است که در دو سال اخیر به مرحله اجرا درآمده است. اجرای برنامه مطالعات باستان‌شناختی در قالب هیئت‌های مشترک از دیگر برنامه‌های علمی بوده که در دو سال اخیر تداوم یافته است.
نقشه باستان‌شناسی ایران از مهمترین سرمایه‌های میراث فرهنگی کشور است. در طی بیش از 4 دهه تلاش و جدیت برای تکمیل آن ده‌ها برنامه بررسی و شناسایی اجرا شده که پهنه سرزمین ایران را پوشش می‌دهد در طی این سال‌ها از روش‌های متفاوتی برای تکمیل نقشه باستان‌شناسی استفاده شده که بسته به تجهیزات روز و کارآمدی روش مفید بوده است. برنامه تکمیل نقشه باستان‌شناسی با اهداف بلندمدت تدوین شده و با حمایت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با گام‌های بلند، آهسته و پیوسته پیش می‌رود. امروز به لطف بهره‌برداری از فن‌آوری‌های مدرن می‌توان رویکردهای نوینی را در این زمینه به کار گرفت که از آن جمله است سامانه تحت وب نقشه باستان‌شناسی با بیشترین کیفیت و امکان بهره‌برداری.
در اینجا لازم است از تمامی اساتید و بزرگوارنی که از ابتدا تاکنون برای تدوین و تکمیل نقشه باستان‌شناسی به گونه‌ای خستگی‌ناپذیر تلاش و کوشش کرده‌اند سپاسگزاری نمایم.
در فاصله سال‌های 1395 و 1396 تا به امروز برنامه‌های نقشه باستان‌شناسی ایران با تکمیل ورود اطلاعات مکانی و اطلاعات توصیفی بهروز رسانی نقشه پایه، لاجرای کارگاه‌های آموزشی، بررسی درخواست‌های بررسی و شناسایی تعین عرصه و حریم و کاوش به صورت کامل و پیوسته انجام شده است. بر این آگاهیم که با توجه به ظرفیت‌های موجود تجربیات گذشته هنوز کاستی‌هایی در این زمینه وجود دارد. اما برطرف نمون آنها جز با یاری باستان‌شناسان، همکار استان‌ها و تجهیز نقشه باستان‌شناسی میسر نخواهد. مهمترین دستاورد نقشه باستان‌شناسی در دو سال گذشته تدوین و بهروز رسانی سامانه نقشه باستان‌شناسی مناسب با حداکثر توان بهره‌برداری فنی و با تعریف بالاترین سطح امنیت و دسترسی سرور است که امید داریم طی سال 1398 اجرایی گردد.
در پایان بایسته است سپاس خود را به تمامی کسانی تقدیم دارم که ما را در برگزاری هرچه بهتر این گردهمایی کمک کرده و یاری رسانیده‌اند. نخست لازم است از معاون محترم رئیس جمهور و ریاست محترم میراث فرهنگی سازمان جناب آقای محمدحسن طالبیان به خاطر حمایت و پشتیبانی‌های ارزنده‌شان سپاسگزاری گردد. همچنین تشکر و قدردانی عمیق خود را به آقای بهروز عمرانی، سرپرست محترم پژوهشگاه تقدیم می‌دارم که با وسواس و دلسوزی پیگیر کار برگزاری گردهمایی بوده‌اند و همواره تلاش‌شان بر آن بوده که هیچ خللی در این مسیر ایجاد نگردد همچنین بر خود لازم می‌دانم که از همکاری‌ها و همراهی‌های بی‌دریغ آقای جبرئیل نوکنده، رئیس کل محترم موزه ملی ایران سپاسگزاری نمایم. اگر حمایت‌ها و پشتیبانی‌های موثر ایشان نبود بی‌تردید اجرای این گردهمایی با دشواری‌های زیادی همراه می‌بود.
بی‌تردید افراد و هم‌یاران زیادی در به سر انجام رسانیدن این گردهمایی نقش داشته‌اند که آوردن نام یکایک آنان بر بلندی سیاهه خواهد افزود و برای پرهیز از اطناب کلام از آن چشم می‌پوشم اما قدردان و سپاسگزار تلاش‌های بی‌بدیل همه آنان هستم دور از قدرشناسی خواهد بود اگر از زحمات اعضای محترم هیات علمی پژوهشکده باستان‌شاسی که با هم‌فکری و هم‌اندیشی‌های خود مقالات این گردهمایی را بررسی و برای ارائه شفاهی انتخاب نمودند تشکر و قدردانی نگردد. از دفتر همکاری‌های بین‌المللی پژوهشگاه که زحمت هماهنگی با سرپرستان هیات‌های مشترک را برعهده داشته‌اند صمیمانه سپاسگزارم. همچنین از هیات اجرایی شانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی اعم از همکاران پژوهشگاه نهایت سپاس و قدردانی را دارم و لازم است اذعان نمایم که اگر نبود زحمات و پیگیری‌های بی‌وقفه ایشان، این مهم به نتیجه نمی‌رسید.
