تپه باستانی با خشک شدن زاینده رود نمایان شد

به گزارش ایلنا، محمود حیدریان (سرپرست هیئت باستان شناسی)با اشاره به قرارگیری تپه باستانی جمالو در شهرستان بن، بخش شیدا، دهستان شیدا و شمال غربی روستای حیدری گفت: فاصله این محوطه تا رودخانه زاینده رود، در حدود ۲۰۰ متر است و روستای متروکه جمالوی قدیم در فاصله ۱۵۰ تا ۲۰۰ متری ضلع شرقی آن واقع شده است.

این باستان شناس افزود: در سال های ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸،  هیئت های کارشناسی ادارۀ کل باستان شناسی و فرهنگ‌عامۀ سابق در زمان ساخت سد زاینده رود در مرز دو استان چهارمحال و بختیاری و اصفهان به چند تپه از جمله تپۀ کوگانک، جمالو و آشنا اشاره  و احتمالاً یا به‌عمد یا نبود بررسی دقیق، اهمیت و ارزش آنها را نادیده گرفته‌اند و باعث زیرآب رفتن تپه جمالو و تخریب تپه‌های دیگر، که دارای آثاری از عصر مس وسنگ به بعد هستند، ‌شده‌اند.

او اظهار داشت: طی سالیان اخیر، با کم شدن آب و پسروی آن تپه جمالو از زیر آب بیرون آمده و فرصت مناسبی را برای پژوهش‌های باستان شناختی پیش رو گذاشته است.

وی افزود: با توجه به وجود آثار ارزشمند دوره‌های مختلف تاریخی مس وسنگ، مفرغ، آغاز نگارش، تاریخی و اسلامی و نیز ارتباط داده‌های این تپه با آثار فرهنگ‌های شاخص از فلات مرکزی، خوزستان و زاگرس جنوبی، انجام مطالعات لایه نگاری و ارائه گاهنگاری این تپه و این منطقه از زاگرس مرکزی در دستور کار قرار گرفت.

حیدریان تصریح کرد: اما با توجه به اینکه این محوطه تاکنون در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده بود و براساس پیشنهاد پژوهشکده باستان شناسی، انجام لایه نگاری و گاهنگاری تپه منوط به انجام تعیین عرصه و حریم و ثبت تپه شد.

به گفته این باستان شناس،  تپه یاد شده از نظر شکل ظاهری تا حدودی سالم و دست نخورده است اما در مرکز آن تونلی به عمق ۱۰ متر توسط حفاران قاچاق ایجاد شده است.

او افزود: این تپه با توجه به اسناد سال ۱۳۴۸، تحت تملک سازمان آب منطقه‌ای اصفهان قرار دارد و اعضای تیم در طول انجام طرح مکرر با تذکر از سوی نمایندگان این اداره مبنی بر تملک آن روبرو  شدند.

این باستان شناس اظهار داشت: با توجه به اسناد استانداری استان چهارمحال و بختیاری شکی نیست که این تپه از نظر جغرافیای سیاسی در حوزه جغرافیایی شهرستان بن استان چهار محال و بختیاری قرار داشته و از همین رو بعد از بیرون آمدن آن از آب در سال ۱۳۹۴ توسط احمدعلی عرب بررسی شده اما اقدامی در ارتباط با ثبت آن صورت نگرفته است.

به گفته او  عملیات تعیین عرصه و حریم تپه با ایجاد ۱۳ گمانه در ابعاد ۱×۱ متر در تمامی جهات اصلی و فرعی تپه ایجاد و گمانه‌ها در فاصله تقریبی ۱۵ متری از عرصه ظاهری تپه شروع شد و در دو ردیف ادامه یافت.

سرپرست هیئت باستان شناس افزود: عرصه و حریم درجه ۱ تپه با توجه به داده‌های فرهنگی به دست آمده از گمانه‌های حفر شده و عوارض طبیعی و مصنوعی موجود در پیرامون تپه صورت گرفت.

  او اظهار داشت: با توجه به نبود  وجود لایه‌های فرهنگی در گمانه‌های شماره ۵، ۶ و ۸ به فاصله ۱۵ متری از عرصه ظاهری تپه، به همان موقعیت حال حاضر گمانه‌ها اکتفا شد و محدوده ایجاد گمانه‌ها، به عنوان خط حریم درجه یک تپه در نظر گرفته شد.

به گفته این باستان شناس، مطالعه و طبقه بندی یافته‌های باستان شناختی بدست آمده از گمانه زنی و سطح تپه (بررسی روشمند)، محاسبه دقیق مساحت تپه و همچنین مطالعه ویژگی‌های محیطی پیرامون آن (با توجه به پایین رفتن آب سد) از دیگر اهدافی بود که در این برنامه مورد توجه قرار گرفت.

او تصریح کرد: یکی از مشکلاتی که در طول کار با آن روبرو بودیم شکل گیری رسوبات دریاچه‌ای در اطراف تپه به ضخامت ۱ تا ۵/۱ متر در تمامی گمانه‌های اضلاع جنوبی، غربی و شرقی تپه مشهود بود.

حیدریان با اشاره به وجود این رسوبات، مطالعات رسوب شناسی و بررسی تاثیرات شیمیایی آب پشت سد که روی محوطه در حال انجام است گفت: به همین منظور از لایه‌های رسوبی باقی مانده از سد در گمانه‌ها و همینطور عمق‌های ۳۰ تا ۹۰ سانتی متری خاک بکر سه تا از گمانه ها (۶، ۸ و ۱۰) و همینطور در سه نقطه شاهد بیرون از آب (گمانه‌های I، II و III، نمونه های خاک  ) جمع آوری شد و در اختیار آزمایشگاه خاک دانشگاه شهرکرد قرار گرفت.

سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: تپه جمالو با توجه به ابعاد (۵ هکتار)، ضخامت قابل توجه نهشته‌های باستانی و وجود توالی فرهنگی از هزاره ششم تا دوره اسلامی، موقعیت جغرافیایی آن و دسترسی به زاینده رود و همینطور آثار سطحی محوطه، یکی از شاخص‌ترین و معدودترین تپه‌های حوضه آبریز رودخانه زاینده رود است که می‌تواند اطلاعات دقیقی از دوره‌های مختلف مس سنگ، مفرغ و آغاز نگارش به ویژه در تلاقی حوزه فلات مرکزی، جنوب و جنوب غرب ایران در اختیار جامعه باستان شناسی قرار دهد.

این باستان شناس تصریح کرد:  با توجه به کم آبی‌های اخیر و بیرون ماندن تپه از آب بهترین زمان ممکن برای انجام این مطالعات فراهم آمده است.

عملیات تعیین عرصه و حریم تپه باستانی جمالو استان چهار محال و بختیاری با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و مشارکت اساتید گروه باستان شناسی دانشگاه شهرکرد و همکاری مجید ساریخانی انجام شد.