تلاش برای توزیع عادلانه امکانات پژوهشی

به گزارش ایلنا، محمد جوهرچی (مدیرکل پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور) درباره فراخوان دعوت از جامعه علمی کشور برای مشارکت در طرح‌های پژوهشی نهاد، اظهار کرد: جوامعی که به سمت توسعه و ارتقای اجتماعی و خدمات مربوط به آن گام برداشته‌اند، توجه ویژه‌ای به مسئله تحقیق و توسعه یا R&D  داشته‌اند و سهم بودجه پژوهشی را از درآمد ناخالص ملی یا داخلی به خوبی ادا کرده اند.

وی افزود: در کشور ما نیز براساس اسناد بالادستی جمهوری اسلامی و سیاست‌های مدنظر مقام معظم رهبری و همچنین احکام سالانه بودجه، تمام دستگاه‌ها درصدی از بودجه خود را به پژوهش و توسعه اختصاص دهند. در این جهت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور طی چند سال اخیر به این حکم قانونی و برنامه توسعه‌ای کشور، با اشتیاق گردن نهاده و بودجه پژوهشی خود را به طرح‌هایی که به خدمت‌رسانی و یا اصلاح رویه‌های خدمتی مربوط می‌شود، اختصاص داده است.

مدیرکل پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به فضای ایجاد شده برای مشارکت پژوهشگران در فعالیت‌های پژوهشی نهاد، گفت: بر این اساس در سال جدید، با هدف افزایش شفافیت، زدودن تمرکز در صرف بودجه پژوهشی، ایجاد عدالت در فرصت‌های پژوهشی، انعقاد قرارداد با گستره بیشتری از پژوهشگران و ترغیب ایجاد فضای مناسب برای رقابت میان آنان، تصمیم بر آن شد تا پس از اعلام نیازها و اولویت‌های نهاد، طی فراخوانی از پژوهشگران برای ارائه طرح‌های خود در قالب پیشنهاده، دعوت شود.

خدمت‌رسانی به مناطق محروم در اولویت‌های پژوهشی

محمد جوهرچی درباره شاخصه‌های تعیین و اعلام اولویت‌های نهاد در طرح‌های پژوهشی، توضیح داد: اولویت نهاد به عنوان یک سازمان خدمتگزار، در درجه اول به یک گروه هدف پژوهش؛ یعنی به مناطق حاشیه شهرها، روستاها و عشایر اختصاص می‌یابد؛ افرادی که ممکن است از دسترسی مناسب به خدمات کتابخانه عمومی محروم باشند و یا به تعبیر درست‌تر، نهاد  از خدمتگزاری به ایشان محروم است. به این منظور نهاد نیازهای مختلفی را در حوزه‌های متفاوت خدمتی برای این گروه، در اردیبهشت سال جاری ماه اظهار کرد و در ادامه، با تبیین دقیق تر موضوع، آن را تحت قالبی که در پژوهش به درخواست پیشنهاده(RFP) معروف است در هجده عنوان به صورت جزیی‌تر ارائه کرد.

وی با اشاره به انتشارفراخوان دعوت از پژوهشگران برای ارائه پیشنهاده‌های خود در ابتدای آبان ماه، گفت: از آنجا که  برای بودجه پژوهشی سال ۹۷ تنها یک فصل دیگر باقی مانده است، یک مهلت ۴۵ روزه از ابتدای آبان تا ۱۵ آذر برای دریافت پیشنهادهای پژوهشگران تعیین و سعی شد این فراخوان در آن بازه زمانی به همه معاونت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و ذی نفعان دانشی کتابخانه‌های عمومی، اطلاع‌رسانی شود.

مدیرکل پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: همچنین در این زمینه جلسات متعدد حضوری با دعوت از پژوهشگران در استان‌های مختلفی چون کردستان، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان برگزار شد. سرانجام پس از جمع‌آوری و دریافت پیشنهادها در پایان این مهلت تعیین شده، از شانزدهم آذر فرآیند داوری این فراخوان آغاز شد.

استمرار دعوت از پژوهشگران در طرح‌های پژوهشی نهاد

جوهرچی درباره بازه زمانی پپیش‌بینی شده برای این طرح گفت: با توجه به اینکه این حرکت، سابقه اجرایی در سال‌های قبل نداشته و جامعه پژوهشی کشور از اجرای آن خاطره‌ای در ذهن نداشتند، ما فرصت زیادی برای ارتباط گرفتن و اطلاع‌رسانی در اختیار نداشتیم. طبیعتا پژوهشگران نیز در این دوره با محدودیت زمان مواجه بودند، به طوری که اکنون نیز با درخواست‌هایی متعدد از سوی پژوهشگرانی روبه‌رو هستیم که هنوز خواستار شرکت در این فراخوان هستند.

وی افزود: خوشبختانه نگاه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به این طرح، به عنوان یک طرح موردی و منحصر به سال ۹۷ نیست، بلکه بر اساس تجربیاتی که سال‌های پیش در این زمینه داشته، این حرکت را در قالب جدید و کنونی خود در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داد. بنابراین آن دسته از پژوهشگرانی که فرصت شرکت در فراخوان این دوره را پیدا نکردند، می‌توانند پیشنهادهای خود را در ادوار آتی و سال آینده نیز ارائه دهند.

ارائه ۸۶ پیشنهاد از ۴۰ مرکز علمی و پژوهشی

مدیرکل پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره میزان مشارکت و استقبال جامعه علمی و پژوهشی از این فراخوان گفت: با وجود محدودیت زمانی در اطلاع‌رسانی و مشارکت پژوهشگران، در مجموع بیش از ۸۰ پیشنهاده از نمایندگان و پژوهشگران ۴۰ دانشگاه، پژوهشکده و مراکز مختلف علمی پژوهشی دریافت شد. به طور مشخص، پژوهشگرانی از ۲۷ دانشگاه، پنج شرکت دانش‌بنیان، سه شخص حقیقی، دو پژوهشگاه، یک مجموعه فرهنگی بزرگ، یک انجمن علمی و یک مرکز تحقیقاتی در این فراخوان مشارکت کردند.

وی ادامه داد: به طور کلی پیشنهادات قابل توجهی در محورهای هجده‌گانه این فراخوان دریافت شده که امکان رقابت چندین پیشنهاده در هر محور را فراهم کرده است. این میزان از استقبال و اعتماد به این فرایند، بر ما واجب می‌کرد که سپاسگزار و قدردان جامعه علمی کشور و امیدوار به ادامه مشارکت‌ آنها در ادوار آینده باشیم و از این جهت بود که این قدردانی و سپاس را در اطلاعیه‌ای که از سوی دفتر پژوهش نهاد منتشر شد، به عرض جامعه پژوهشی کشور رساندیم و امیدواریم که همچنان بتوانیم از مشارکت متعهدانه آنها بهرمند شویم.

مراحل چهارگانه داوری در انتخاب پیشنهادهای برتر

محمد جوهرچی همچنین درباره روند داوری پیشنهاده‌های دریافت شده توضیح داد: فرایند داوری به چهار شکل صورت می‌پذیرد. به طوری که در مرحله اول، داوری‌ها با مشارکت استادان و دانشگاهیان متخصص در حوزه‌ها و محورهای مشخص شده در خارج از نهاد انجام می‌شود؛ این استادان که از درجه بالای دانشگاهی برخوردارند و در آن حوزه تخصصی، اعتباری شایسته دارند، خود در فضای رقابتی پیشنهاده‌ها قرار ندارند و در طرح‌های اعلام شده و سایر طرح‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی ذی نفع نیستند.

وی با تأکید بر لحاظ شدن محرمانگی در مراحل داوری، افزود: علاوه بر جریان داوری استادان خارج از مجموعه نهاد، تعدادی از خبرگان حرفه و همکاران نهاد که هم صلاحیت علمی و هم آشنایی با مقوله خدمت دارند، به لحاظ حرفه‌ای و تناسب پیشنهاده‌ها با نیازهای کتابخانه‌های عمومی، به سنجش پیشنهاده‌ها می‌پردازند و ادارات‌کل مرتبط با این بخش‌ها نیز به صورت جداگانه و کاملاً متمرکز بر نیاز سازمانی، این پیشنهاده‌ها را بررسی و درباره آنها اعلام نظر می‌کنند.

مدیرکل پژوهش نهاد درباره آخرین مرحله داوری توضیح داد: در چهارمین مرحله داوری نیز دفتر پژوهش نهاد به لحاظ حفظ محرمانگی، ویژگی‌های فردی، سوابق و تجربیات پیشنهاده دهندگان را در حوزه‌ای که پیشنهاده ارائه داده‌اند ارزیابی می‌کند و از مجموع امتیازهایی که در این فرایند حاصل می‌شود، امیدواریم تا پایان آذر ماه، طرح های برگزیده معرفی گردد.

اختصاص اعتبارات پژوهشی به اجرای پیشنهاده های برتر

جوهرچی درباره اعلام پیشنهاده های برگزیده گفت: اینک با اعلام نظر به موقع داوران گرامی، بالغ بر نیمی از مسیر پیموده شده و نتایج داوری پیشنهاده ها در ۱۱ عنوان RFP به انجام رسیده و همزمان با روز پژوهش (۲۵ آذرماه) در سامانه مدیریت طرح های پژوهشی (rpm.iranpl.ir) اعلان شده است. اما سایر عنوان ها به موجب تعدد پیشنهاده ها و عدم وصول نظر چهار داور آن تا این زمان، نیازمند مهلت بیشتری است و نتایج آنها طی چند روز آتی اعلام خواهد شد.

جوهرچی با اشاره به نتایج اعلام شده، توضیح داد: در هر عنوان RFP، شناسه یک یا (به دلیل نزدیکی امتیازها) دو پیشنهاده برگزیده فرایند داوری مشخص شده است اما پذیرش نهایی، منوط به مذاکره با برگزیدگان، بازنگری در پیشنهاده ها و تکمیل آنها با اعمال نظر داوران، توافق بر چارچوب های قرارداد و تایید در سامانه سمات (مدیریت اطلاعات تحقیقاتی کشور) است. در چند عنوان نیز متاسفانه هیچ پیشنهاده ای امتیاز لازم را برای انتخاب اولیه کسب نکرده است. در عین حال، دیدگاه های ارزیابان ارجمند شامل دلایل رد یا پذیرش مشروط، همچنین نقد یا اصلاحات پیشنهادی، در مکاتباتی جداگانه و محرمانه، به یکایک پیشنهاددهندگان عزیز اعلام خواهد شد.

وی ادامه داد: طبیعتا در هر یک از محورهای این فراخوان حداکثر یک طرح به عنوان طرح برگزیده انتخاب خواهد شد و برای هر طرح نیز یک محدوده اعتباری و بودجه‌ای درنظر گرفته شده تا به جستجوی پاسخ به نیازهای دارای اولویتی که برای سال ۹۷ مورد نظر نهاد بوده اختصاص یابد. سازمان‌‌هایی مانند سازمان خدمتگزار نهاد و همچنین سایر دستگاه‌هایی که به تخصیص بودجه و ردیف پژوهشی در اعتبارات خود می‌یردازند، قاعدتا باید بیشترین اولویت خود را به بهبود عملکرد، فضای خدمت و توسعه خدمات از محل این مطالعات و پژوهش‌ها اختصاص دهند. این سازمان‌ها به مطالعات بنیادی و تحقیقات خاص حوزه دانشگاه نمی‌پردازند، بلکه تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای را مورد توجه دارند.

ارجمندی موضوع پژوهش در نهاد کتابخانه‌های عمومی

محمد جوهرچی با اشاره به برخی ویژگی‌های این اقدام گفت: انتشار این فراخوان و جلب مشارکت پژوهشگران، علاوه بر مزیت‌ها و ثمراتی که در حوزه خدمات کتابخانه‌های عمومی و جامعه مخاطب خود دارد، دارای چند ویژگی‌خاص است که یکی از آنها «پرداختن به پژوهش» و ادای سهم حداقلی پژوهش از تولید ناخالص داخلی کشور و از جمله، سهم بودجه‌ای و اعتباری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است که به رغم محدودیت‌های اعتباری موجود، اذعان نهاد به ارجمندی پژوهش و برداشتن گامی به سمت تحقق اهداف و راهکارهای ملی که در اسناد برنامه‌های توسعه‌ای و چشم‌انداز ۱۴۰۴ کشور آمده، بسیار قابل تأمل و توجه است.

وی افزود: ویژگی دیگر این طرح «تمرکز زدایی» است. نهاد اصرار دارد که این فرایند به گونه‌ای انجام شود که بتواند پژوهشگرانی را از سراسر کشور برای حل مسائل کتابخانه‌‌های عمومی جلب کند. همچنین «شفافیت» در این جریان و فرایند، از نقطه اعلام درخواست و دریافت پیشنهاده، تا نقطه قرارداد و حتی انتشار نتایج پژوهش‌ها، ایجاد «عدالت در فرصت‌های پژوهشی» فارغ از هرگونه ارتباطات خاص و تأکید نهاد بر «پژوهش‌های گروهی» که در تمام درخواست‌های پیشنهاده RFB مطرح شده، از دیگر ویژگی‌های این حرکت است.

مدیرکل پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تأکید کرد: به نظر می‌رسد چنین تجربه‌ای با این رویکرد و ویژگی‌ها برای سازمان‌های فعال در حوزه فرهنگ تجربه‌ای کم‌سابقه‌ و درباره نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز به رغم سال‌ها حضور و مشارکت در امور پژوهشی در دفتر پژوهش، تجربه‌ای متمایز باشد.

بهره‌مندی از ثمرات همکاری سازمان‌ها و پژوهشگران متعهد

مدیرکل پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، اگر مجموعه این مطالعات و پژوهش‌ها به بهبود عملکرد و وضعیت سازمان‌ها و خرسندی مخاطبان آنها منجر شود، این جریان می‌تواند بارور شود و گسترش پیدا کند و چه بسا از سهم یک درصدی به سهم‌های بالاتر برسد و به رغم تنگناها، محدودیت‌ها و فشارهای جهانی سهم پژوهشی کشورمان را از تولید ناخالص داخلی به جایگاه مناسبی که کشورهای توسعه‌یافته از تخصیص این بودجه‌ها دارند برساند.

محمد جوهرچی تصریح کرد: این اتفاق نیازمند این است که سازمان‌ها ساز و کارهای خود را بر اساس شفافیت، انصاف، ضابطه و مبتنی بر نیاز و اولویت‌های خاص سازمانی تنظیم کنند و از ورود به هر نوع حوزه‌های نامرتبط و احیانا نمایشی پرهیز کنند. از سوی دیگر دانشگاهیان نیز باید برای حل مسائل کشور خود متعهدانه ایفای نقش کنند. از مجموعه این چرخه و مشارکت جمعی و هم‌افزا، امید می‌رود که نه فقط یک مقصود ظاهری، بلکه یک میوه شیرین حقیقی به کام مردم، جامعه و کشور عزیزمان بنشیند.