قلعه آلاجوق اردبیل، اردوگاهی از دوران خوارزمشاهی

به گزارش ایلنا، سیدروح اله محمدی (سرپرست کاوش باستان شناسی قلعه آلاجوق شهرستان گرمی مغان استان اردبیل) با اشاره به آنکه قلعه آلاجوق اردبیل، اردوگاهی از دوران خوارزمشاهی است، گفت: کاوش محوطه قلعه آلاجوق گرمی با توجه به اهمیت محوطه در مطالعات منطقه و به ویژه دره­ رود «دره یورد» با هدف کاوش نجات بخشی محوطه که در مخزن سد در حال ساخت «عمارت» واقع شده، انجام شد.

به گفته این باستان شناس، از آنجایی که محوطه پس از آب گیری سد در زیر آبهای مخزن خواهد ماند، سعی شد که تا حد ممکن ترانشه‌­هایی در قسمت‌های مختلف محوطه (بخش استقراری و بخش استحکاماتی) در سه کارگاه کاری ایجاد شده و خواناسازی محوطه به ویژه در بخش استحکاماتی انجام شود.

محمدی با اشاره به انجام کاوش در محوطه قلعه آلاجوق در دو بخش استحکاماتی و استقراری و در سه کارگاه گفت: کارگاه شماره یک بخش استحکاماتی مجموعه شامل برجک واقع در کوه آلاجوق، حوضچه‌های دستکند در دل صخره طبیعی قله، معابر ، راه­ و پله‌های دستکند در صخره طبیعی کوه  و دیگر تاسیسات و ساختارهای مرتبط با آنها بود.

او افزود: کارگاه شماره ۲ بخش استقراری مجموعه را شامل می‌شود که در دره واقع در شرق کارگاه یک و محصور با کوه‌های آلاجوق، عباس خان و قره آغاجلی است.

محمدی درباره کارگاه شماره ۳ واقع در قسمت شمالی محوطه و دامنه جنوبی کوه عباسخان گفت: کاوش در این کارگاه با هدف شناسایی معابر و سازه‌های احتمالی مرتبط با محوطه استقراری و قلعه انجام شد.

او در ادامه افزود: طبق بررسی‌های باستان شناسی که همزمان با کاوش قلعه آلاجوق در مناطق پیرامونی، چندین تاسیسات و بناهای مرتبط با قلعه آلاجوق کشف شد.

وی از جمله این کشفیات به پل اینجیرلی بر روی رودخانه اینجیرلی چایی  اشاره کرد که بخش‌هایی از پایه سنگی با ملات ساروج آن به همراه بخش کوچکی از موج شکن آن باقی مانده است.

محمدی افزود: همچنین راه‌های دسترسی به قلعه در تراس رودخانه اینجیرلی چایی با برش دادن صخره طبیعی و در برخی قسمت‌ها با دیوار چین سنگی معابری را برای رفت و آمد ایجاد شده است.

به گفته این باستان شناس، این راه سنگ فرش در ادامه با گذشتن از آبشار چالاچوخور به ژئوپارک دومولی و قلعه های مستحکم اوغلان قالاسی، آنزیر قالاسی، قیز قالاسی ، کند قالاسی و داش زئیوه قالاسی منتهی می‌شود.

او با اشاره به این نکته که راه دیگر در امتداد دره یورد هم به سمت جنوب و هم به سمت شمال رودخانه امتداد می‌یابد، گفت: این راه نیز در تراس رودخانه و با برش سنگ در محل صخره‌ها و همچنین دیوارچین سنگی و سنگ فرش ایجاد شده است و محوطه‌های مهم قرون میانی اسلامی به خصوص سلجوقی مانند اوجاقلی یورد و هَرَه دره  را به یکدیگر وصل می‌کند.

وی در ادامه از کشف  آثار مهمی از معماری سلجوقی، خوارزمشاهی و اوایل ایلخانی خبر داد و گفت: معماری قرن ۳ تا ۷ هجری قمری قلعه آلاجوق به تاسی از اقلیم منطقه و مصالح بوم آورد با سبک زندگی و معیشت مردم که دامدار – باغدار و کشاورز بوده اند تطابق کامل دارد.

محمدی در ادامه گفت: مهمترین نتیجه‌ای که از کاوش باستان شناسی قلعه آلاجوق تاکنون به آن دست یافته ایم کشف شواهد متقن از حضور خوارزمشاهیان در این منطقه بوده است.

او افزود: در متون تاریخی به خصوص سیره جلالی یا سیره جلال الدین تالیف شهاب الدین محمد نسوی که در همان سال‌های نزدیک به حیات سلطان جلال الدین نگاشته شده، آمده است که بعد از مرگ سلطان محمد خوارزمشاه پسرش جلال الدین در گیر و دار جنگ‌های پارتیزانی با سپاهیان مغول در سال ۶۲۴ هجری قمری به آذربایجان می آید و بعد از جنگ با گرجیان و حمله به تفلیس در سال ۶۲۵ هجری قمری برای استراحت سپاهیانش زمستان را در دشت مغان سپری می کند.

وی اظهار داشت: با این اوصاف و با تایید حضور خوارزمشاهیان در دشت مغان با اطمینان می‌توان گفت با استناد به سکه‌های مسی جلال الدین مکشوفه از قلعه آلاجوق ، این قلعه یکی از محوطه‌هایی بوده که مورد استقرار بخشی از سپاهیان جلال الدین قرار گرفته است.

محمدی گفت: از اینرو قلعه آلاجوق جزو معدود محوطه‌های استقراری خوارزمشاهی محسوب می‌شود که از آسیای میانه تا قفقاز شناسایی شده و به عبارت دقیق تر می توان گفت قلعه آلاجوق در قرن ۷ هجری قمری یک سالخوی خوارزمشاهی بوده است.

وی با اشاره به صدور مجوز کاوش باستان شناسی قلعه آلاجوق توسط سرپرست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: محوطه قلعه آلاجوق در مرز استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل (شهرستان هوراند و شهرستان گرمی)، در جوار محل تلاقی دو رود اینجیرلی و دره رود (دره یورد) و در بخش مخزن سد در حال ساخت «عمارت» واقع شده است.