شناسایی ۲۲۴ اثر تاریخی در طبس

به‌گزارش ایلنا، علی‌اصغر محمودی نسب (سرپرست هیأت باستان شناسی) امروز (چهارشنبه ۴ مهر)، شهرستان طبس را یکی از مناطق قدیمی، کهن و با سابقه چند صد ساله در استان خراسان جنوبی دانست که با استعدادهای محیطی فوق العاده و موقعیت ارتباطی ممتاز، همواره در خراسان بزرگ و ایالت قهستان، دارای جایگاه پر اهمیتی در طول دوران تاریخی بوده است.

او وجود آثار پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی در این منطقه را موید این امر دانست و افزود: با این اوصاف، متأسفانه شهرستان طبس از ناشناخته‌ترین مکان‌های ایران امروزی از لحاظ پیشینه پژوهش‌های باستان شناختی و تاریخی است.

این باستان شناس اظهار کرد: در بررسی انجام شده در بخش دیهوک و دهستان پیرحاجات این شهرستان مجموعا ۲۲۴ اثر تاریخی شامل بافت‌های قدیمی، بنا، محوطه، غار، راه قدیمی، معدن، کوره ذوب، قبرستان قدیمی، سنگ نگاره و... شناسایی شد که قدمت این آثار محدوده زمانی دوران پیش از تاریخ تا پهلوی اول را دربرمی‌گیرد.

به گفته او، عمده این آثار مربوط به دوران اسلامی خصوصا دوره متاخر مربوط می‌شود و آثار پیش از تاریخی و تاریخی در این محدوده بسیار اندک است.

او افزود: محدوده مورد مطالعه به علت واقع شدن در کویر از یک طرف و منتهی شدن به کوهستان از سوی دیگر، دارای دو نوع آب و هوای گرم و خشک و سرد است و قسمت اعظم شهرستان طبس را دشت‌های خشک تشکیل می‌دهد.

محمودی نسب اظهار کرد: کاهش میزان بارندگی و همچنین ضریب خشکی بالای این منطقه، نمایانگر آب و هوای صحرایی و خشک و بیابانی است.

او با بیان این نکته که شهرستان طبس در قسمت‌های کوهستانی دارای تابستان‌های معتدل و زمستان‌های خنک و سرد و قسمت‌های دشت آن دارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد و خشک است این امر را موجب شکل‌گیری آثار شناسایی شده در مناطق کوهپایه‌ای و دامنه ‌کوه‌ها دانست و تصریح کرد: این مناطق چه از لحاظ دسترسی آب و چه از لحاظ خاک مرغوب برای کشاورزی مناسب‌تر بوده است.

او  آثاری که در سطح دشت در مسیر جاده‌های قدیمی قرار دارند را  بیشتر شامل حوض انبار، کاروانسرا دانست و گفت: علاوه بر این بناها کوره‌هایی در حاشیه کویر نیز ساخته شده و یکی از دلایل اصلی ساخت این کوره‌ها در حاشیه کویر پوشش گیاهی تاغ برای تامین سوخت کوره‌ها بوده است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی افزود: همچنان که گفته شد قرارگیری این مناطق در حاشیه کویر موجب شده که شاهد بافت‌های روستایی زیادی در این محدوده باشیم که نشان از نقش و تاثیر اقلیم در معماری این منطقه بوده دارد.

محمودی نسب آثار مربوط به دوران پیش از تاریخ، تاریخی و اوایل اسلام در محدوده مورد بررسی را بسیار اندک و بیشتر شامل محوطه اعلام کرد و اظهار کرد: ازجمله آثار شناسایی شده در قبل از اسلام علاوه بر یک محوطه می‌توان به بقایای راه و همچنین نقوش صخره‌ای اشاره کرد.

او گفت: بیشترین آثار شناسایی شده مربوط به قرون متاخر اسلامی است که حجم زیادی از آنها مربوط به استحکامات دفاعی همچون قلعه و برج و بناهای عام المنفعه مثل حوض انبار است.

او افزود: قلعه‌های شناسایی شده از نوع قلعه‌های دشتی و با پلان مستطیل بوده که اکثر این قلعه‌های به دلیل ناامنی‌هایی که در دوره قاجار وجود داشته برای مقابله با حمله ازبکان و ترکمن‌های ساخته شده است.

این باستان‌شناس تصریح کرد: آنچه که مشخص است، شهرستان طبس به دلیل قرارگیری در مسیر جاده‌های ارتباطی مهمی که از مرکز و جنوب ایران به سمت شمال خراسان منتهی می‌شده از رونق و شکوفایی زیادی برخودار بوده و دلیل این امر را می‌توان در شناسایی جاده‌های قدیمی و عناصر معماری وابسته به آن دانست.

سرپرست هیأت باستان شناسی اظهار کرد: شاید فقدان چنین استقرارهایی را می توان به ناشناخته بودن فرهنگ‌های این دوره در منطقه،  انجام نشدن پژوهش‌های هدفمند در این زمینه و فرسایش شدید بادی در منطقه قلمداد کرد که سبب مدفون شدن محوطه‌هایی یا بقایای این دوران در زیر ماسه بادی شده که شناسایی آن به بررسی‌های فشرده و منابع مالی بیشتر نیاز دارد.

به گفته این باستان‌شناس، علاوه بر این محدوده مورد مطالعه به دلیل ساختار زمین‌شناختی که دارد، مرکز عمده‌ای برای برداشت از معادن و رگه‌های معدنی در منطقه شرق کشور بوده و این شهرستان را به بهشت معدنکاران تبدیل کرده است.

او افزود: با وجود تعداد زیاد معادن در این شهرستان، رگه‌های معدنی در گذشته نیز در این شهرستان مورد شناسایی و برداشت قرار گرفته‌اند.

محمودی نسب در پایان تصریح کرد: اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با همکاری نمایندگی میراث فرهنگی شهرستان طبس با هدف تهیه نقشه جامع باستان شناسی بخش  دیهوک و دهستان پیرحاجات، بررسی و شناسایی آثار این محدوده را در برنامه  پژوهشی گنجاند و این پژوهش با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد.