ششمین فصل کاوش در کهنگ سربیشه از محوطه‌های اسلامی مهم در شرق کشور
کشف بقایای چند اتاق مسکونی، حیاط و بقایای برج از ویژگی‌های معماری قلعه کَهنِک بشمار می‌آید که در شش فصل کاوش باستان‌شناسی در کهنگ سربیشه از محوطه‌های اسلامی مهم در شرق کشور به دست آمده است.
به گزارش ایلنا، محمد فرجامی (سرپرست هیأت ششمین فصل کاوش کارآموزی دانشگاه بیرجند) در محوطه کَهنِک شهرستان سربیشه -خراسان جنوبی، امروز شنبه با اعلام این خبر گفت: محوطه کَهنِک در استان خراسان جنوبی، شهرستان سربیشه، بخش مرکزی این شهرستان و در دهستان مومن آباد و ۵۰ متری شرق روستای کَهنِک واقع شده است.
او افزود: محوطه کَهنِک سربیشه به عنوان محلی برای فعالیت‌های آموزشی گروه باستان‌شناسی دانشگاه بیرجند درنظر گرفته شده و از سال ۱۳۹۲ به‌طور مستمر فعالیت کاوش در این محوطه ادامه داشته است.
این باستان‌شناس گفت: ششمین فصل از کاوش باستان‌شناسی در این محوطه با همکاری ۱۴ نفر از دانشجویان ورودی ۱۳۹۴ دانشگاه بیرجند با هدف شناسایی و خواناسازی فضاهای معماری موسوم به قلعه کَهنِک در قسمت شرقی این محوطه انجام و ادامه پیدا خواهد کرد.
این کار‌شناس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی تصریح کرد: محوطه کَهنِک باتوجه به داده‌های سطحی و کاوش‌های صورت گرفته متعلق به دوره زمانی از قرون سوم و چهارم هجری تا دوره صفوی است و بیشترین داده‌های به دست آمده شامل سفال، آجر و سازه‌های معماری مربوط به قرون میانه اسلامی است.
توصیف محوطه کَهنِک
فرجامی محوطه باستانی کَهنِک را از جمله محوطه‌های اسلامی مهم در شرق کشور دانست که ضعف الگوهای زیست محیطی و محدودیت‌های اقلیمی در شرق ایران، خصوصا کمبود منابع آبی و همچنین خاک مناسب که دو شاخصه کشاورزی است باعث نبود سایت‌ها و سکونت گاه‌های پرجمعیت و وسیع در این منطقه شده است.
و ی گفت: به همین دلیل این محوطه در مطالعات باستان‌شناسی شرق کشور و ارتباط آن بین مناطق شمالی (خراسان) و جنوبی (منطقه سیستان) از اهمیت زیادی برخودار است.
سرپرست هیأت کاوش، تصریح کرد: این اثر در تاریخ ۱۰/۰۳/۱۳۸۲ با شماره ۸۹۴۱ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
این باستان‌شناس در خصوص شیوه کار گفت: روش کار در محوطه کَهنِک در فصل ششم این کاوش‌ها مطابق روش کانتکست (Context) بوده و تمامی داده‌ها و خصوصا سفالینه‌ها در جداول سفالی و فرم‌های کانتکست ثبت و ضبط شده است.
به گفته وی در این روش با هر تغییر رنگ خاک و پیدایی هرگونه سازه جدید یا یافته‌ای که دارای اطلاعات نسبتا کامل و بافتار منسجمی است، یک شماره خاص شماره کانتکست داده شده است.
او افزود: ترانشه فصل ششم کاوش در محوطه کهنک در شرق محوطه انتخاب شده و محل ترانشه دقیقا در جایی قرار گرفته که به عنوان قلعه کاربرد داشته است، این ترانشه با ابعاد ۵ × ۱۰ متر در راستای شمالی – جنوبی ایجاد شده است.
این دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دوره تاریخی، دانشگاه تهران تصریح کرد: بخش اعظم مکانی که موسوم به قلعه کهنه کَهنِک است، طی دهه اخیر به دلیل عملیات راهسازی و برداشت خاک آن برای زیرسازی جاده توسط ماشین‌آلات راهسازی همچنین کاوش‌های غیرمجاز توسط افراد محلی بیشتر قسمت‌های ترانشه مضطرب و به‌صورت آواری است.
این باستان‌شناس، ازجمله ویژگی‌های معماری قلعه کَهنِک را باتوجه به کاوش‌های صورت گرفته که تاکنون انجام شده، وجود بقایای چند اتاق مسکونی و حیاط و همچنین بقایای برجی کشف شده دانست.
سرپرست هیأت کاوش گفت: در معماری این قلعه از دیوارهای چینه‌ای استفاده شده و برای اینکه استحکام و مقاومت اثر را بالا ببرند، ضخامت دیوارهای بنا در پایین بیشتر است و هرچه دیوار ارتفاع می‌گیرد از ضخامت آن کاسته می‌شود.
او با اشاره به استفاده از سنگ‌های بزرگ آندزیت به رنگ مشکی جمع‌آوری شده از محیط پیرامون در ساخت بنا افزود: روش کار به اینگونه بوده است که بعد از یک ردیف توده گلی در دیوار، یک رج سنگ کار شده و دوباره توده گلی مورد استفاده قرار گرفته که این امر نه تنها نه تنها از لحاظ استحکام بنا مفید بوده، بلکه در صرف زمان نیز برای ساخت دیوار مورد توجه بوده است.
فرجامی تصریح کرد: در بسیاری از موارد دیده می‌شود که برای ساخت دیوارهای رابط و فرعی فضاهای معماری برای اینکه این فضا‌ها از داخل از سطحی صاف و یک دست برخودار باشد، به جای ساخت دیوارهای چینه‌ای از خشت خام با ابعاد ۳۲ × ۳۲ سانتی‌متر با ضخامت هفت سانتی‌متر مورد استفاده قرار گرفته است.
او افزود: قلعه کَهنِک روی تپه‌ای قرار گرفته که نسبت به محیط پیرامون از ارتفاع بیشتری برخوردار است.
این دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دوره تاریخی، دانشگاه تهران اظهار داشت: ارتفاع این قلعه، علاوه بر اشراف و دید کامل بر محیط اطراف (باتوجه به اینکه محوطه کَهنِک در مسیر ارتباطی شمال و جنوب (خراسان و سیستان) قرار گرفته) امکان دفاع را به ساکنین داخل قلعه در مقابل مهاجمان می‌داده است.
این باستان‌شناس در ادامه داده‌های فرهنگی یافت شده را عمدتا سفال و همچنین قطعات شیشه به‌صورت مفتول و مربوط به دستبند و ظروف شیشه‌ای، قطعات شکسته ظروف سنگی از جنس سنگ صابون و استخوان‌های حیوانی، مهره، چوب و فلز اعلام کرد.
وی گفت: قطعات سفالی مربوط به قرون سوم و چهارم هجری قمری تا صفوی را شامل می‌شود.
این باستان‌شناس گفت: سفال‌های به دست آمده دارای تزئینات مختلفی ازجمله نقش کنده، نقش استامپی، نقش افزوده، نقاشی بدون لعاب، نقاشی زیر لعاب و روی لعاب و... است.
به گفته وی، قطعات فلزی و مسی به دست آمده به دلیل قرار گرفتن بر روی بستر صخره‌ای دارای رطوبت ماندگاری بیشتر مورد تجزیه قرار گرفته‌اند.
او در پایان اظهار داشت: وجود نمک و حتی آهک در خاک محوطه کَهنِک نه تنها در امر کشاورزی محدودیت‌هایی به وجود آورده است بلکه به دلیل ساخت سفال‌های موجود در محل و وجود ذرات نمک و آهک موجب شده که سطح سفال به مرور زمان دچار ترکیدگی و فرسودگی شده و در بسیار از موارد موجب متخلخل شدن ظرف و قطعات سفالی شده که این امر تاثیر منفی روی آثار فلزی و شیشه‌ای نیز گذاشته است.
ششمین فصل کاوش کارآموزی دانشگاه بیرجند در محوطه کَهنِک شهرستان سربیشه -خراسان جنوبی با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حال انجام است.
