یادی از ۱۹ نویسنده که فراموش شدند و در تاک‌شوها جایی ندارند/ بازگشت به تنها متن فمنیستی صادق هدایت
کارگردان نمایش «آبجی» با بیان اینکه «به من گفتند چرا رفتی سراغ این داستان، دنبال دردسر می‌گردی؟!» گفت: هدایت در این داستان به نقد جامعه مردسالار می‌پردازد. موضوعی که هیچ‌وقت کهنه و قدیمی نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مهدی شاه‌پیری، کارگردان نمایش «آبجی» که این روزها در تئاتر شهر روی صحنه است، درباره این متن نمایشی که برگرفته از داستان صادق هدایت است، گفت: من به قصه خیلی علاقه‌مندم. در هر ژانر و سبکی که کار می‌کنم دوست دارم قصه خوبی داشته باشم. از دوران نوجوانی آثار صادق هدایت را خیلی دوست داشتم؛ دیده‌اید گاهی وقت‌ها یک متنی را می‌خوانید و می‌گویید انگار این را من نوشته‌ام؟ در مورد داستان‌های هدایت همیشه همین حس را داشتم. مخصوصا بوف کور را خیلی دوست داشتم و می‌خواستم اگر بشود روزی آن را دراماتیزه و رویش کار کنم و همچنین «آبجی خانم».
شاه‌پیری ادامه داد: یکی از داستان‌های مورد علاقه‌ام از صادق هدایت «آبجی خانم» است که اتفاق عجیبی هم در آن می‌افتد؛ در این داستان شما با قهرمانی مواجهید که هیچ کدام از ویژگی‌های یک قهرمان را ندارد؛ قهرمان این اثر یک دختر زشت، بداخلاق و عنق، عبوس و خیلی متعصب و مذهبی است. اما در چند صفحه انتهایی چه می‌شود که ناگهان خواننده به‌جای اینکه بگوید خوب شد خودش را کشت، با آبجی همذات‌پندرای می‌کند و دلش برای او می‌سوزد؟ این به نظرم خیلی اتفاق عجیبی است و همیشه برایم جذاب بوده است. این را بگذارید کنار تصاویر جذاب داستان؛ به ویژه تصویر آخر که موهای آبجی در حوض مثل دو مار او را دربرگرفته است. در نتیجه همیشه دنبال فرصتی بودم که بتوانم این داستان را تبدیل به یک نمایشنامه کنم.
او با اشاره به شکل‌گیری ایده این نمایش گفت: سال گذشته برای جشنواره عروسکی تهران - مبارک از من طرحی خواستند و به ذهنم رسید که بیایم روی این داستان ایده‌ای بنویسم و تبدیل به نمایشنامه‌اش کنم. ایده و طرح را به آقای فرهاد امینی دادم و ایشان آن را تبدیل به نمایشنامه کرد.
کارگردان نمایش «آبجی» با اشاره به اقتباس این اثر از یکی از متن‌های هدایت که نقد جامعه مردسالار را در خود دارد، گفت: این داستان از آن جهت جالب است که بسیاری معتقدند هدایت طرفدار و حامی زن‌ها نبوده است؛ خیلی‌ها می‌گویند اصلا «آبجی» تنها متن فمنیستی و زن‌محور صادق هدایت است.
شاه‌پیری با بیان اینکه «برای شخص من همیشه درام‌هایی که محوریتش زن‌ها هستند جذاب‌تر از داستان‌های دیگر است»، گفت: یک دلیلش این است که همواره زن، عنصر مرموز، ناشناخته و پیچیده‌ای برایم بوده است. مخصوصا در جامعه ما؛ چون به دلیل فرهنگ، مذهب، سنت‌ها و باورها زن‌ها همیشه در اندرونی، کنج و مخفی بودند و مثل مردها خیلی بیرون و در سطح جامعه حضور نداشتند.
او با اشاره به اینکه هرچیزی را که پنهان کنید مثل گنج می‌شود؛ یعنی به مرموز بودن و اسرارآمیز شدنش اضافه می‌شود، گفت: این است که درام خلق می‌شود و از همین‌جا داستان به وجود می‌آید. «هزار و یک شب» را نگاه کنید؛ شهرزاد باید برای پادشاه قصه بگوید تا بخوابد. شهرزاد است که فکر می‌کند چه کار کند که پادشاه قصه را گوش کند و او را نکشد. خب، شهرزاد کاراکتر عجیب و غریبی دارد. اصلا در همه افسانه‌های ایرانی با اینکه زن‌ها همیشه در اندرونی و پنهان بوده‌اند اما در عین حال همیشه پیش برنده داستان‌ها و افسانه‌ها هم بوده‌اند و بدون آنها انگار افسانه‌ای اتفاق نمی‌افتاده است؛ به خصوص در شرق و سرزمین‌های هزار و یک شبی که پر از افسانه و جادو و رمز و راز هستند. این ژانر و شکلی که سعی کردیم در نمایش «آبجی» وجود داشته باشد همیشه برایم جذاب بوده است.
شاه‌پیری با بیان اینکه خیلی علاقه‌مندم کار بعدی‌ام هم باز همین‌گونه با محوریت زن‌ها باشد، گفت: به نظر من حرفی که هدایت در این داستان می‌زند و به نقد جامعه مردسالار می‌پردازد هیچ‌وقت کهنه و قدیمی نمی‌شود. به نظرم هنوز هم می‌توان روی حرفی که صادق هدایت در «آبجی خانم» زده مانور داد. ظواهر ما عوض شده اما فرهنگ، باور و سنت‌ها و این فرهنگ خرافی و سنتی ما خیلی تغییر نکرده است.
این کارگردان تئاتر یادآور شد: همه این موارد در سر من که می‌خواهم کاری را شروع کنم، وجود دارد و آنها را می‌گذارم کنار داستانی که دوستش دارم؛ می‌گویم هر روز چقدر از خانم‌ها میل به آرایش و ازدواج و عمل‌های جراحی زیبایی دارند تا مورد پسند جامعه مردانه باشند و مشکلات و موانعی که پیش‌روی کارشان قرار دارد، هنوز هم هست و دغدغه‌ها مشترک است.
شاه‌پیری خاطرنشان کرد: وقتی می‌خواستیم متن را بنویسیم به فرهاد امینی گفتم خوب است تم کار را روی «حرف مردم» بگذاریم؛ اینکه حرف و قضاوت مردم می‌تواند چقدر در آینده آدم‌ها تاثیر بگذارد؛ اینکه حرف مردم می‌تواند از زنی یک «آبجی» و از زنی دیگر فاحشه‌ای به‌نام «گل‌نسا» بسازد. این مردم‌اند که در جوامع خرافی و سنتی با باورهای کهنه و قدیمی تعیین می‌کنند کی، چه کاره باشد. این برای من مهم بود و نمود آن را در نمایش می‌بینید. فکر می‌کنم هیچ‌وقت هم این قضاوت و حرف زدن مردم از بین نمی‌رود؛ حتی در مدرن‌ترین زندگی‌ها و خانواده‌های بالای شهر هم این چیزها را می‌توان دید فقط شکل و نمودش تفاوت می‌کند.
او در پاسخ به این سوال که آیا اجرایش دچار ممیزی شده است یا نه؟ گفت: به هرحال وقتی سراغ متنی از صادق هدایت می‌روی باید بدانی حساسیت‌هایی هم وجود دارد. یادم است وقتی اولین بار این نمایش را می‌خواستیم اجرا کنیم خانم مرضیه برومند که دبیر جشنواره تئاتر کودک بود هم به من گفت چرا رفتی سراغ این داستان و پرسید دنبال دردسر می‌گردی؟! گفتم این متن را دوست داشتم؛ مگر آدم چقدر عمر می‌کند که نخواهد متنی که دلش می‌خواهد را کار کند. ولی خوشبختانه با مشکل آن چنانی در اجرای این اثر مواجه نشدیم.
کارگردان نمایش «آبجی» با بیان اینکه «در این سال‌ها خوشبختانه خیلی از کارهای صادق هدایت اقتباس و اجرا شده است» گفت: حساسیت همیشه وجود داشته؛ همه ابتدای کار با خودشان می‌گویند با این متن هدایت چه کار می‌خواهد بکند؟ اما در این اقتباس نمایشی که ما داشتیم بخشی از هدایت را نگه داشتیم و از بخشی دیگر گذشتیم و وارد فضاهای هزار و یک شبی شدیم. در واقع از رئالیسم هدایت گذشتیم و ذره ذره وارد فضای سورئال و افسانه‌گونه‌ای شدیم. این خیلی تاثیر داشت؛ ما بدون اینکه ضربه‌ای به کار هدایت وارد کنیم یا بگوییم هدایت اشتباه کرده این متن را نوشته، آمدیم چیز دیگری به متن هدایت اضافه کردیم تا برای آنها که هدایت را دوست ندارند خیلی حساسیت‌برانگیز نباشد.
شاه‌پیری با بیان اینکه «همه تلاش ما این است که یک رویا بسازیم» گفت: دوست ندارم یک پیام یا کلمه را وسط بگذارم و بگویم می‌خواهیم درباره آن قصه تعریف کنیم. من و همه گروه می‌خواستیم اول یک داستان جذاب تعریف کنیم چون خود به خود آن پیام و محتوا از دلش بیرون می‌آید. ما اگر بتوانیم یک قصه خوب برای تماشاچی تعریف کنیم خود تماشاگر متوجه می‌شود که چه پیامی می‌تواند از آن دریافت کند. به جز این، واقعا سعی کردیم روی صحنه یک رویای شیک، تمیز و دلچسب بسازیم. در این راه از هیچ‌چیز نگذشتیم؛ نه از میزانسن و نه از آکسسوار و عروسک و نه باقی چیزها. یعنی همه چیز با دقت و ریزه‌کاری زیاد انجام شد و همه تلاش‌مان را کردیم که حق مطلب را ادا کنیم.
شاه‌پیری با بیان اینکه «ما در این شب‌ها هرشب با تقدیم اثر، یادی از نویسنده‌های معاصرمان می‌کنیم» گفت: ما از اول بنا را بر این گذاشتیم که یادی از نویسنده‌هایی داشته باشیم که واقعا برای ادبیات این کشور زحمت کشیده‌اند و یا کمتر از آنها گفته شده یا کسی دیگر آنها را یادشان نیست. دوست دارم در این 19 شب یادی از 19 نویسنده‌ای شود که کمتر از آنها یاد می‌شود؛ مثل احمد محمود، غلامحسین ساعدی و صمد بهرنگی و مانند آنها. نویسنده‌هایی که خیلی کار کردند و در تاک‌شوها جایی ندارند. فقط در کتابفروشی‌ها هستند؛ کتابفروشی‌هایی که همیشه خلوت است.
مینو ملکی، نسیم تاجی، مهرنوش بلمه، داریوش فائزی بازیگران نمایش «آبجی» به نویسندگی فرهاد امینی و کارگردانی مهدی شاه‌پیری هستند؛ این نمایش تا 24 آذر در تئاتر شهر روی صحنه خواهد بود.
