چگونه فرهنگ پیوست شد نه اصل؟

به گزارش ایلنا، برنامه «چشم شب روشن» با اجرای محمد صالح علا و به تهیه کنندگی امیر قمیشی و میثم تربتی چهارشنبه شب نخستین قسمت سینمایی خود را با اجرا و کارشناسی اکبر نبوی روی آنتن برد که مهمان ویژه این قسمت احمدرضا درویش فیلمساز برجسته و کارگردان فیلم جنجالی «رستاخیز» بود.

رقیب هیچ برنامه سینمایی نیستیم

نبوی در ابتدا گفت: از آنجایی که مورد سوال قرار گرفته‌ام که آیا این بخش از برنامه چشم شب روشن نسبتی با برنامه های موجود سینمایی دارد یا خیر و احیانا رقیبشان هست یا خیر، باید اعلام می‌کنم ما رقیب هیچ برنامه ای نیستیم و خط مشی و برنامه‌ریزی داریم که بر همان اساس برنامه را تقدیم شما می‌کنیم.

وی افزود: بخش سینمایی «چشم شب روشن» مطابق سیاستهای شبکه چهار و رویکردهای آن برنامه سامان داده می شود و ما نکاتی را درباره هر قسمت به گپ و گفت و مشاوره می‌گذاریم. میان بحث امشب ما و شهادت امام حسن عسگری (ع) نیز ارتباطی وجود دارد و گرچه آخرین ساخته درویش یعنی «رستاخیز» هنوز به نمایش عمومی درنیامده اما مرتبط با قیام عاشورا است.

وضعیت فرهنگی کشور فاصله زیادی با خواسته ها و انتظاراتمان دارد

درویش درباره وضعیت امروز هنر و سینما اظهار کرد: من خودم را در حد اظهارنظر و تحلیل در وضعیت فعلی نمی‌دانم اما می توانم احوال خودم را بازنمایی کنم. پژوهشگران و صاحب نظران و کسانی که دغدغه اصلی شان پیگیری مجموعه داده ها و خروجی ها است بهتر می توانند جوانب مسئله را ببینند و تحلیل و آسیب شناسی کنند و آنچه به عنوان عضو کوچکی از بدنه سینمای ایران می‌توانم بیان کنم این است که ما فیلمسازها با احساسمان همه چیز را عیار می‌زنیم و غالبا درست از آب درمی‌آید. اما وضعیتی که بر فرهنگ کشور حاکم است فاصله زیادی با مجموعه خواسته‌ها و انتظارات مخاطبان داخلی و خارجی و ما، از عملکرد حوزه فرهنگ وجود دارد.

حواشی و فراز و فرودها ناشی از تاثیر مسائل فرامتنی بر متن فرهنگ است

وی تصریح کرد: اینکه چه علت هایی باعث این فاصله شده، برمیگردد به اینکه توقعات ما شکل مقایسه ای به خود میگیرد. ما در کشورمان انتظاراتمان بالا است. اصولا ما ایرانی ها به کم قناعت نمی کنیم به خصوص در حوزه معارف، هنر، علم و سپهر معنویاتی که به عنوان داشته های ما مطرح است. اما متاسفانه شاهد تداخل مسائل فرامتنی بر متن فرهنگ هستیم و بسیاری از فراز و فرودها و حواشی و مسائلی که در حوزه فرهنگ وجود دارد، از همین مسائل است.

درویش در پاسخ به اینکه این مسائل ناشی از چیست، گفت: در جامعه هنری و فرهنگی هر اجتماعی قدرت اصلی و ظرفیت واقعی در ژرفای خیال و روپردازی اش است. آرزوهای ملی ما درون احساسمان شکلی را پیدا می کند که تبدیل به اثر هنری می شود؛ چه در حوزه آثار تجسمی و چه نمایشی. قدرت و سرمایه هنرمند در حساب بانکی یا قدرت سیاسی اش نیست بلکه ظرفیت هنری است که اگر به درستی از سوی صاحبان قدرت پذیرفته شود قطعا مداخلات یا صورت نمی گیرد یا همراستای حوزه فرهنگ است.

چگونه فرهنگ پیوست شد نه اصل؟

وی ادامه داد: یکی دو سالی است که می شنویم همه پروژه ها و طرح ها در حوزه های مختلف باید پیوست فرهنگی داشته باشند. من از این سخن بعد از 37 سال از انقلاب اسلامی تعجب می کنم. چطور شد که فرهنگ پیوست شد به همه چیز؟ همه چیز باید به فرهنگ پیوست شود! مگر انقلاب اسلامی مبتنی بر فرهنگ پایه ریزی نشد؟ اساسا این حرکت تاریخی بزرگ مبتنی بر فرهنگ بود. چطور شد که مبانی دیگری که آنها هم اهمیت دارند و توجه به آنها هم در راستای سعادت بشری است، اصل شد و فرهنگ در بیرون قرار گرفت و پیوست شد.

این فیلمساز افزود: من فکر میکنم به عنوان یک فیلمساز باید به این نکته اشاره کنم که شکل دهنده نهاد سینما فقط فیلمساز نیست. تاثیراتی که در شکل گیری یک اثر سینمایی وجود دارد و باید لحاظ شود بسیار متنوع است. تاثیر حوزه مدیریت بر سیاست گذاری، تاثیر ممیزی، نهادهای صنفی، سیاستهای بالادستی، رسانه های فردی، اقتصاد، سینمای بین المللی و... اینها درباره سینما و مسئولیت ها و اثرگذاری هایش، تاثیرگذار است.

خیال فیلمساز مدیریت می‌شود!

درویش تصریح کرد: به چند دهه فعالیت خود و حواشی آن فکر می‌کنم من کمتر نسبتی با مدیریت فرهنگ و مدیریت سینما با اساس مدیریت خیال می‌دانم. در جامعه ما مدیران مدیریت خیال می کنند! شما عضو شورای پروانه ساخت هستید و خیال را مدیریت می کنید! یکی از وظایف مهم این شورا این است که تشخیص بدهد عنصر خیال چه مسیر و فرآیندی را خواهد داشت و چه تاثیری می‌گذارد. این مدیریت خیال است.

وی تأکید کرد: یک فیلمساز علاوه بر اینکه باید به جهان خیالی خود بپردازد و از طریق مکاشفه باطنی به قواره‌ای از اثر هنری دست پیدا کند، با مجموعه ای از داده‌هایی که باید از آنها به سلامت عبور کند، مواجه است تا اثرش را به مخاطب برساند. آیا این مسیری که فیلمساز در پیش دارد، عقلانی است؟

در ادامه بخش‌هایی از فیلم «رستاخیز» و «دوئل» روی آنتن رفت و سپس صالح علا نیز بیان کرد: شما گفتگوی موثری دارید. نکته ای که به ذهن من می‌رسد این است که شاید یکی از مشکلات و پدیده مفقود سینمای ما، موضوع سرگرمی است و تقسیم این هنر به دو بخش سینمای معناگرا و سینمای مردم وار است.

آثار چاپلین هم معناگراست هم سرگرم کننده

درویش در این خصوص گفت: به نظر یک سوءبرداشت و سوءتفاهمی در دوره ای اتفاق افتاده که این دو واژه یعنی سرگرمی و اثر معناگرا از هم فاصله گرفته اند. من آثاری را می توانم نام ببرم که هر دو این را دارد؛ مثل آثار چارلی چاپلین. نمی دانم این فاصله گذاری از کجای تاریخ درآمده است.

در ادامه نبوی در سخنانی گفت: شما اولین ویرایش «رستاخیز» را 10 سال پیش به من دادید، گذشت تا رسیدیم به نقطه ای که فیلم آماده نمایش شد، پس چرا به نمایش درنیامد، در کدام کوچه گیر کرد؟ شما تعمدا در کوچه بن بست وارد شدید یا فیلم در این کوچه قرار داده شده؟

کارگردان «رستاخیز» ادامه داد: اشاره به آنچه در رستاخیز گذشت، بسیار بسیار عجیب و وقت گیر است. سعی میکنم به سرفصل هایش اشاره کنم. در پرانتز این را بگویم که مرحوم سیف الله داد شما را خیلی دوست داشت، خیلی از سینماگران شما را دوست دارند، شما در بزنگاه های تاریخی سینمای ایران حضور داشتید. من همیشه به چشم های شما به عنوان شاهد نگاه می کنم، کسی که وقت هایی پیدایش می شود، چیزهایی را ثبت و آرشیو می کند برای روز مبادا.

«رستاخیز» یک فیلم زیرزمینی نیست

وی تصریح کرد: درباره رستاخیز این را بگویم که این فیلم نه تنها فیلم زیرزمینی است، حتی روی زمین هم نیست. «رستاخیز» یک فیلم آسمانی است و کسی که این توفیق را داشته که پیشانی خود را به آسمان دهد و چشم و گوش و خیالش را میان کواکب و معانی هستی شناسانه رها کند حتما بهره های فراوانی برده و محصول گرانبهایی برداشت کرده است.

درویش ادامه داد: این فیلم محصول سینمای ایران است. آن چیزی که مربوط به شخص من می شود خیلی اندک و کوچک است در مقابل اندوهی که بر من مستولی می شود. «رستاخیز» محصول باغ سینمای ایران و تجمیع تجربه های سینمای ایران بوده و جمعی فرهیخته و بلندنظر عمر خود را در این  کار سرمایه گذاری کرده اند اما این فیلم در شرایطی قرار گرفته که این پرسش بزرگ درباره اش مطرح است.

امیدوارم «رستاخیز» ششمین وزیر فرهنگ را تجربه نکند!

این فیلمساز افزود: از سال 63 مبانی این فیلم شکل گرفت. وزیر محترم جدیدی که تشریف آوردند پنجمین وزیری هستند که رستاخیز تجربه کرده. من از شخص ایشان سوال می کنم از زیر مجموعه خود سوال کنند و گزارش بخواهند چرا فیلمی 5 وزیر عوض شده و این مسیر ادامه پیدا کرده و به ایشان رسیده؟ امیدوارم آرزوهای سازندگان به وزیر ششم نکشد اما اگر بکشد بر عزم خود راسخ هستند.

«رستاخیز» 9 سیمرغ بلورین جشنواره سی و دوم فجر را گرفت/ وزارت ارشاد مرا به مراسم رونمایی فیلم دعوت کرد

وی تأکید کرد: «رستاخیز» بهترین فیلم جشنواره سی و دوم شد و سیمرغش را به تهیه کننده دادند. بهترین کارگردانی از آن من شد که آن را به بازیگر فیلم هدیه دادم و در مجموع این فیلم 9 سیمرغ بلورین گرفت. مراسم رونمایی آن توسط وزیر سابق ارشاد برگزار شد و اربعین سه سال پیش من به سینما فرهنگ دعوت شدم. آقای جنتی در آن مراسم خصوصیات این فیلم را مطرح کردند  و آن را امید تازه ای در سینمای ایران دانستند که جریانی در بین شیعه ایجاد خواهد کرد.

شاخص‌های تولید «رستاخیز» چه بود؟

درویش یادآور شد: فیلم «رستاخیز» از ابتدای امر مبانی و سه چهار شاخص داشته است که به انها اشاره می کنم. اول اینکه تلاش شده در شان و در قامت بلند فضای عاشورایی حرکت کند. دوم اینکه این فیلم به لحاظ سرمایه گذاری بر بخش خصوصی متکی بوده و از بیت المال استفاده نشده است. حتی ریالی. سوم بنا بود فیلم محدود به مرزهای داخلی نباشد. همانطور که نام سیدالشهدا علیه السلام و قیام ایشان جهانی است، این فیلم هم بتواند فراتر از مرزهای ملی حرکت کند. نکته سوم نسبت این فیلم با عمود خیمه شریعت و مراجع عالی قدر و اهمیتی که تشخیص آنها برایمان داشت است. شاخص دیگر این بود که در این اثر مسائل سیاسی و جناحی و دسته بندی های رایج وجود نداشته باشد. موضوع مربوط به همه نهله ها و افکار و اذهان است و قابل دسته بندی در یک جریان خاص نیست.

وی تصریح کرد: در چهار پنج موردی که عرض کردم در جایی شاید قصوری صورت گرفته باشد از جمله وجه کیفی فیلم که آن را بنده برعهده میگیریم. ما در زمینه شاخص ها و خطوط قرمز، ذره ای کوتاه نیامدیم و نه تنها ریالی از بیت المال هزینه نشده، بلکه فیلم با سرمایه خارج از مرزهای ایران ساخته شده است.

معذورم بگویم چه کسانی فیلمنامه را خواندند و مرا مورد تفقد قرار دادند

درویش درباره نقش مراجع دینی در تولید این اثر توضیح داد: اگر با نگاه کارشناسانه به همین دقایق از فیلم که در برنامه پخش شد بنگریم در می یابیم این فیلم نمی تواند بدون مشاوره در همه ابعاد ساخته شده باشد. من از اسم بردن پرهیز می کنم اما وقت زیادی برای ارائه گزارش و ارائه آنچه که می خواهد اتفاق بیفتد گذاشته شد، من معذورم از اینکه بگویم متن توسط چه کسانی خوانده شده و من بارها مورد تفقد قرار گرفتم. به غیر از کسانی که اسامی شان در تیتراژ فیلم است چنین فیلمی بدون ارتباط با کارشناسان زمینه های فقهی، تاریخی و... نمی تواند ساخته شود. چنین فیلمهایی برای رسیدن به عمق بهتر و کیفیت بهتر به لحاظ بار معنوی که دارند، نیاز دارند این ارتباطات را داشته باشند.

وی ادامه داد: یکی از مسئولیت های مدیریت فرهنگی، ایجاد پل بین سازندگان فیلم، افرادی که با هر نیتی تلاش می کنند به این عرصه های جدی نزدیک شوند، با مدیریت فرهنگی است که باید پل ارتباطی را به صورت نهادینه ایجاد کند. یکی ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با متخصصان و عالمان دینی برای رسیدن به عمق معنایی ماجرا و دیگری رعایت قوانین است و چنین فیلمهایی باید نعل به نعل با قوانین همراه باشد.

رستاخیز 9 پروانه ساخت دارد!

درویش یادآوری کرد: رستاخیز 9 پروانه ساخت دارد و 9 سال که طول کشیده سال به سال و دولت به دولت پروانه ساخت آن تمدید شده است. وقتی رستاخیز در شورای پروانه ساخت تایید می شود یعنی فیلمنامه تایید شده است. شورای پروانه ساخت فقط مجوز اداری نیست بلکه یک محتوا را تایید می کند. وقتی دولت های مختلف نسبت به اهمیت تولید این فیلم صحه گذاشته اند و قراردادهای ما با دو کشور خارجی مورد تایید وزارت امور خارجه و وزارت ارشاد است، معانی دارد.

فیلمی با دو پروانه نمایش، با مدیریت پخش حوزه هنری و تبلیغات گسترده از تلویزیون

وی تصریح کرد: وقتی فیلم در جشنواره فیلم فجر به نمایش در می آید معنی اش این است که شورای انتخاب دیده اند. وقتی دو پروانه نمایش رسمی با مهر وزارت ارشاد به فیلم داده می شود که یکی مربوط به نسخه کوتاه و دیگری نسخه بلند فیلم است، وقتی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی مسئولیت پخش این فیلم در سرتاسر ایران برعهده می گیرد و تمام تلاش خود را برای اکران عزتمند و تاریخی به کار می گیرد و صاحب قراردادی با تهیه کننده فیلم می شود و رسانه ملی با ارزیابی این فیلم، -رسانه ملی بی جهت از یک فیلم حمایت نمی کند-، از دو سه هفته قبل از اکران عمومی در تلویزیون در حدی معرفی می کنند که در شب ضربت خوردن امام علی (ع) از رسانه ملی صاحب اثرگذاری در جامعه  پخش میشود، معلوم می شود این فیلم نه تنها زیرزمینی نبوده بلکه روی زمین و آسمان ساخته شده است.

همزمانی اکران «رستاخیز» با توافق و جشن هسته‌ای

درویش افزود: من از مسئولان سینمایی کشور که آرزوهای بلندی درباره سینمای ایران دارند و من از مسئول دولت سوال می کنم. چون  مشکلات این فیلم فراتر از سازمان سینمایی و وزارت ارشاد است و ارکان اصلی دولت درباره اش مداخله کردند. آنچه به ذهن من متبادر شده نزاع های سیاسی این فیلم بر اکران عمومی این فیلم اثرگذار بود. اکرانی که قرار بود همزمان با ایران در 25 جای دیگر دنیا باشد، به زبان عربی، فرانسه و آذری دوبله شده و زیرنویس انگلیسی داشته، اکرانش در سال 94 با توافق هسته ای همزمان می شود! اکران مصادف شد با فضای غبارآلود توسط کسانی که وارد میدان انتقاد و اعتراض به این فیلم شدند اما مقصودشان این فیلم نبود.

نبوی نیز به این نکته اشاره کرد که آیا دلیل مخالفت با «رستاخیز» در آن بود که امام حسین (ع) علیرغم همه توصیه ها حاضر به توافق نمی‌شود اما ما توافق هسته‌ای کرده بودیم؟

صراحتا اعلام کردند نمی خواهیم به خاطر یک فیلم جشن هسته ای تحت الشعاع قرار بگیرد!

درویش در این باره گفت: من فکر می‌کنم اینطور شد که جریانی که حتی اعلام می‌کردند فیلم را ندیده‌اند فعال شدند چون هدف دیگری داشتند. منظور آنها دعوای سیاسی با بالادست بود و این جریان آفت فرهنگ و سینما است. آنها بهانه کردند و به این نقطه انجامید که دولت در مقابل این جریان کوتاه آمد، نرمش به خرج داد و صراحتا گفته شد به خاطر یک فیلم نمی شود و باید این فضا را جمع کنیم. جنتی مصاحبه کرد و اشاره کرد چون جشن هسته ای در پیش بود نمی‌خواستیم تحت الشعاع مسائل این فیلم قرار بگیرد.

چطور کار یک اثر فرهنگی با وزارت ارشاد به دادگاه کشید؟

کارگردان «رستاخیز» با اشاره به اینکه یک سال و 6 ماه از توقیف این فیلم گذشته، ادامه داد: به جایی رسیده ایم که در حالی که حوزه فرهنگ، حوزه گفتگو و کلمه است و اگر در جایی قرار باشد گفتگو صورت بگیرد، فرهنگ است، چطور شده یک اثر سینمایی که یکی از آثار سینمایی است و همه سینما که نیست، قرار است جامعه به زندگی خود ادامه دهد، قرار است رستاخیزها ساخته شود و جامعه تشنه شنیدن حرف ما است به خصوص در فضای فعلی که جهان اسلام درگیر آن است، چطور شد که یک اثر فرهنگی کارش با وزارت ارشاد، به دادگاه رسیده؟ به خاطر اینکه وزارت ارشاد تخلف کرده. آخر چرا مراجعه به دادگاه در حوزه فرهنگ؟ این چه فضایی است؟

وی درباره مباحث فقهی مطرح در این فیلم گفت: در «رستاخیز» به لحاظ فقهی و مبانی شرعی، بر مبنای فتوای مراجع عظام عمل شده مراجعی که بر موضوع تشبه، حرمتی قائل نیستند و به شرط رعایت شان آن هم معصوم و اولیا و انبیا، حرمتی قائل نیستند.

نبوی نیز به این نکته اشاره کرد که رهبر انقلاب با صراحت می گویند حتی معصوم را هم مشروط به آنچه شما گفتید، می شود نمایش داد.

«رستاخیز» به فتوای مقام معظم رهبری عمل کرده

درویش تصریح کرد: در «رستاخیز» به فتوای مقام معظم رهبری عمل شده و البته مراجع بزرگوار دیگری مثل حضرت آیت الله سیستانِی، حضرت امام (ره)، حضرت آقای بهجت، مرحوم حضرت آیت الله خویی. مبنای حرکت فیلم بر مبنای فتوای مقام معظم رهبری بود و این فتوا توسط خود تهیه کننده این فیلم اخذ شده است. خیلی جالب است. او به دلیل اهمیتی که به امور فقهی و شرعی قائل بود این فتوا را اخذ کرد. حوزه موضوعات فقهی در ساحت مراجع بزرگوار عظام است و احترام و رعایت شان آنها برای سازندگان رستاخیز هم واجب و لازم است.

شخص رییس جمهور در وضعیت فعلی «رستاخیز» نقش داشته است

وی در پاسخ به اینکه به اکران فیلمش امیدوار است یا خیر، در پایان گفت: امیدوار به خدا هستم و هرچه که او مقدر کرده و ما کار اصلی و مسئولیت اصلی خودمان را در ساختن فیلم رستاخیز انجام دادیم. از مسئولان محترم دولت خدمتگزار، به خصوص شخص رییس جمهور سوال می کنم چون ایشان نقش داشتند در وضعیت فعلی «رستاخیز»، سوال می کنم چطور شد که فیلم رستاخیز با گذشت 18 ماهی که از تعلیق و توقف آن می گذرد، دولت جمهوری اسلامی با دو وزیر هنوز نتوانسته اند برای گشایش مشکل آن حرکتی انجام بدهند؟

«چشم شب روشن» به تهیه کنندگی امیر قمیشی و میثم تربتی و با اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه هر شب ساعت 23 از شبکه چهار سیما روی آنتن می‌رود.