شناخت ماهیان، عنکبوت‌ها و عقرب‌های ایران در دو کتاب
دو کتاب در حوزه حیات وحش و شناخت گونه‌های جانوری ایران توسط انتشارات ایران‌شناسی منتشر شد.
به گزارش ایلنا، انتشارات ایران‌شناسی دو کتاب «عنکبوت‌ها و عقرب‌های ایران» و «ماهیان آب‌های داخلی ایران» را در حوزه حیات وحش و شناخت گونه‌های جانوری ایران منتشر کرده است.
«عنکبوت‌ها و عقرب‌های ایران»
کتاب «راهنمای میدانی عنکبوت‌ها و عقرب‌های ایران» تالیف علیرضا زمانی نخستین راهنمای میدانی عنکبوت‌ها و عقرب‌ها در خاورمیانه محسوب می‌شود و دربردارنده تصاویری برای بیش از ۲۳۰ گونه از هر دو راسته است.
کتاب «راهنمای میدانی عنکبوت‌ها و عقرب‌های ایران» نوشته علیرضا زمانی در چهار بخش «کلیات»، عنکبوت‌ها»، «عقرب‌ها» و «ضمائم» تدوین شده است. این کتاب براساس معرفی گونه‌هایی با پراکنش بیشتر و جال بوجه از نظر ظاهری برای طبیعت‌گردان نگارش شده است. در این اثر نخستین تصاویر از نمونه‌های زنده برای برخی گونه‌های عنکبوتیان اررائه شده است. همچنین این کتاب براساس آخرین آمار و اطلاعات علمی و داده‌های پراکنش گونه‌ها در ایران تهیه شده است.
از میان حدود ۶۰۰ گونه عنکبوت و ۵۳ گونه عقرب که تاکنون از ایران گزارش شده است، در این کتاب توضیحاتی درباره بیش از ۲۳۰ گونه از فراوان‌ترین، کم‌یاب‌ترین و تعدادی از گونه‌های اندمیک آورده شده است.
در این بخش درباره زیستگاه عنکبوت‌ها می‌خوانیم: «عنکبوتیان تقریبا تمامی زیستگاه‌های خشکی را فتح کرده‌اند و در تعداد کمتر در زیستگاه‌های آب شیرین و آب شور نیز یافت می‌شوند. بخش قابل توجهی از تنوع عنکبوتیان مربوط به جنگل‌های بارانی در مناطق استوایی است. هرگونه خاص غالبا پراکنشی محدود به زیستگاهی با ویژگی‌های محیطی مشخص دارد؛ که از بین آن‌ها می‌توان به نیازهای رطوبتی، حرارتی و تغذیه‌ای خاص اشاره نمود.»
در بخش «عنکبوت‌ها» ۳۳ خانواده عنکبوت با نام‌های عنکبوت‌های تور کیفی، درزباف، لانه جناغی، منزوی، خیوانداز، بابا لنگ دراز، مجراباف، خرخاکی خوار، کوتوله، گیره پا، مخملی، پاستاره‌ای، سنگی، تور مدور پشمین، تور داربستی، تور صفحه‌ای، آرواره دراز، تور مدور، گرگی، تور گهواره‌ای، گربه وحشی، تور قیفی، برکه‌ای، توری باف، سنگ آهک، کیسه‌ای پادراز، کیسه‌ای، مقلد مورچه، زمینی، می‌رشکار، خرچنگی دونده، خرچنگی و جهنده معرفی می‌شوند.
در قسمتی از این بخش از کتاب درباره گونه «عنکبوت باستانی کرمان» آمده است: «این عنکبوت در استپ‌های صخره‌ای گرم و خشک و نواحی کوهستانی پست با پوشش گیاهی فقیر دیده می‌شود و زندگی در زیر تخته سنگ‌های بزرگ و صاف را ترجیح می‌دهد. ماده چندین کیسه تخم می‌سازد و آن‌ها را با سنگ ریز مخفی می‌کند. ممکن است پیش از جفت‌گیری نر و ماده تا مدتی کنار هم زیست کنند.»
بخش بعدی کتاب به عقرب‌ها اختصاص یافته است. براساس اطلاعات کتاب «عقرب‌های ایران را از نظر اکومورفولوژی به چهار گروه «زیرسنگ‌زی»، «خاک پسند»، «سنگ پسند» و «ماسه پسند» تقسیم می‌کنند. تاکنون بیش از ۱۷۵۰ گونه عقرب از سراسر جهان معرفی شده که از این میان، بیش از ۵۰ گونه و زیرگونه از ایران گزارش شده‌اند، با اینکه تمامی عقرب‌ها زهرآگین هستند، اما زهر تنها تعداد اندکی از آن‌ها برای انسان خطرناک است.»
پایان بخش این کتاب ضمائم است. فهرستهای مندرج در بخش ضمائم براساس آخرین مقالات منتشر شده تا زمان ویرایش نهایی این کتاب تنظیم شده‌اند. در بخش کلیات این کتاب موضوعاتی همچون ریخت‌شناسی، پراکنش، زیستگاه، چرخه زندگی، زیست‌شناسی و رفتار‌شناسی، تسخیر شکار، عادات غذایی و دشمنان، جمع‌آوری و شناسایی، محافظت، عنکبوتیان در فرهنگ، باورهای نادرست و تاکسونومی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
کتاب «راهنمای میدانی عنکبوت‌ها و عقرب‌های ایران» تالیف علیرضا زمانی در۳۶۰ صفحه با شمارگان ۷۵۰ نسخه در قطع پالتویی و با بهای ۵۵ هزار تومان راهی بازار کتاب ایران شد.
«ماهیان آب‌های داخلی ایران»
کتاب «راهنمای میدانی ماهیان آب‌های داخلی ایران» تالیف اصغرعبدلی تلاش کرده با توجه به نیازهای طیف گسترده علاقه‌مندان به این مهره‌داران، جدید‌ترین اطلاعات را در شکل و محتوایی مناسب و کاربردی ارائه کند.
کتاب «راهنمای میدانی ماهیان آب‌های داخلی ایران» به قلم اصغر عبدلی در سه بخش با عناوین «مقدمه»، «ماهیان آب‌های داخلی ایران» و «ضمیمه» تهیه و تنظیم شده است. در این کتاب ضمن توضیح ویژگی‌های کلیدی برای شناسایی سریع گونه‌ها به همراه نقشه پراکنش آن‌ها در ۱۹ حوضه آبریز، خصوصیات زیست-شناختی و بوم‌شناختی آن‌ها در کنار وضعیت حفاظتی و تهدیدات هر گونه نیز ارائه شده است. در بخش‌هایی از کتاب نیز به تحلیل تنوع زیستی و عوامل موثر در توزیع گونه‌ها در سطح ایران پرداخته شده است.
نویسنده در بخش مقدمه کتاب نخست به این پرسش که ماهی چیست؟ پاسخ می‌دهد. شناسایی ماهیان، روش‌های اندازه‌گیری فاکتور‌ها، ماهیان آب شیرین، جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین ایران، زیست‌شناسی ماهیان، ماهیت محیط زیست، چگونگی جمع‌آوری ماهیان، چگونگی بررسی ماهیان و انتقال به آزمایشگاه، حوضه‌های آبریز، عوامل تهدید کننده ماهیان داخلی ایران و وضعیت حفاظتی موضوعات اساسی است که در این بخش به آن پرداخته می‌شود.
در قسمتی از این بخش کتاب درباره عوامل تهدید کننده ماهیان آب‌های داخلی ایران آمده است: «با افزایش دو برابری جمعیت ایران در سال‌های اخیر، نیاز به مسکن، غذا، آب و سایر امکانات بهره‌برداری هرچه بیشتر از منابع طبیعی را به دنبال داشته است. در کنار آن، تغییرات اقلیمی، کاهش و یا تغییر رژیم بارندگی در بسیاری از نقاط ایران، تغییرات گسترده‌ای را در اکوسیستم‌های آب‌های داخلی اران (رودخانه‌ها و تالاب‌ها) ایجاد نموده است. نسل بسیاری از ماهیان آب‌های داخلی ایران در اثر این تغییرات در معرض تهدید است، متاسفانه به‌غیر از مطالعات پراکنده‌ای که در برخی سال‌ها و در برخی رودخانه-ها و تالاب‌ها صورت گرفته است، هیچ‌گونه پایش منظمی در مورد وضعیت ماهیان و یا حتی اکوسیستم‌های آبی ایران صورت نگرفته و نمی‌گیرد. در نتیجه نمی‌توان قضاوت دقیقی از کاهش و یا حتی انقراض برخی از گونه‌ها در سال‌های اخیر داشت.»
بخش بعدی کتاب به معرفی گونه‌های متنوع ماهیان آب‌های داخلی ایران اختصاص دارد. براساس مندرجات این بخش کتاب «ماهیان آب‌های داخلی ایران بسیار متنوع بوده و حدود ۱۷۴ گونه ا ۸۵ جنس و ۲۵ خانواده در ۱۹ حوضه آبریز ایران پراکنده‌اند.»
خانواده مارماهیان دهان‌گرد، خانواده کوسه ماهیان، خانواده ماهیان خاویاری-تاس ماهیان، خانواده مارماهیان حقیقی، خانواده شگ ماهیان، خانواده کپور ماهیان، خانواده سگ ماهیان جویباری خاردار، خانواده سگ ماهیان جویباری، خانواده سگ ماهیان یا گربه ماهیان، خانواده اسبله ماهیان، خانواده گربه ماهیان، خانواده اشلمبو ماهیان، خانواده آزاد ماهیان، خانواده اردک ماهیان، خانواده کفال ماهیان، خانواده شیشه ماهیان، خانواده کپور دندانداران، خانواده گامبوزیا ماهیان، خانواده سه خاره ماهیان، خانواده نی ماهیان، خانواده مارماهیان خاردار آب شیرین، خانواده سوف ماهیان، خانواده سیکلیده، خانواده گاوماهیان و خانواده سرماری ماهیان گونه‌های متنوع آب‌های داخلی ایران را تشکیل می‌دهند که در این کتاب معرفی می‌شوند.
در این بخش درباره خانواده اشلمبو ماهیان می‌خوانیم: «این خانواده شامل یک جنس و سه گونه هستند، گونه‌های این خانواده در پاکستان و از طریق هند تا تیلند پراکنده شده‌اند. اعضای این خانواده خصوصیاتی مانند بدنی کشیده و فشرده با سر پهن، دهان کوچک و دارای زائده‌های گوشتی، لب‌ها دارای برجستگی‌ها، دندان‌های پرزمانند بر روی آرواره‌ها و وومر، چهار جفت سبیلک، منافذ آبششی گسترده و کیسه‌های هوایی، کیسه شنای بسیار کوچک، باله پشتی کوتاه و بدون خار دارند، باله چربی در این خانواده وجود ندارد، باله مخرجی خیلی بلند است که به باله دمی متصل می‌شود و یا توسط یک شکاف از آن جدا می‌شود، باله سینه‌ای دارای خارهای محکم و سمی است، سطح پوست فاقد فلس است، این ماهیان قادر به زندگی در آب-های راکد هستند و می‌توانند از طریق هوا تنفس نمایند. آن‌ها به‌واسطه سمی بودن خارهای باله سینه‌ای برای انسان خطرناک-اند.»
در بخش ضمیمه و در انتهای کتاب برخی اطلاعات همچون کلید‌شناسی ماهیان آب‌های داخلی ایران، اصطلاحات و فاکتورهای شناسایی ماهی، پراکنش ماهیان براساس حوضه آبریز، پراکنش ماهیان بومی انحصاری در ایران و ماهیان غیربومی در ایران به صورت کلی و در یک نگاه در جدول‌هایی تهیه شده است.
کتاب «راهنمای میدانی ماهیان آب‌های داخلی ایران» تالیف اصغرعبدلی در ۲۷۲ صفحه، با شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای ۴۵ هزار تومان برای استفاده علاقه‌مندان به ماهی‌ها و طبیعت‌گردان روانه بازار کتاب شد.