برخی اساتید برجسته موسیقی ردیف‌های آوازی را از روحانیون آموخته‌اند/ کویتی‌پور و آهنگران هرگز خارج از دستگاه‌های موسیقی نخواندند
یک پژوهشگر موسیقی معتقد است برخی با این تفکر که هر چیزی در دستگاه امام حسین(ع) حرمت می‌گیرد، با استفاده از موسیقی راحت‌الحلقوم و سطح پایین می‌خواهند خیلی زود در عرصه مداحی و نوحهخوانی به شهرت برسند، در حالیکه منزلت امام شهیدشان را پایین می‌آورند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، قرن‌ها پس از واقعه کربلا؛ با فرارسیدن ماه محرم، ماه عزاداری سید و سالار شهیدان امام حسین(ع) دوستداران این امام شهید برای عرض ارادت به او و یارانش هر آنچه داشتند در طبق اخلاص قرارداده تا یاد و خاطره عاشورای سال شصت و یک هجری همچنان زنده بماند. در این بین شاید خوانندگان و مدیحه‌سرایان و هنرمندان موسیقی با اشعار و نوحه‌خوانی‌ها در رسای این امام همام در ماه‌های محرم و صفر بیش از همه هنرها در زنده نگه‌داشتن یاد و خاطره عاشورا تلاش کرده‌اند.
بخشی از جامعه روحانیت ردیف‌های موسیقی را آموزش می‌دادند
در طی قرن‌ها بخشی از جامعه روحانیت که نوحه‌خوان نیز بودند با آموزش ردیف‌های موسیقی به آموزش مداح، نوحه‌خوان و مرثیه‌سرا برای اهل بیت(ع) مشغول بودند و همین آموزش‌های درست بود که باعث می‌شد تا افرادی مانند کربلایی محمود بهجت(پدر آیت‌الله بهجت)، جواد بدیع‌زاده، مهدی علامه مراثی و نوحه‌های ماندگاری همچون «مکن ای صبح طلوع»، «نوجوان اکبر من» و «بیا مادر از حرم بیرون سرو بستانت می‌رود میدان» را خلق کنند که همچنان پس از گذشت سال‌ها توسط برخی مداحان و نوحه‌خوانان اجرا شده که شنیدنی و جانسوزند و هر دل عاشقی با شنیدن این مراثی به لرزه می‌افتد.
اما چند سالی‌است نغمه‌هایی ناموزون و مخالف شأن موسیقی مذهبی ایرانی از این مناسک به گوش می‌رسد. این آهنگ‌های نامطبوع، هرچند با شور حسینی همراه می شوند، اما گاهی از ترانه‌های پاپ، کپی‌برداری شده‌اند و به دلیل آشنایی گوش با آنها، به سرعت در میان توده مردم جا باز می کنند. این اتفاق، باعث نگرانی و اعتراض بسیاری از هنرمندان راستین موسیقی مذهبی، آیینی و سنتی ایران شده است؛ خصوصاً اینکه برخی از این قطعات، توسط سازهای الکترونیکی اجرا شده، حتی کار به جایی رسیده که ملودی آنها از ترانه‌های لس آنجلسی برداشت شده است.
رواج استفاده از موسیقی راحت‌الحلقوم
تورج زاهدی (خواننده، آهنگساز و منتقد) با بیان اینکه متاسفانه موسیقی پاپ در نوحهخوانی و تعزیه وارده شده، اظهار کرد: چندسالی است که شاهد هستیم موسیقی پاپ در دسته‌جات عزاداری ما مد شده چراکه موسیقی پاپ راحت‌الحلقوم است و هر کسی اندک صدایی داشته باشد می‌تواند بخواند اما برای خواندن موسیقی اصیل کلاسیک دانش عظیم لازم است و تنها داشتن صدای خوب کفایت نمی‌کند بلکه باید سال‌ها در محضر اساتید خبره آموخت.
او ادامه داد: متاسفانه امروز جوان‌‌های ما بجای اینکه با تحمل سختی و زحمت فراوان آواز ایرانی را بیاموزند تا بتوانند ابوعطا بخوانند راحت‌ترین و ساده‌ترین راه را انتخاب می‌کنند و از ملودی و آهنگ‌های لس‌آنجلسی استفاده می‌کنند و با استفاده از اشعار عاشورایی آنها را رواج می‌دهند و مشکل اینجاست که کسی هم به این نوع خوانش‌ها ایرادی نمی‌گیرد.
بنان ردیف موسیقی را از یک روحانی آموخت
این آهنگساز با بیان اینکه در گذشته نوحه‌خوانان ما برای یادگیری زحمات فراوانی را متحمل می‌شدند، گفت: سال‌ها پیش حاج میرزا طاهر ضیاء رسایی (مشهور به ضیاءالذاکرین) روحانی بود که ردیف موسیقی را به غلامحسین بنان تدریس کرد البته از بنان خواسته بود تا موقعی که او زنده‌است(بنان) درباره آموزش‌هایی که از او می‌گرفت با کسی صحبت نکند.
این پژوهشگر به روحانیونی که با ردیف‌های مختلف موسیقی آشنایی داشتند اشاره کرد و افزود: بخشی از روحانیت که نوحه‌خوان بودند تخصص در موسیقی کلاسیک داشتند و مقصودشان از موسیقی حرام این بخش از موسیقی نبوده است.
دو استاد برجسته موسیقی ردیف‌های آوازی را از روحانیت آموختند
زاهدی با بیان اینکه دو استاد برجسته موسیقی ما ردیف‌های آوازی را از روحانیت آموخته بودند، تصریح کرد: ابراهیم بوذری نیز موسیقی را از شیخ حبیب‌الله شمس‌الذاکرین کاشی یکی از بزرگان روحانیت فراگرفته بود البته ابراهیم بوذری در حوزه علمیه محمد‌آقا بوذری طالقانی دروس حوزه را آموخته بود همچنین شاگرد آیت‌الله کاشانی بود و از محضر حاج شیخ علی‌آقای شوشتری موفق به دریافت درجه اجتهاد شد..
او اضافه کرد: حاج ملا کریم قزوینی نیز ردیف‌های موسیقی را به اقبال‌السلطان (اقبال‌آذر) آموزش داده بود. شیخ اسماعیل تاج اصفهانی ملقب یه تاج الواعظین، از جمله روحانیون سرآمد در نوحهخوانی و پدر و استاد جلال تاج اصفهانی بود که علم موسیقی را به فرزند خود آموخت.
موسیقی و ساز ما هیچ‌گونه اختلافی با مذهب ندارد
خواننده سریال میرزا کوچک خان با اشاره به کتاب «گلبانگ محراب در بانگ مضراب» که شرح زندگی استادبدیع‌زاده است، خاطرنشان کرد: استاد بدیع‌زاده که در نوحهخوانی و مرثیه‌سرایی سرآمد بود فرزند سیدمحمدرضا بدیع معروف به بدیع‌المتکلمین و مادرش نیز فرزند سید‌علی‌اکبر شمس‌الواعظین بود و این‌ها نشان دهنده این است که موسیقی و ساز ما هیچ‌گونه اختلافی با مذهب ما ندارد.
وقتی از موسیقی سوءاستفاده می‌شود از نظر موسیقیدان بی‌ارزش و ازنظر فقیه مجتهد حرام خوانده می‌شود
زاهدی با تاکید براین نکته که از موسیقی ایرانی در برخی موارد سوء استفاده شده، گفت: نمی‌توان استفاده از سلاح را در کشور ممنوع کرد چراکه به وسیله آن انسانی کشته می‌شود بلکه نحوه استفاده اهمیت دارد همانطور که از دین نیز در مواردی سوءاستفاده می‌شود و این موضوع از زمان حضرت رسول‌اکرم(ص) نیز تا امروز ادامه دارد و همانطور که به خاطر وجود افراد ظاهرسازی مانند معاویه نمی‌توان دین را نفی کرد کل موسیقی را نمی‌توان نهی کرد. مسئله مهم این است که وقتی از موسیقی سوءاستفاده می‌شود از نظر پژوهشگر و موسیقیدان بی‌ارزش و از نظر فقیه مجتهد حرام خوانده می‌شود و از طرف دیگر موسیقی که برای عرفان و تکامل انسان است از نظر یک موسیقیدان باارزش و از نظر فقیه عالی‌قدر هم موسیقی حلال است.
سازهای غربی کار راه‌انداز هیات‌ها شده‌اند
این پژوهشگر و محقق موسیقی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به استفاده از ساز غربی در برخی از هیات‌های مذهبی و نوحه‌خوانی‌ها گفت: چندسالی‌است که استفاده از ساز غربی در حدی که بخواهد به نوعی کار راه‌انداز باشد در هیات‌های مذهبی رواج پیدا کرده اما موضوع مهم این است که آیا شأن و جایگاه والای امام حسین(ع) در این حد است.
کسی باید نوحه بخواند که ردیف‌دان باشد
مسلما نواختن سازهایی مانند ارگ در مراسم نوحهخوانی کاری ندارد یا درآوردن صدای طبل کار سختی نیست اما مهم این است که این کار راحت‌طلبانه‌ترین راه است و توهین به ایام عزاداری است چراکه کسی باید نوحه بخواند که ردیف‌دان باشد و حتی اگر ردیف‌دان نیست حداقل اطلاعاتی در زمینه ابوعطاء، دشتی و دیگر آواز‌ها داشته باشد.
کویتی‌پور و آهنگران هیچ‌گاه خارج از دستگاه‌های موسیقی نخواندند
زاهدی به نوحه‌خوانی‌های صادق آهنگران و غلام کویتی‌پور اشاره کرد و گفت: کویتی‌پور و آهنگران هیچ‌گاه خارج از دستگاه‌های موسیقی نخواندند البته تنظیم پاپ درباره آثار آنها صورت گرفته است اما تنظیمی بوده که براساس موسیقی تلفیقی ما صورت گرفته و پاپ از نوع غربی نبوده است.
برخی برای مطرح کردن خودشان از دستگاه امام حسین(ع) وارد می‌شوند
او با طرح این پرسش که چرا راه آنها توسط برخی مداحان ادامه پیدا نکرد، افزود: تنها دلیل آن این است که راه این افراد بسیار سخت است و نیاز به آموزش‌های فراوان دارد اما راه خوانندگان لس‌آنجلسی رفتن آسان است. آیا عاشورا اینقدر ارزش ندارد که بخواهیم برای آن قدری متحمل زحمت شویم. اگر از کسانی که راه آسان را انتخاب و از سازهای مختلف غربی استفاده می‌کنند بپرسید ارزش ماه محرم پس چه می‌شود؛ قطعا هیچ جوابی ندارند چراکه قرار نیست از هر چیزی در دستگاه امام حسین(ع) استفاده شود و اگر این کار انجام شود به نوعی سفسطه است یعنی برای اینکه بتوانیم خودمان رامطرح کنیم از طریق دستگاه امام حسین(ع) وارد شویم.
این محقق با اشاره به بیتی از سعدی گفت: سعدی می‌گوید اگر قرآن را بد بخوانی رونق مسلمانی را زیر سوال برده‌ای؛ در دستگاه امام حسین(ع) نیز همین‌گونه است وقتی نوحه‌ای بد خوانده شود نه تنها خدمتی به امام نیست بلکه به نوعی ارزش‌ها را زیر سوال می‌برند. روشن است وقتی اجرای موسیقی راحت‌الحلقوم در برخی هیات‌ها طرفدار دارد مسلما شنیدن آن هم طرفدار دارد چراکه برای شنیدن آن لازم نیست فکر و اندیشیه‌ای به کار بیفتد و ارزش موسیقیایی در نظر گرفته شود. نمی‌توان به دلیل اینکه این نوع موسیقی و مداحی طرفدار زیادی دارد آن را با ارزش دانست.
لزوم تاسیس دانشگاه مداحی در کشور
زاهدی با تاکید براینکه باید نوحهخوانی، تغزیه‌خوانی و مرثیه‌خوانی در دانشگاه‌ها تعلیم داده شود، خاطرنشان کرد: باید دانشگاهی در این زمینه راه‌اندازی شود و در کنار تدریس ردیف‌های موسیقی، ادبیات، شناخت فرهنگ و تاریخ اسلام نیز باید آموزش داده شود یا اگر دانشگاهی در این زمینه تاسیس نمی‌شود هر نوحه‌خوان یا تعزیه‌چی از اساتید مجرب این فن اجازه کار دریافت کرده‌باشند. باید نوحه‌خوان ملزم باشد که درکارش مهارت داشته باشد و اگر وارد نیست و می‌خواهد صواب خواندن نوحه برای سید‌الشهداء (ع) را ببرد باید بداند که تعلیم و آموختن نوحه هم برای او صواب است چراکه برای رنج تلمذ را برای امام حسین(ع) متحمل می‌شود پس نباید آموزش برای کسی سخت باشد. اما اگر کسی به دنبال آموزش نباشد قطعا برای صواب این کار نمی‌کند و با نوحهخوانی و مرثیه‌سرایی تجاری برخورد می‌کند.
باید مرجعی بر کار مداحان ناظر باشد
او با بیان اینکه برای اینکه 500 کتاب چاپ شود نظارت‌‌های سختی از سوی ارشاد صورت می‌گیرد، گفت: متاسفانه برکار نوحه‌خوانان هیچ نظارتی نیست و جالب اینجاست که نوحه‌خوانان در حین نوحه‌خواندن کار یک خطیب را هم انجام می‌دهند و سخنرانی می‌کنند که سخنرانی خود نیازمند یک دانش و تخصص ویژه است و نمی‌توان تنها به دلیل اینکه صدایش خوب است در حین خواندن سخنرانی هم کرد.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: وقتی نظارتی نباشد هر کسی بخواهد بدون هیچ دانشی و فقط صرف اینکه برای امام حسین(ع) می‌خواند وارد این دستگاه می‌شود و اصلا به این فکر نمی‌کنیم که با این نوع خواندن‌ها قدر و شان مجلس عزا را پایین بیاید و کم‌کم اینطور تصور شود که شان امام حسین(ع) همین است. آیا قدر ومنزلت اباعبدالله(ع) در این حد نیست که افرادی متخصص در این کار این رشته رابرعهده بگیرند؟
لزوم برگزاری سیمناری درباره آسیب‌شناسی نوحهخوانی
او با بیان اینکه وظیفه وزارت ارشاد نظارت بر این مسائل نیز است، گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری وزارت آموزش عالی می‌تواند سیمناری درباره آسیب‌شناسی نوحهخوانی در ایران برگزار کند تا آسیب‌های این حوزه شناخته شده و راهکارهایی برای رفع آن بیان شود.
زاهدی در پایان خطاب به نوحه‌خوانان گفت: از نوع خواندن نوحه‌خوان مشخص می‌شود شانی برای مولای شهیدش قائل است یا نه. اگر بد خواندید یعنی هیچ ارزشی برای امام شهید قائل نیستید و اینکه افرادی می‌گویند برای صوابش می‌خوانند بسیار نادرست است اما اگر کسی خوب می‌خواند و صدای خوبی هم دارد پس بداند که این شان را هم دارد البته نیت افراد نیز بسیار اهمیت دارد اما شنونده که نمی‌تواند نیت‌خوانی کند و تنها از ظاهر می‌تواند قضاوت کند اگر این موضوع در بین مداحان و نوحه‌خوانان جا بیفتد وقتی کسی بد بخواند خودش شرم می‌کند از اینکه بخواهد در مجلسی نوحهخوانی کند. از طرفی ممکن است کسی صدای خوبی هم داشته باشد اما نوحه را به سبک پاپ بخواند که این هم موضوع نکوهش شده‌ای است چراکه به سراغ دم‌دست‌ترین و ساده‌ترین موسیقی پاپ می‌روند که بسیار آسیب‌زننده است.