گزارشی از نابودی اسناد در هیچیک از دوره‌های ریاست‌جمهوری نداریم
صالحی امیری گفت: با اعزام کارشناسان خبره درخصوص نحوه حراست و حفاظت با این دو کشور همکاری می‌کنیم تا صدمه‌ای به نسخ خطی عراق و سوریه وارد نشود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، سیدرضا صالحی امیری (رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران) در نشست خبری که ظهر امروز (11 خرداد) و بعد از اولین تور بازدید خبرنگاران از مخزن آرشیو ملی ایران برگزار شد؛ درباره ضرورت توجه به آرشیو ملی گفت: آرشیو ملی در دنیا یک نهاد مستحکم و حافظ میراث مکتوب و مستند یک ملت است و مهمترین کانون معرفی هویت وقایع تاریخی و سیاسی همین اسناد هستند. ما در مطالعه تاریخ دو روش داریم روش تحلیلی و روش اسنادی که متکی به منابع معتبر است. متاسفانه در کشور ما بیشتر توجه بر منابع تحلیلی است و چندان توجهی به اسناد ملی نمی‌شود. این درحالی است که ما 200 میلیون برگ سند معتبر از 700 سال گذشته در مخزن آرشیو ملی نگهداری می‌کنیم.
وی افزود: ما در سازمان اسناد وظیفه خود می‌دانیم که هم از این اسناد ملی نگهداری و حفاظت کنیم و هم راهکارهای دسترسی آسان پژوهشگران و مورخان تاریخی را نسبت به آنها فراهم کنیم. اهمیت فعالیت‌های اینچنینی بنا بر قوانین اسناد ملی و به‌خصوص ماده 2 این قانون که سازمان اسناد ملی را موظف می‌کند؛ این است تا اسناد مکتوب در حوزه‌های مختلف را جمع‌آوری، نگهداری، محافظت و ترمیم کنیم و همچنین امکان استفاده دسترسی را برای عموم مهیا کنیم.
رئیس کتابخانه ملی سپس با اشاره به فعالیت 5 نهاد اسنادی در کشور اظهار داشت: مطمئن هستیم اهتمام در جمع‌آوری این اسناد تحول تاریخی کشور را برای آیندگان روشن می‌کند و به نوعی شناخت نسل آینده را از هویت ملی فراهم می‌سازد. در حال حاضر 5 نهاد اسنادی در دستگاه‌های مختلف کشور مثل وزارت امور خارجه، وزارت اطلاعات، کتابخانه مجلس، آستان قدس رضوی و نیروهای مسلح فعالیت می‌کنند و خوشبختانه طی چند سال اخیر شاهد حرکت منسجم برای همگرایی این نهادهای اسنادی هستیم. مجمع هماهنگی نهادهای اسنادی وظیفه هماهنگ کردن و استانداردسازی فعالیت‌های اسنادی در سراسر کشور را برعهده دارد و همچنین نسبت به آموزش و راه‌های نگهداری اسناد اقدام می‌کند.
مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور ادامه داد: همه نهادهای مذکور حضور فعالی در فعالیت‌های اسنادی دارند و همچنین هماهنگی خوبی نیز در حوزه کتابخانه‌های بزرگ کشور به عنوان یکی از زیرشاخه‌های نهادهای اسنادی شاهد هستیم. درحال حاضر 15 نهاد کتابخانه‌ای در این عرصه حضور پررنگ و هماهنگی دارند و امیدواریم با پیشبرد این تعامل امکان دسترسی اطلاعات کتابخانه‌ها به صورت سراسری در کشور محقق شود.
صالحی امیری همچنین درباره فعالیت‌های سازمان اسناد در حوزه سندهای بین‌المللی یادآور شد: ازجمله فعالیت‌های ما در حوزه اسناد بین‌الملل ثبت چندین سند مهم در چارچوب حافظه ملی که ازجمله مهمترین آنها می‌توان به اسنادی مثل نقشه‌های حاوی نام خلیج‌فارس از دوره صفویه اشاره کرد یا اسناد مرتبط با کربلا که به ثبت یونسکو نیز رسیده و یک ارزش بزرگ معنوی برای شیعیان دارد. علاوه بر اینها در حال حاضر با 53 کشور در زمینه آرشیو ملی همکاری داریم و به تازگی تفاهمی با ترکیه درباره ثبت مشترک مثنوی مولانا در یونسکو داشته‌ایم. افزایش فعالیت‌ها با عراق نیز در دستور کار است و همچنین همکاری با 10 آرشیو ملی سراسر دنیا در حال پیگیری است.
او اضافه کرد: فعالیت سوم ما در این زمینه تشکیل شورای آرشیو جهانی است که ایران نیز در آن عضو شده و 19 اثر به واسطه همین شورا برای ثبت در یونسکو معرفی شده‌اند. 43 اثر نیز در نوبت ثبت یونسکو قرار دارد البته ما به دلیل محدودیت نمی‌توانیم بیشتر از یک اثر را به‌طور مستقیم برای ثبت معرفی کنیم و به همین منظور تعدادی اثر نیز مثل همین مثنوی معنوی به صورت مشترک برای ثبت جهانی معرفی می‌شود. شورای آرشیو جهانی در حوزه‌های منطقه‌ای، ملی و جهانی فعالیت می‌کند. نقشه‌های فرش ایرانی و کتاب جامعه التواریخ به صورت مستقل برای ثبت در یونسکو اقدام کرده‌اند.
رئیس کتابخانه ملی همچنین از آغاز مذاکره با عراق و سوریه برای حفظ اسناد ملی این کشورها خبر داد و گفت: با کشورهای عراق و سوریه برای حفظ اسناد در خطر آنها وارد مذاکره شده‌ایم. باتوجه به حضور جریان خشن و بی‌منطق داعش در منطقه یک دغدغه چگونگی حفظ اسناد نفیس خطی کشورهای اسلامی همسایه است. در همین راستا با اعزام کارشناسان خبره درخصوص نحوه حراست و حفاظت با این دو کشور همکاری می‌کنیم تا صدمه‌ای به نسخ خطی عراق و سوریه وارد نشود.
صالحی امیری تصریح کرد: علاوه بر اینها با تدبیر ریاست نهاد ریاست جمهوری مجموعه اسناد ریاست جمهوری ایران نیز در حال انتقال به سازمان اسناد هستند. بخشی از این اسناد به این سازمان منتقل شده و بخشی در حال آماده‌سازی است. در کنار اینها انتقال اسناد مرتبط با نخست‌وزیری ایران از دوره پیش از انقلاب تا 57 نیز در حال فهرست‌نویسی و آماده‌سازی برای انتقال است.
او با اشاره به جمع‌آوری اسناد دیپلماسی وزارت امور خارجه نیز گفت: در جلسه‌ای که 2 هفته گذشته با حضور آقای ظریف و معاون حقوقی ریاست جمهوری برگزار شد؛ شورای اسناد وزارت خارجه بعد از چندین سال بالاخره تشکیل و کارهای انتقال اسناد آغاز شد. در واقع دسترسی آزاد به این اسناد تا سال 55 مهیا شده و بجز مواردی که ممکن است از نظر منافع ملی بحث‌برانگیز باشند و با تشخیص کمیته کارشناسی لحاظ می‌شوند مابقی اسناد قابلیت عرضه به پژوهشگران و عموم را دارد. کمیته مذکور نیز از نماینده کتابخانه ملی، نماینده وزارت خارجه و معاونت حقوق ریاست جمهوری تشکیل شده است.
مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور درباره روند ذخیره‌سازی دیجیتال اسناد در سازمان اسناد گفت: در یک برنامه پنجساله برنامه‌ریزی کرده‌ایم که میزان ذخیره‌سازی دیجیتال را از 5 درصد فعلی به 20 درصد برسانیم. براساس استانداردهای جهانی ذخیره 15 تا 23 درصدی اسناد به صورت دیجیتال نمره قبولی دارد و ما برای رسیدن به سقف 20 درصد همزمان با برنامه ششم توسعه بودجه مالی مناسبی نیز گرفته‌ایم. در دنیای دیجیتال امروز نمی‌توان تنها به ثبت و نگهداری اسناد به صورت مکتوب و کاغذی اکتفا کرد.
رئیس کتابخانه ملی تاکید کرد: در راستای اهمیت کار فرهنگی برای نهادی مثل کتابخانه ملی و سازمان اسناد در نظر داریم با افزایش فعالیت پژوهشکده اسناد آن را به پژوهشگاه اسناد تبدیل کنیم. چاپ و تکثیر 73 اثر در حوزه اسناد و 16 سند در سطح ملی از دیگر فعالیت‌های ما در حوزه فرهنگی است. عمر نگهداری اسناد دولتی معمولا 50 سال است و آنها در محیط ایزوله و دمای خاص صیانت می‌شود و ما از مردم نیز می‌خواهیم چنانچه سندی دارند یا به صورت امانی و قابل استرداد یا به صورت اهدا و ثبت با نام خودشان و یا حتی به عنوان فروش با قیمتی که کمیته خرید سازمان اسناد مشخص می‌کند در اختیار ما قرار دهند.
صالحی امیری درباره مشکلات تعدد اتوماسیون‌های اداری کشور برای ثبت هماهنگ اسناد ملی گفت: متاسفانه کثرت نرم‌افزارهای موجود در دستگاه‌های دولتی و عدم استاندارد بودن آنها باعث شده بخشی از اسناد گذشته نتواند از این اتوماسیون‌ها استخراج شده و مورد بازخوانی قرار گیرد. تقاضا داریم در حرکتی هماهنگ تمام اطلاعات دستگاه دولتی با یک فرمت مشخص داده‌ای ثبت شوند تا بتوانیم برای ذخیره آنها اقدام کنیم.
او با اشاره به فعالیت‌های سازمان اسناد برای جمع‌آوری نسخ نفیس خطی از مالکان خصوصی نیز گفت: ما برآورد کردیم که مجموع 2 میلیون اثر خطی ممتاز فرهنگی ایرانی به زبان‌های فارسی و عربی در سراسر دنیا وجود دارد. یک میلیون از این نسخه‌ها در شبه قاره هند، 500 هزار تا در آسیای میانه و 500 هزارتا در خود ایران است. از این تعداد تاکنون 320 هزار نسخ خطی را در قالب 45 جلد فهرست‌نویسی کردیم و این فهرست را منتشر نیز می‌کنیم. 2 هزار نسخه نیز در منازل مردم وجود دارد که درخواست داریم از طریق همان راه‌هایی که اشاره شد در اخیار سازمان اسناد قرار بگیرد. همچنین در منطقه با عمان، عراق، ترکیه، هند و آسیای میانه نیز در زمینه جمع‌آوری اسناد مذاکراتی داشته و داریم. یک فعالیت جدی ما دسترسی به منابع خطی تمدن ایرانی در هر نقطه از جهان است.
صالحی امیری در پاسخ به این شنیده که برخی از اسناد مرتبط با دولت نهم و دهم بنابه شرایطی از بین رفته است، گفت: مجموع آثار دولتی و حکومتی سند ملی برای هر کشوری به حساب می‌آید و در ایران نیز حفظ و نگهداری و انتقال آن به نسل بعد وظیفه سازمان اسناد است. جمع‌آوری و حراست از آنها توسط یک تیم کارشناسی انجام می‌شود و هیچ گزارشی تاکنون که دال بر نابودی و از بین رفتن اسناد هیچکدام از رؤسای جمهور کشور باشد، در دسترس نیست.
مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور درباره چرایی اقدام برای ثبت مشترک مثنوی معنوی با کشور ترکیه گفت: ما هنوز در محله ثبت هستیم و نباید با واکنش‌های احساسی مناقشه‌ای با کشور ترکیه بوجود بیاوریم. ثبت اثر به صورت مشترک با کشور ترکیه 3 دلیل عمده دارد. اول اینکه اشتراک فرهنگی ما با ترکیه کتمان نشدنی است. همچنین مولانا از 9 سالگی در قونیه زندگی کرده و آنجا به مکتب و مدرسه رفته است. مدفن مولانا نیز شهر قونیه است علاوه بر این قدیمی‌ترین نسخه موجود از مثنوی معنوی در حال حاضر در اختیار ترک‌ها قرار دارد و نسخه ما 40 سال بعد از آن عرضه شده است. البته نسخه ایرانی نیز به دلیل جنبه هنری و تذهیب‌کاری جای ثبت دارد اما اولا یونسکو چنانچه مناقشه‌ای در زمان ثبت ببیند وارد کار نمی‌شود و درثانی با وجود چنین اشتراکاتی ترک‌ها احتمالا شرایط بهتری برای ثبت تکی دارند. انکار هم نمی‌توان کرد که مولانا و مثنوی فارسی‌زبان و متعلق به جامعه فارسی‌زبانان هستند.
وی اضافه کرد: صلاح است که به جای مناقشه به تعامل فکر کنیم و با ثبت مشترک اثر بر اشتراکات فرهنگی تاکید داشته باشیم. زمینه‌های فرهنگی مشترک میان ایران و ترکیه کاملا مشهود است و ترک‌ها علاقه روشنی به عرفان نیز دارند. نسخه‌های فارسی نیز وجود دارند که در کشورهای خارجی نگهداری می‌شوند و به دلیل قانون امکان خروج از این کشورها را ندارند و از طرفی ما نیز بر تعلق آنها به تمدن فارسی و ایرانی تاکید داریم. در این بخش نیز به دلیل آنکه آن کشورها نمی‌توانند به صورت تکی درخواست ثبت اثر کنند و اثر در اختیار ما هم نیست می‌توان روی ثبت مشترک اقدام کرد.