قانونی برای جلوگیری از ترویج خشونت در کتاب کودک نداریم/ انتقادها فقط به سانسور است
در بین کتاب‌های منتشر شده برای کودک؛ می‌توان کتابی را دید که در آن چوپانی؛ سگ گله را به دلیل خیانت و هم‌دستی با گرگ به دار آویخته و در داستان دیگری تعدادی موش؛ گربه‌ای را از چوبه‌ی داری با دستانِ بسته آویزان کرده‌اند. اگر این تصاویر مروج خشونت، حیوان‌آزاری و خودکشی نیستند پس حاوی چه پیامی برای کودکان است؟!
به گزارش خبرنگار ایلنا، در برخی از کتاب‌های کودک و نوجوان در گروه سنی الف شاهد انتشار داستان‌ها و تصاویری هستیم که مناسبِ این گروه سنی نیست. در میان همین دست کتاب‌های منتشر شده که هم‌اکنون در بازار کتاب موجود است؛ می‌توان چوپانی را دید که سگ گله را به دلیل خیانت و هم‌دستی با گرگ به دار آویخته و در داستان دیگری با عنوان «موش و گربه و برخوانا» برگرفته از کتاب عبید زاکانی که به چاپ چهارم نیز رسیده است، تعدادی موش؛ گربه‌ای را از چوبه‌ی داری با دستانِ بسته آویزان کرده‌اند. اگر این تصاویر مروج خشونت، حیوان‌آزاری و خودکشی نیستند پس حاوی چه پیامی برای کودکان است؟!
انتشار کتاب‌هایی با این تصاویر و مضامین درحالی با نظارت وزارت ارشاد صورت می‌گیرد که این وزارتخانه ناشران و نویسندگان کتاب کودک را مکلف کرد تا آثاری را منتشر کنند که جنبه سرگرمی داشته و حاوی پیام‌های اخلاقی باشند. اگرچه در کتاب‌های اخیر نیز سعی شده مطالب آموزنده‌ای که نشان از همبستگی و برخورد با خیانتکار است، به کودک ارایه شود اما نه تصاویر ارایه شده در کتاب؛ مناسب با مخاطب خود است و نه محتوای ارایه شده و باید درنظر داشت که این آثار برای گروه سنی الف (سه تا شش سال) منتشر شده‌اند.
محمود برآبادی (نایب رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان) درباره شیوه نظارت و ممیزی‌های وزارت ارشاد درخصوص تصاویر کتاب کودک و نوجوان، اظهار کرد: کتاب‌ها در حوزه کودک و نوجوان به وزارت ارشاد ارائه می‌شود و بررس‌های وزارت ارشاد کتاب را مورد بررسی قرار می‌دهند. سرنوشت هر کتابی در یک بازه زمانی یک هفته تا یک‌ماه، مشخص می‌شود و اینکه کتاب قابل چاپ، بازبینی دوباره یا غیرقابل چاپ (به علت تصاویر یا متن) هست یا خیر.
او در پاسخ به این سوال که معیارهای ممیزی در وزارت ارشاد اگر براساس خودداری از ترویج خشونت و بدآموزی نیست؛ پس چه مبنایی دارد؟ گفت: اطلاع دقیقی ندارم اما قطعا یکی از معیارهای وزارت ارشاد در چاپ کتاب کودک و نوجوان عدم ترویج خشونت است حال اینکه چقدر این دقت‌ها صورت می‌گیرد؛ بحث جداگانه‌ای است.
نایب‌رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان افزود: راهکاری که می‌توان برای این کار ارائه داد این است که پس از انتشار کتاب؛ اثر توسط منتقدان و مخاطبان مورد بررسی قرار بگیرد تا وزارت ارشاد نیز در روش‌های خود تجدیدنظر کند.
برآبادی درباره موضع انجمن درخصوص انتشار این تصاویر تنها جانبِ نویسندگان کتاب را گرفت و گفت: انجمن نویسندگان کتاب کودک و نوجوان یک نهاد فرهنگی است که از حقوق نویسندگان کودک دفاع می‌کند و فعالیت‌های فرهنگی در این زمینه انجام می‌دهد و در وظایف انجمن کودک ونوجوان ممیزی یا بررسی کتاب دیده نشده است.
او با بیان اینکه انجمن با ممیزی و سانسور کتاب‌های کودک و نوجوان مخالف است و معتقد است سانسور قبل از چاپ تاثیر منفی بیشتری در رشد خلاقیت نویسنده دارد، ادامه داد: اعتقاد انجمن بر این است که کتاب کودک مانند مطبوعات باید منتشر شود و اگر شکایتی بر مبنای محتوایی که در کتاب وجود دارد؛ پیش آمد؛ باید نویسنده پاسخگو باشد و نباید قبل از چاپ مورد ممیزی واقع شود چراکه اغلب این ممیزی‌ها ناشی از سلیقه‌های شخصی است که اعمال می‌شود.
نایب‌رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با اشاره به مضحک و خنده‌دار بودن برخی از ممیزها در حوزه کتاب کودک اظهار کرد: اگر در کتابی خلاف قوانین موضوعه جامعه تصاویر یا مطالبی چاپ شود باید مانند مطبوعات در دادگاهی متشکل از هیات منصفه پاسخگو باشد و انجمن عقیده دارد سانسور آن‌هم براساس سلیقه و نه برمبنای یک اساسنامه و آیین مدون همیشه به کاهش رشد و خلاقیت نویسندگان کمک کرده است. ما نمونه‌های بسیار زیادی از سانسورهای کتاب کودک و نوجوان داریم که بسیار مضحک و خنده‌دار و براساس سلیقه شخصی افراد بوده است.
برآبادی گفت: البته انجمن با هرگونه رواج خشونت لفظی و تصویری در کتاب‌های کودکان مخالف است چراکه این عمل تولید و بازتولید خشونت است و معمولا نویسندگان کودک و نوجوان از محدودیت‌هایی که در جامعه از لحاظ اخلاقی ـ اجتماعی، ترویج خشونت، تبعیض جنسی و تبعیض نژادی وجود دارد؛ آگاهی کافی دارند و نیازی نیست که از پیش کتاب‌ها بررسی و سانسور شود.
او در پاسخ به این سوال که آیا قانون مشخصی در زمینه کتاب کودک در حمایت از مخاطب وجود دارد، توضیح داد: نهادهایی که کتاب‌های برگزیده را انتخاب می‌کنند مانند جایزه لاک‌پشت پرنده، شورای عالی کتاب کودک و کانون پرورش فکر کودک و نوجوان آیین‌نامه مدونی دارند و معیارهایی مانند تبعیض نژادی تبعیض جنسیتی خشونت در آن مشخص شده‌است.
نایب‌رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان افزود: درباره وزارت ارشاد اطلاعی ندارم که آیا معیارهای مدونی وجود دارد و می‌شود براساس معیارهای سلیقه‌ای عمل نکرد. تا جایی که ما اطلاع داریم درواقع ممیزی سلیقه‌ها بیش از آیین‌نامه‌ها اعمال می‌شود.
برآبادی پیشنهاد داد نشست‌های فرهنگی درباره نقد و بررسی کتاب‌های کودک برگزار شود تا آثار در آنجا ارزش‌گذاری و سنجیده شوند تا از انتشار کتاب‌های مشابهی که در آینده ممکن است در بازار عرضه شوند، جلوگیری شود.
لازم به ذکر است؛ هیأت نظارت بر نشر کتاب‌های کودکان و نوجوانان موظف است کتاب‌های کودک و نوجوان از حیث شکل و محتوا منطبق با فرهنگ اسلامی و ایرانی و اصول تربیتی بررسی کند. همچنین در کتاب‌های کودک و نوجوان، تصویر و متن باید از هماهنگی بر خوردار باشد. بازنویسی متن‌های ادبیات کهن اگر به افت آن بینجامد؛ مجاز نیست. رعایت دستور زبان فارسی و املای درست واژ‌ه‌ها الزامی است. کتاب باید از رسم‌الخط واحدی مثل رسم‌الخط فرهنگستان یا کتاب درسی پیروی کند. کتاب‌های کودک ونوجوان باید به زبان فارسی معیار نوشته شود. البته نظارت بر تبلیغ و ترویج وابستگی به قدرت‌های سلطه‌جو و ضدیت با استقلال کشور/ تبلیغ علیه منافع و امنیت ملی و ناکارآمد جلوه دادن نظام جمهوری اسلامی قبل از چاپ و نشر کتاب آغاز و در تمامی مراحل استمرار دارد.
بررسی معیارهای هیات نظارت بر نشر کتاب‌های کودک نشان می‌دهد مجریان قانون کمترین اهمیت را برای موضوعاتی مانند ترویج خشونت و حیوان یا همنوع‌آزاری برای مخاطب کودک و نوجوان قایل شده‌اند زیرا هرگز اشاره مستقیمی به این موضوع در آیین‌نامه اخیر نشده است.