دیوارها با چه قیمت‌هایی اجاره داده می‌شوند؟/ بیکاری پنهان در حوزه هنر
به اعتقاد یک هنرمند؛ علت اینکه گالری‌ها روز به روز رو در حال افزایش هستند از یکسو تصورات نادرست درباره درآمدزایی این شغل و از طرف دیگر وجود نوعی بیکاری پنهان است، همچنین افزایش این مکان‌ها آمار وزارت ارشاد را در صدور مجوز گالری‌ها افزایش می‌دهد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، افتتاح گالری‌های جدید شاید این‌روزها امری عادی باشد اما این افزوده‌شدن‌‌ها در روزگاری که سخن از ادبیات اقتصادی در محافل هنری‌ست؛ اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.
گالری‌ها که تا پیش از این پل ارتباطی مخاطب و هنرمند بودند، این روزها به مرکز مبادله و خرید و فروش آثار هنری تبدیل شده و بجای دیروز که دیوارهای سفیدشان در اختیار آثار هنرمندان قرار می‌گرفت و نقش میانجی را ایفا می‌کرد، امروزه به محل‌های تصمیم‌گیرنده تبدیل شده و به عنوان برنامه‌ریز هنر وارد میدان شده‌اند. تا جایی که دیگر هنرمند صاحب اثرش نیست و در نهایت این گالری‌دار است که از خلق اثر تا فروش آن تصمیم می‌گیرد، البته هنرمندانی هم هستند در این بین که بجای خلق آثار فاخر هنری به تولیدکنندگان بازاری تبدیل شده‌اند.
هنرمند، جامعه و نقاد سه ضلع مثلث فرهنگ
احمد وکیلی (نقاش و استاد دانشگاه) معتقد است؛ هر قدر بر تعداد گالری‌های باکیفیت و تخصصی با برنامه و دارای مانیفستِ مشخص افزوده شود به فروش آثار هنری کمک می‌کند. او اعتقاد دارد: در جوامعی که گالری نقش گالری را ایفا می‌کند؛ سهم و نقش اقتصاد مشخص است و اینجاست که افزایش گالری‌ها باعث بالا رفتن سلیقه مخاطب می‌شود. اما متاسفانه آنچه در ایران باب است اینکه اغلب گالری‌داران؛ دلالان آثار هنری و به اصطلاح خانه‌دار هستند و هیچ تاثیری بر هنر ندارند و ما خبری از نمایش آثار در گالری نمی‌بینیم.
به اعتقاد وی؛ گالری نقش بسیار مهمی در ارتباط بین هنرمند، جامعه و نقاد دارد و این سه در کنار هم سه ضلع مثلثی را تشکیل می‌دهند که فضای فرهنگی جامعه را ارتقا می‌دهند.
به عقیده این استاد دانشگاه، افزایش گالری‌ها باعث ارتقای فرهنگ و اقتصاد هنر می‌شود اما از آنجا که این بخش متولی و مسئول مشخصی ندارد و متولیان خود دلال هستند و اقتصاد هنر در ایران بر پایه فساد است، نمی‌توان خیلی به روند افزایش گالری‌ها امیدوار بود.
وکیلی با اشاره به اینکه برخی از گالری‌ها؛ هنرمند و مجموعه‌دار پرورش می‌دهند، ادامه داد: رقابت بین گالری‌ها؛ سلایق مختلف در جامعه را تامین می‌کند و فرصت برای حضور همه هنرمندان از جمله جوانان ایجاد می‌شود اما مشاهده می‌کنیم که واسطه‌گری و دلالی نیز در گالری‌ها صورت می‌گیرد که این اتفاق به هنر ضربه می‌زند.
او با گلایه از نبود صنف یا انجمن برای گالری‌داران؛ تصریح کرد: هنرمند جوان برای ورود به گالری و نمایش آثارش با مشکلات بسیاری مواجه است اغلب یا از نمایش آثار ایشان جلوگیری می‌شود یا بابت اجاره گالری مبالغ زیادی از هنرمند برای یک دوره کوتاه‌مدت گرفته می‌شود و این فاجعه است.
این هنرمند گفت: در ابتدای شروع کار دولت یازدهم به آقای مرادخانی گفتم؛ تجارت و اقتصاد هنر را خیلی پررنگ نکنید چراکه امروزه سیاست هنرهای تجسمی ما براساس یک دستورالعمل عقب‌افتاده از دبی و امارات مشخص می‌شود و حراج تهران تحت تاثیر حراج دبی است و آسیب آن هر روز بیشتر می‌شود.
وکیلی با بیان اینکه ما بیشتر در گالری‌ها شاهد دلالی و واسطه‌گری هستیم، گفت: براساس همین سیاست‌های غلط هنرمند جوان از آن الگوبرداری می‌کند و اگر با این شرایط پیش برویم قطعا هنر تجسمی ما با آسیب‌های جدی روبرو می‌شود.
به گفته این هنرمند؛ یکی از وظایف مهم گالری‌دار حمایت از هنرمند و معرفی او در عرصه جهانی‌ست اگرچه گالری‌داران معدودی هستند که نقش خود را در معرفی هنرمند به جامعه جهانی ایفا می‌کنند. اغلب گالری‌دارن بازاری را ایجاد کرده‌اند که آثار عده معدودی از هنرمندان نامی فقید و معاصر کشورمان در آن خرید و فروش می‌شود، آنها اقبال خریداران از این بازار را بهانه می‌کنند. اگرچه در این سیکل و چرخه معیوب سرمایه و پول در جریان است اما آثار با ارزش و فاخر برخی هنرمندان هیچ جایی در آن ندارد.
اثر سهراب سپهری(3 میلیاردتومان)
اینستاگرام مرجعی برای ارزیابی هنرمند
به عقیده امیر یگانه کیوریتور (نمایشگاه‌گردان) از آنجاکه گالری‌داری در سالهای اخیر بیشتر جنبه بازاری و اقتصادی پیداکرده، عده معدودی از گالری‌داران با هنرمندان جوان کار می‌کنند. بیشتر آنها تمایل دارند سراغ کسانی بروند که حتی امضای پای اثر آنها باعث فروش میلیونی می‌شود و به نوعی کار هنری ارزشش را از دست داده است.
او با بیان اینکه بسیاری از هنرمندان جوان آثار هنری باارزشی دارند اما به دلیل اینکه بازاری برای آنها نیست؛ معرفی نمی‌شوند، گفت: در حال حاضر تمایل بازار به کارهای مستر است چراکه همیشه فضا برای خرید و فروش این کارهای مهیا است و از کارهای جوانان خیلی استقبال نمی‌شود. متاسفانه در حال حاضر مجموعه‌داران ما تبدیل به گالری‌دار شده‌اند، وقتی مجموعه‌دار؛ گالری‌دار می‌شود، چه کسی باید کار را از هنرمند بخرد؟
یگانه ادامه داد: برخی از گالری‌ها آثار هنرمندان را در اینستاگرام و فیسبوک دنبال می‌کنند و براساس تعداد فالوئینگ‌ها و فالوئرهای هر هنرمند اجازه نمایش آثار را در گالری می‌دهند چراکه از نظر برخی از آنها هنرمند موفق کسی‌ست که فالوئرهای بیشتری داشته باشد.
این نمایشگاه‌گردان به شرایط انتخاب هنرمند توسط گالری اشاره کرد و افزود: برای ورود به برخی از گالری‌ها باید معرفی‌نامه داشته باشند در غیر اینصورت باید درصف‌های انتظار چندساله در نوبت قرار گیرند همچنین گاهی اوقات گالری‌داران سفارش اثر را می‌دهند و هنرمند برای تامین هزینه‌هایش این آثار را نیز تولید می‌کند. باتوجه به این شرایط هنرمند واقعی شناخته نمی‌شود.
یگانه با بیان اینکه برخی از گالری‌ها هنرمند را انحصاری می‌کنند، ادامه داد: گالری مدتی با هنرمند قرارداد می‌بندد و در آن قید می‌شود، می‌تواند در سال یک‌بار نمایشگاه انفرادی داشته باشد و آثارش در فروشگاه گالری به فروش برسد، این اتفاق از نظر برخی‌ها مناسب است اما عده‌ای هم با این کار هنرمند را گرفتار می‌کنند و نه تنها اثری برای او به فروش نمی‌رسد بلکه هنرمند نمی‌تواند به گالری دیگری برود. درنهایت اگرچه روز‌به‌روز بر تعداد گالری‌ها افزوده می‌شود اما تنها معدودی از آنها عملکرد خوبی دارند برای همین هنرمند مجبور است هر نوع شرایطی که از سوی گالری‌دار تعیین می‌شود را بپذیرد.
وی گفت: آنچه امروز بر فضای اغلب گالری‌ها حاکم است نگاه از بالا به پایین و در حقیقت مالک و مملوکی است و باعث می‌شود عرصه برای بروز و ظهور هنرمندان جوان، نخبه و خوش‌ذوق فراهم نشود یا گالری با ایجاد بازار کاذب برای فروش آثار برخی هنرمندان جوان، باعث تخریب هنرمند می‌شود.
قیمت‌های نجومی برای امضای یک هنرمند
ساغر انواری هنرمند نقاش، به تازگی سومین نمایشگاه انفرادی خود را به پایان رسانده. او درباره تاثیر گالری در معرفی هنرمند اظهارکرد: یک گالری براساس معیارهایی مانند مطرح بودن، تعداد مخاطبان بالا، مکان، اعتبار و نمایشگاه‌هایی که در آن برگزار شده است، می‌تواند در معرفی هنرمند و فروش آثار او تاثیرگذار باشد.
او با اشاره به اینکه تعدادی از گالری‌ها به گالری‌های خاموش معروفند، گفت: یکسری گالری‌ها براساس رابطه هنرمند را انتخاب می‌کنند و عده دیگری نیز به دلیل درصدی که از فروش اثر عایدشان می‌شود؛ فقط آثار هنرمندان خاصی را به نمایش می‌گذارند.
این هنرمند ادامه داد: متاسفانه در کشور آثار هنری ارزش خاصی ندارد به همین دلیل گالری‌ها آثاری را می‌پسندند که مخاطب و خریدار خود را دارد. بیشترین این خریداران دلالان و مجموعه‌داران هستند که با معرفی گالری؛ بدون آنکه اثر را ببینند، آن را می‌خرند یا اینکه اسم و امضای یک هنرمند که تبدیل به برند شده؛ بی‌‌آنکه ارزش هنری داشته باشد برای فروش اثر با قیمت‌های نجومی کافی‌ست.
انواری با بیان اینکه برخی از مجموعه‌داران یا کلکسیونرها بسیار هوشمندانه آثار هنری را خرید و فروش می‌کنند، تصریح کرد: برخی مجموعه‌داران در موقعیت‌های زمانی مناسب آثاری را می‌خرند که بعد از گذشت مدتی می‌توانند آن را با قیمت‌های گزافی به فروش برسانند. این افراد روی بازار هنری تاثیرگذار هستند.
وی اعتقاد دارد: محوری‌ترین وظیفه یک گالری معرفی و نمایش آثار هنرمند است اما برای یک هنرمند فروش آثارش نیز اهمیت دارد چراکه یکسری افراد از طریق فروش آثار امرار معاش می‌کنند همچنین هنرمند دوست دارد آثارش بر دیوار خانه مردم باشد.
او معتقد است؛ اگر گالری‌ها وظیفه خود را به خوبی انجام دهند در انگیزه هنرمند بسیار تاثیرگذار است. او اضافه می‌کند: البته فروش و دلالی آثار هنری بیشتر در گالری‌هایی که معروف هستند و مشتری و مخاطب خاص خود را دارند، اتفاق می‌افتد.
شاید به عقیده برخی از کارشناسان هنر و هنرمندان افزایش گالری‌ها و رقابتی که در این بین ایجاد می‌شود به هنر و اقتصاد آن کمک کند اما در حقیقت بسیاری از این گالری‌ها با عدم مدیریت صحیح و ناآگاهانه نه تنها به پیشرفت هنر کمکی نمی‌کنند بلکه با اجاره‌های گزاف گالری به برخی هنرمندان که هنوز در ابتدای راه هستند و فروش آثار آنها به قیمت‌های گزاف، به هنرمندان و آثار با ارزش هنری ضررهای بسیاری را وارد می‌کنند.
در این میان؛ برخی از صاحبنظران در عرصه هنر معتقدند سفارش اثر از سوی گالری یا افراد دیگر باعث خلق آثار هنری باارزش می‌شود. به گفته آنان فاخرترین آثار هنری در سراسر دنیا آثاری هستند که براساس سفارش تولید شده‌اند. اما آنچه مسلم است اینکه افزایش رو به رشد گالری‌ها نه تنها به اقتصاد هنر کمکی نمی‌کند بلکه ایجاد شرایط دلالی در این بازار در تخریب هنر و هنرمند نقش موثری ایفا می‌کند.
اثر شمس‌الدین غازی
فروش اثر یکی از امتیازات گالری‌ست
علی فرامرزی هنرمند نقاش با انتقاد از واژه دلال درباره گالری‌داران گفت: کلمه دلال در فرهنگ ما بار معنایی منفی دارد و نباید برای گالری‌داری به کار برده شود. به عقیده من؛ یکی از امتیازات بزرگ برای یک گالری، فروش آثار است چراکه بحث اقتصاد هنر برعهده گالری است. امروز معرفی خریدار به هنرمند و برعکس از وظایف گالری‌ها است و اینگونه است که بحث اقتصاد هنر شکل می‌گیرد.
او اعتقاد دارد: گالری‌داری یکی از شاخه‌های هنری است که نقش دوگانه دارد و می‌توان آن را به کتابفروشی‌ها تشبیه کرد که بخشی از کار آنها فرهنگی و بخشی اقتصادی‌ست. گالری نیز خصلت اقتصادی داشته و در اقتصاد هنر موثر است چراکه هنرمند ثمره زندگی هنری خود را در گالری به نمایش می‌گذارد و ضمن اینکه یکی از اهدافش دیده‌شدن آثار هنری‌اش است؛ بخش دیگر که از از اهمیت بسیاری برخوردار است، تامین زندگی‌از طریق فروش آثار هنری‌اش است.
او با بیان اینکه هدف گالری‌دار نمایش و فروش آثار هنرمند و دریافت سهم خود از فروش آثار هنری‌ست، افزود: برای گالری‌دار تفاوتی ندارد اثر یک هنرمند فقید را بفروش رساند یا اثر هنرمندی نام آشنا یا جوان. اگر تمایل به فروش آثار معروف دارد به دلیل این است که بازار طالب این آثار است.
این هنرمند با تاکید براینکه مسئله مهم عدم شناخت جامعه از تعریف هنرمند آماتور و تازه وارد و هنرمند حرفه‌ای‌ست گفت: اقتصاد هنر در جامعه ما بحث جدیدی است. همه فکر می‌کنند که آثار هنرمندان در دیگر کشورهای دنیا به محض نمایش آثار با فروش خوب مواجه می‌شود درحالی‌که در همه جای دنیا تا هنرمندی شناخته نشود وارد چرخه اقتصاد هنر نمی‌شود.
به اعتقاد این هنرمند؛ از آنجا که هنرمند جوان و برخی هنرمندان پیشکسوت، دنیای امروز هنر و اقتصاد هنر را نمی‌شناسند تصور می‌کنند به محض ورود باید وارد چرخه اقتصاد شوند. دنیای امروز دنیای ارتباطات است و ما با یک شبکه گسترده عظیم اطلاعات و ارتباطات روبرو هستیم. برای ورود به چرخه این اقتصاد نیز تلاش و فعالیت شبانه‌روزی لازم است.
مارکت هنر ما سالم نیست
فرامرزی با اشاره به اینکه در همه جای دنیا اثری که تبدیل به مارکت شده متقاضی نیز دارد، اظهارکرد: مطمئنا مارکت هنر ما سالم نیست، اما امروز اقتصاد هنر، اقتصاد سرمایه‌گذاری به معنی چرخه و گردش پول در فضای هنری‌ست و ضوابط خاص خود را دارد و سرمایه‌گذار باید از بازگشت سرمایه‌اش اطمینان داشته باشد. بنابراین سرمایه‌اش را با جوانی که در دوره‌ای مطرح بوده و پس از آن دیگر اثری از او نیست به خطر نمی‌اندازد.
وی اعتقاد دارد: مهمترین مشکل ما نبود تعریف مشخصی از اقتصاد هنر است و این تصور که سرمایه هنگفتی در این اقتصاد در جریان است، اشتباه است. قطعا در دنیای اقتصادی امروز تنها کیفیت مهم نیست بلکه مسائل دیگری مانند ارتباط موفق از دیگر عوامل مهم در این زمینه است.
این هنرمند با تاکید بر اینکه تصورات غلطی از هنر در کشور داریم چراکه هنر و عرفان با هم مخلوط شده، ادامه داد: تصور ما از هنر تصور متافیزیکی‌ست و این تصور متاسفانه در همه عرصه‌های مختلف هنر گسترش یافته و باعث شده نسلی به اشتباه بیفتد.
فرامرزی با اشاره به اینکه بهترین و فاخرترین آثار هنرمندان در تمام نقاط دنیا کارهای سفارشی بوده‌اند، افزود: این تصور اشتباهی‌ست که گالری نباید به هنرمند سفارش بدهد چراکه کمال‌الملک در دربار قاجار کمال‌الملک شد. در حقیقت این مسئله‌ای‌ست که از در دهه 40 رواج پیدا کرده که وقتی اسم اقتصاد و پول در هنر وارد می‌شود همه ناراحت می‌شوند درحالی‌که هنرمند برای گذران زندگی‌اش به پول هم احتیاج دارد.
او درباره کیوریتورها توضیح داد: این افراد هنرمندان جوان را شناسایی و به گالری‌ها معرفی می‌کنند البته ممکن است تنها برخی از آنها دانش و اطلاعات کافی را در این زمینه داشته باشند. به هر حال این حرفه نوپا و جوانی در کشور ماست و هنوز قانون و ضابطه مشخصی ندارد. دستمزد این افراد تعاملی بین هنرمند، کیوریتور و گالری‌دار است که باتوجه به موقعیت هنرمند این درصدها متفاوت است.
افزایش گالری‌ها، نشان‌دهنده عملکرد مثبت دولت است
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره افزایش گالری‌ها گفت: گالری‌ها روز به روز بیشتر می‌شود درحالی‌که افرادی که آنها را مدیریت می‌کنند سواد و تجربه این کار ندارند و این مسئله به هنر ما ضربه می‌زند به خصوص زمانی که قرار است این افراد یک رای هم داشته باشند و این اصلا عادلانه نیست.
این هنرمند با بیان اینکه این گالری‌ها باعث می‌شوند تا آثار فاخر و باارزش هنرمندان دیده نشود، گفت: امروزه این گالری‌ها بدون دانش کافی از این کار به هنرمندانی که کار آنها ارزش هنری ندارد؛ دیوار اجاره داده و این هنرمندان با برپایی نمایشگاه‌های انفرادی در آنجا دچار تصورات و توهم می‌شوند و توقع‌شان نیز بالا می‌رود. این اتفاق لطمه بزرگی به هنر وارد می‌کند.
فرامرزی با تاکید براینکه یکی از مهمترین مشکلات گالری‌داران نبود نهاد صنفی‌ست، اظهارکرد: علت اینکه گالری‌ها روز به روز رو در حال افزایش هستند از یکسو تصورات نادرست درباره درآمدزایی این شغل و از طرف دیگر وجود نوعی بیکاری پنهان است، همچنین افزایش این مکان‌ها آمارهای وزارت ارشاد را در صدور مجوز گالری‌ها افزایش می‌دهد و به نوعی نشان‌دهنده عملکرد مثبت دولت در این زمینه است.