تئاتر ایران بلاتکلیف است/جشنواره فجر روی دست مدیران مانده
محمد عاقبتی معتقد است؛ مشکلات موجود در جشنواره تئاتر فجر ارتباط چندانی به دبیر ندارد و سیستم باید از جایی بالاتر اصلاح شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، محمد عاقبتی ازجمله کارگردانانی است که همواره با فاصله از جریان‌های حاشیه‌ای هنرهای نمایشی گام برداشته و این وضعیت امکان توجه و تامل بهتر بر آنچه در به اصطلاح متن این هنر می‌گذرد را برایش فراهم می‌آورد. عاقبتی امسال با نمایش «من شاه ریچارد نیستم» در سی‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شرکت کرد که به بهانه همین حضور با او به گفتگو نشسته‌‌ایم.
سعید اسدی با انگیزه آغاز آمد، اما...
او درباره آنچه بر این دوره گذشت؛ اظهار کرد: سعید اسدی به عنوان یک فرد دانشگاهی قطعا برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مشخصی در ذهن داشت و کارش را مانند بعضی دیگر از دبیران اسبق با انگیزه آغاز کرد. اما مدتی قبل با یکی از روزنامه‌ها گفتگویی داشت که نشان می‌داد به‌رغم آنکه افراد کار خود را با ایده‌هایی مشخص آغاز می‌کنند، که شرایط به‌گونه‌ای دیگر و شاید برخلاف انتظار اولیه آنها پیش می‌رود. مثل زمانی که شما با انگیزه تصمیم می‌گیرید قله دماوند را فتح کنید اما وقتی به ابتدای راه می‌رسید مسائل گوناگونی بوجود می‌آید.
عاقبتی افزود: در جشنواره مسائلی مانند وضعیت بودجه و بعضی شرایط تحمیلی وجود دارد که ابتدا باید آنها را با مسئولان بالادستی ازجمله وزیر ارشاد، معاون وزیر و حتی نمایندگان مجلس برطرف کنیم و تاکید می‌کنم دست دبیر باید برای پیش‌برد اهداف مورد نظرش باز باشد.
این کارگردان تصمیم برای ادامه فعالیت دبیر دوره سیوچهارم را مثبت ارزیابی کرد و گفت: من با ایده‌ی تداوم حضور یک فرد مشخص به عنوان دبیر جشنواره موافقم؛ جشنواره‌های معتبر دنیا از این شیوه پیروی می‌کنند، مثل جشنواره ادینبورگ که ممکن است فردی به مدت پنج سال دبیری آن را برعهده داشته باشد. چون کار فرهنگی پیتزا خوردن نیست که نتیجه و حاصل آن به سرعت نمایان شود؛ بنابراین شاید نتیجه برنامه‌های موردنظر سعید اسدی دو سال دیگر به‌بار بنشیند.
او در اظهارنظری پیرامون این پرسش که چه عاملی موجب ادامه روند تکراری در برگزاری جشنواره می‌شود؟ بیان کرد: ابتدا باید به این پرسش پاسخ بدهیم که اصولا می‌توان برای جشنواره تئاتر فجر کارکرد خاصی درنظر گرفت یا خیر؟ و در مرحله بعد به این نکته نیز توجه کنیم که مثلا اگر جشنواره سیوچهارم کاستی داشت؛ آیا افراد توانمندی بودند و سعید اسدی سراغ آنها نرفت؟ و شاید از این منظر انتقاد وارد باشد. البته تجربه شخصی من در جشنواره سیوچهارم نشان می‌دهد با سعید اسدی مشکلی نداشتم و با او راحت بودم.
حکم دبیری جشنواره‌ها فرمایشی‌ست
عاقبتی با یادآوری این نکته که «همه می‌دانیم متاسفانه دبیری جشنواره‌ها در کشور ما فرمایشی است» تاکید کرد، «سیستم باید جایی از بالاتر از دبیر یک رویداد اصلاح شود.» او گفت: مواردی مانند میزان اعتبار موردنظر برای برگزاری جشنواره و شکل برنامه‌ریزی‌ها تنها یک نکته را به ذهن متبادر می‌کند. اینکه برگزاری جشنواره تئاتر فجر برای بسیاری مسئولان اهمیت چندانی ندارد و روی دست مدیران رده بالا مانده است. در چنین شرایطی اگر دبیر جشنواره اَوینیون را به کار دعوت کنیم هم قطعا راه به جایی نمی‌برد.
تئاتر ایران بلاتکلیف است/ باید امضای دبیر را شاهد باشیم
وی تصریح کرد: من با اینکه دبیر جشنواره آزادی عمل داشته باشد و درنهایت امضای خود را پای کار بگذارد؛ موافقم. سعید اسدی هم چنین قصدی داشت ولی باید دید چقدر از ایده‌های او حمایت شده است. به هر ترتیب بعضی مسائل قابل حل به‌نظر می‌رسد، ولی مواردی مانند اینکه سانسور و حذف از چه قاعده‌ای پیروی می‌کند مشخص نیست.
کارگردان نمایش «تنها خدا حق دارد بیدارم کند» درباره ابهام‌های بوجود آمده پیرامون ادامه روند تکراری گذشته در دوره سیوچهارم؛ و پاسخ به این پرسش که چرا جشنواره بلاتکلیف عمل می‌کند؟ گفت: اصولا تئاتر ایران در وضعیت بلاتکلیف به سر می‌برد و این مسئله تنها به جشنواره تئاتر فجر اختصاص ندارد. این بلاتکلیفی هم از آنجا سرچشمه می‌گیرد که با صدجور انتظار مواجه هستیم و همین دخالت دیدگاه‌های گوناگون موجب می‌شود از سویی شاهد حضور چند گروه در بخش مرور باشیم و گروه‌هایی هم با تولیدات تازه خود در فهرست اجراها قرار بگیرند.
«به‌اضافه تئاترفجر» راه برون‌رفت از مشکلات
این کارگردان بخش «به‌اضافه تئاتر فجر» را ایده‌ای مثبت ارزیابی کرد و ادامه داد: به این ترتیب در دوره سیوچهارم برای تعدادی از صاحبان سالن‌های خصوصی یا «صداهای متفاوت» امکانی فراهم شد که دست به انتخاب بزنند و آثار منتخب سال خود را در ویترین قرار دهند؛ چون اصولا جشنواره جای ارائه همین محصولات است. البته بعضی فستیوال‌ها نیز تقریبا مشابه آنچه در تئاتر فجر رخ داد برای مرور نمایش‌ها و سفارش تولید آثار جدید برنامه‌ریزی می‌کنند.
او ضمن اشاره به افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان هنرهای نمایشی و تقاضای بیشتر برای شرکت در جشنواره تئاتر فجر اشاره کرد و گفت: باتوجه آمار نمی‌دانم جشنواره قرار است تا چه زمان به انواع تقاضاها پاسخ دهد، اما بخش «به‌اضافه تئاتر» هم یک راه‌حل است.
حضور گروه آلمانی در بخش رقابتی اشتباه بود
عاقبتی درباره رقابت گروه‌ها در بخش بین‌ااملل و شیوه قضاوت آثار در این بخش بیان کرد: به‌نظرم اصلا حضور نماینده کمپانی تئاتر شابونه در بخش رقابتی اشتباه بود. این ماجرا به تیم فوتبالی شباهت دارد که قرار است بدون برگزاری اردوی تدارکاتی و بی‌آنکه سرمربی داشته باشد به رقابت‌های جام جهانی برود. ابدا منظورم این نیست که توانایی هنرمندان ایرانی و گروه‌های تئاتری ما با گروه تئاتر شابونه قابل مقایسه نیست؛ اما فقط کافی‌ست جستجو کنیم آنها در کشور خود چه امکاناتی دریافت می‌کنند و از چه حمایت‌هایی برخوردار هستند. حضور این گروه‌ها در ایران و شرکت در بخش مسابقه درست نیست.
او افزود: قطعا بازیگر نمایش «هملت» قابل مقایسه با همتایان ایرانی‌اش نیست؛ شرایط کدامیک از بازیگران تئاتر ما به آنچه او در مسیر کاری‌اش تجربه کرده؛ تشابه دارد.
این کارگردان خاطرنشان کرد: برد حضور گروه آلمانی کاملا از جنبه سیاسی قابل بررسی است و به نظرم بهتر بود این هزینه را برای حضور گروه‌های موفق ایرانی در خارج از کشور صرف می‌کردند. قطعا دعوت از گروه‌های خارجی اتفاق مثبتی است اما با شرکت دادن آنها در بخش رقابتی موافق نیستم. بطور کل نگاه مسابقه‌ای صحیح نیست؛ چون کافی است در جشنواره‌های معتبر دیگر کشورها جستجو کنیم و ببینیم کدامشان به این صورت برگزار می‌شوند.