تاثیر تئا‌تر شرق بر غرب بررسی نشده/ راه خودتان را جستجو کنید
نظریه‌پرداز شناخته شده تئا‌تر آمریکا از طریق اینترنت با علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی در ایران گفتگو کرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نشست رسانه‌ای ریچارد شکنر (مدرس دانشگاه، نظریه‌پرداز و پژوهشگر هنرهای اجرایی) صبح امروز (هفتم بهمن ماه) با حضور سعید اسدی، دبیر جشنواره تئا‌تر فجر و مهرداد رایانی مخصوص، دبیر بخش بین‌الملل این جشنواره به همراه خبرنگاران و گروهی از علاقه‌مندان این عرصه در تالار مشاهیر مجموعه تئا‌تر شهر برگزار شد.
شکنر در ابتدای این نشست با نام بردن از هنرمندان صاحب‌نام هنرهای نمایشی مانند آنتونن آرتو، پیتر بروک، آرین منوشکین و غیره به این نکته اشاره کرد که در مباحث پژوهشی همواره به تاثیر تئا‌تر غرب بر تئا‌تر شرق اشاره می‌شود؛ اما اینکه تئا‌تر غرب تا چه اندازه از هنرهای اجرایی مشرق زمین بهره برده است توجه نشده.
او در ادامه به تاثیر پذیری آرتو از هنرهای شرقی اشاره و اظهار کرد: پیتر بروک در
ادامه تجربیات آرتو فصل تئا‌تر خشونت را مطرح کرد و نمایش‌هایی منطبق بر آرای این هنرمند به صحنه برد که بسیار در غرب تاثیرگذاشت.
این پژوهشگر افزود: برشت هم نظریه بیگانه‌سازی را بر اساس نمایشی که در مسکو دیده بود گسترش داد و ویژگیهای اپرای چین در ادامه راه تاثیر زیادی داشت.
او تصریح کرد: در شیوه بیگانه‌سازی برشت بازیگر سعی می‌کند تصویرسازی مورد نظرش از شخصیت را به نمایش بگذارد که گونه‌ای متفاوت از بازیگری بود و قبل از برشت تا توسط استانیسلاوسکی آرائه شده بود؛ این رویکرد نیز تئا‌تر غرب را به شدت تحت تأثیر قرار داد.
شکنر گفت: آرین منوشکین هم به شدت تحت تأثیر تئا‌تر شرق و بخصوص هند قرار گرفت.
این نظریه‌پرداز شناخته شده صحبت‌های متوجه تجربیات تئا‌تر ایران کرد و با طرح پرسشی از حاضران گفت: تا به حال به ایران نیامده‌ام اما مشتاقم روزی در کنار شما درباره این مسائل گفتگو گنم. اما سوال من این است که آیا هنرمندان غربی بر تئا‌تر ایران تأثیر گذاشته‌اند یا خیر؟ چون زمانی پیش از انقلاب جشن هنر شیراز در ایران برگزار می‌شد و نمی‌دانم نسل امروز چقدر درباره این جشن اطلاع دارد.
او افزود: من هیچگاه به جشن هنر شیراز نیامدم چون با رژیم شاه مخالف بودم، اما کارگردانانِ پیش‌رویی در آن جشنواره شرکت کردند. افرادی مانند رابرت ویلسون، یرژی گروتفسکی، پیتر بروک و دیگران.
شکنر خاطرنشان کرد: چیزی که در مورد تئا‌تر ایران برای من جذابیت دارد آیین‌های نمایشی این کشور است. ممکن است شما من را به عنوان مؤسس یک مکان بشناسید، اما همواره درباره آیین‌ها تحقیق می‌کنم. یکی از آیین‌های قابل تامل ایرانی که من را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد تعزیه است.
این پژوهشگر ادامه داد: من تعزیه را به دو گونه تقسیم می‌کنم. یکی؛ گردهمایی مردم در خیابان‌ها برای سوگواری و همدردی پیرامون عذاب انسان‌هایی در کربلا که مشخصا شهادت امام حسین (ع) و خانواده‌اش مورد نظرم است. و این واقعه را به نوعی سرآغاز اختلاف‌های شیعه و سنی می‌دانم. (اگر اشتباه می‌کنم اصلاحم کنید.) و قسمت دوم؛ اجرای این آیین توسط گروهی از افراد که مدتی برای اجرا تمرین می‌کنند.
او تصریح کرد: این نمایش که برای ۱۰ روز اجرا آماده می‌شود نشان دهنده سختی‌های امام حسین (ع) و خانواده‌اش است و شاید برای شما جای سوال باشد که به عنوان یک نظریه‌پرداز غربی چرا به تعزیه علاقه‌مندم. دلیل علاقه من تعهد بازیگران و مخاطبان این اجرا به اتفاقی است که روی صحنه رخ می‌دهد.
شکنر با بیان اینکه در آثار خود به دنبال راهی برای وارد کردن تماشاگر به اجراست، گفت: می‌توان برای هنر اجرا مثلثی در نظر گرفت که زیبایی‌شناسی، مذهب و سیاست ضلع‌های آن را تشکیل می‌دهند. ما به عنوان مردم عادی تئاتری به شدت تحت تاثیر این سه شاخصه قرار گرفته‌ایم. ممکن است هنرمند فریاد بزند و بخواهد بیان هنری‌اش را ازادانه نشان دهد اما در سوی دیگر ماجرا یک رهبر مذهبی آن نظر را نفی کند، چون معتقد است به باورهای اورتدکس آسیب می‌زند یا شاید سیاستمدار بخواهد برای پیشرفت زیرساخت‌ها از این هنر استفاده کند.
این هنرمند ادامه داد: شاید جالب باشد اگر هنرمندان و رهبران مذهبی در این زمینه به توافق دست پیدا کنند اما چنین توافقی ناممکن به نظر می‌رسد. درباره ایران نمی‌دانم ولی در آمریکا رهبران مذهبی زیادی هستند که من را نیمخواهند
ولی طبق قانون نمی‌توانند جلوی هنر و بیان من را بگیرند و معتقدم اگر قدرت داشتند کوتاهی نمی‌کردند. این مجادله بین هنر و مذهب صد‌ها سال است وجود داشته.
او سپس در پاسخ به پرسشی درباره نظرش پیرامون ارتباط اندک تئا‌تر یونان با ریشه‌های آیینی که سال‌ها قبل مطرح کرده بود، گفت: در آن مقاله عنوان کردم فکر نمی‌کنم تئا‌تر یونان ریشه در آیین‌ها داشته باشد. البته آیین‌ها تاثیر خودشان را بر تئا‌تر یونان گذاشته‌اند اما ویژگیهای دیگری مانند متن، رقص و حرکت تاثیر بیشتری بر تئا‌تر یونان گذاشته است.
شکنر به نقش فلاسفه در شکل‌گیری این باور عمومی درباره تئا‌تر یونان و ریشه‌های آیینی اشاره کرد و گفت: این هنر ترکیبی از ویژگیهای اجرایی مثل موسیقی، استفاده از ماسک، رقص و حرکت بوده و صرفا وامدار آیین‌ها نیست. تئا‌تر یونان آن زمان به عنوان جایگاهی برای ایجاد پرسش در مردم تلقی می‌شد.
او ادامه داد: فکر می‌کنم آن زمان کشمکش بین اراده آزاد و تقدیر وجود داشت. سوفوکل به سرنوشت و تقدیر اعتقاد داشته؛ همانطور که در اودیپ شاهد هستیم. در طرف دیگر اوریپید وجود دارد که به نقش انسان در سرنوشت خودش اشاره می‌کند. یا آشیل به مسئله شهروندان اشاره دارد که تئا‌تر سیاسی است و به طرح مسائل مرتبط با شهرنشینی باز می‌گردد. من نیز با توجه به همین رویکرد و درباره مسائل سیاسی دهه ۶٠ آمریکا نمایش‌هایی روی صحنه برده‌ام.
این پژوهشگر درباره تجربه‌های قدیمی‌تر کارگردانی خود توضیح داد: هدف من بازتاب دادن وقایع روز آمریکا بود که چطور در جوامع گوناگون تلقی متفاوت بوجود می‌آورد. البته نمی‌خواهم شما چنین کاری کنید، بلکه می‌خواهم به جستجوی نقاط مشترک تئا‌تر زمانه خود با جامعه بپردازید. مانند تعزیه که به بهترین شکل با تماشاگر ارتباط برقرار می‌کند.
این مدرس دانشگاه خطاب به حاضران در تالار مشاهیر تئا‌تر شهر اظهار کرد: از شما می‌خواهم راه رشد تئا‌تر ایران را بدون توجه به نظریات من و تئا‌تر دیگر کشور‌ها مانند آمریکا جستجو کنید. آرزو می‌کنم به ایران بیایم و سال آینده در کنار شما باشم، البته الان در ابوظبی هستم و فاصله ما با یکدیگر یک ساعت است.
او از ترجمه کتاب «مقدمه‌ای بر مطالعات هنر اجرا» به فارسی خبر داد و گفت: البته دوره آموزشی آنلاین نیز در زمینه هنر اجرا برگزار می‌کنم که بسیار خوشحال خواهم شد اگر دانشجویانی از ایران نیز در این کلاس‌ها شرکت کنند.
شکنر درباره تجربه‌های سالهای ابتدایی کارگردانی خود و مسائلی مانند سانسور که با آن‌ها مواجه بود توضیح داد: شرایط در آمریکا با دیگر نقاط متفاوت است و قانون آزادی بیان وجود دارد. دولت حق سانسور ندارد بلکه بعضا خودسانسوری اتفاق می‌افتد یا افرادی از مردم مخالفت می‌کنند. من هیچ وقت نمایش‌نامه‌ام را برای تصحیح یا سانسور به سازمانی ارائه نمی‌دهم. البته در سالهای ابتدایی فعالیت بعضی بازیگرانم در ایالت می‌شیگان به دلیل برهنگی روی صحنه توسط پلیس دستگیر شدند، چون پلیس تلقی غیر اخلاقی بودن از آن رفتار داشت.
این هنرمند تصریح کرد: در آن دوران بیشتر مسائل سیاسی بود چون‌‌نژاد پرستی در آمریکا یک مسئله درد آور است و شما می‌دانید همین اواخر پلیس به یک جوان شلیک کرد که اعتراض‌هایی به همراه داشت. به همین دلیل آن زمان تئا‌تر آزاد جنوب شکل گرفت و در آثاری علیه نژادپرستی اجرا می‌شد که اجراگرانش بار‌ها دستگیر شدند. در جنبش «نشستن» سیاهان به رستوران‌هایی غیرمجاز برای سیاهان می‌رفتند و غذا سفارش می‌دادند. این جنبش‌ها درباره جنگ عراق و ویتنام هم اتفاق افتاد که من هم در آن شرکت کردم و دستگیر شدم.
او درباره سانسور در آمریکا توضیح داد: همیشه فشارهایی برای سانسور وجود دارد ولی قانون دولتی در این رابطه وجود ندارد. من گاهی خودسانسوری می‌کنم و مثلا اگر به ایران بیایم خودم را مجاب می‌کنم متناسب رفتار کنم اما در عین حال به مرز‌ها حمله می‌کنم و روی لبه تیغ گام برمیدارم. مانند زمانی که در چین و هند نمایش اجرا کردم و اخلاقیات آن‌ها را در نظر گرفتم.
شکنر در پاسخ به پرسشی درباره اینکه «پیشنهاد شما برای مقابله با سانسور محتوایی و ساختاری چیست؟» بیان کرد: شناخت زیادی از شرایط ایران ندارم ولی تئا‌تر این کشور شناخته شده است و قانون هم مانند لباسی است که بر تن می‌کنیم. نمی‌خواهم احساس کنید به عنوان یک خارجی درباره شرایط داخلی شما نظر می‌دهم، شرایط برای من اینطور بود که هیچوقت سانسور متن نداشتم و برای این کار به زندان نیفتادم. این شرایطی ست که تجربه کرده‌ام. پیشنهادم این است تا آنجا که آگاهی شما اجازه می‌دهد پیش بروید و زندگی خود را برای تئا‌تر به خطر نیندازید.
این هنرمند گفت: شما جوانان آینده‌سازان تئا‌تر ایران هستید و می‌توانید این هنر را گسترش دهید نه افرادی که سن بالایی دارند.
شکنر درباره واکنش تئا‌تر آمریکا به رفتار نژادپرستانه پلیس در مقابل سیاه‌پوستان اظهار کرد: نمی‌دانم واکنش هنرمندان تئا‌تر به رفتار نژادپرستانهٔ پلیس چه بوده، اما اینکه تئا‌تر تجاری شده واکنش چندانی به این وقایع نشان نمی‌دهد نکته مهمی ست که تا به حال درباره آن فکر نکرده‌ام و باید بیشتر به آن توجه شود.
عکس یادگاری حاضران با ریچارد شکنر که از طریق نرم‌افزار «ایمو» با حاضران گفتگو می‌کرد؛ پایان بخش این نشست هم‌اندیشی بود.