مروری بر کمون؛ فروید و فوکو در موسسه پرسش

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ درسگفتارهای زمستان ۱۳۹۴ موسسه پرسش از 5 بهمن آغاز می‌شود.

خاطرات کمون؛ آیین سیاسی شکست

صالح نجفی در این دوره از دوشنبه ۵ بهمن ماه به تدریس بحث خاطرات کمون: آیین سیاسی شکست می‌پردازد.

در ۱۸ مارس ۱۸۷۱، کارگران فنی و کمونیست‌ها، عمله‌ها و آنارشیست‌ها، شهر پاریس را تصرف کردند و کمون را بنیاد نهادند: آزمونی انقلابی و بنیادبرانداز در خودگردانی سوسیالیستی که هفتاد‌و‌دو روز پایید، تا هنگامی که کشتار خونین و قلع‌و‌قمع کمونار‌ها پایه‌های جمهوری سوم فرانسه را استوار کرد. کمون بسان خوابی پر تب‌و‌تاب و برای مبارزان همه زمان‌ها و مکان‌ها چونان رؤیای شیرین رهایی در مقیاس تاریخ چند دقیقه‌ای بیشتر نبود: برگی که به راحتی می‌توان از تمام تقویم‌ها جدا کرد. سوسیالیست‌ها، آنارشیست‌ها، و مارکسیست‌ها قریب به صد‌وپنجاه سال است که در کار تعبیر این خواب غریب با هم جدل کرده‌اند: کمون نامی بود که نخستین (و واپسین؟) حکومت مردمی جهان بر خود نهاد: کمون نه مخلوق بین‌الملل اول بود و نه الهام‌گرفته از آن. تابع آموزه‌های سوسیالیستی هم نبود. مجموعة بس ناهمگنی بود از افراد و افکار پیرو بلانکی و پرودن و باکونین و.... مارکس از آغاز می‌دانست که کار کمون به شکست می‌انجامد، منتها کمون مهم‌ترین آزمون تاریخ برای تدوین «آیین سیاسی شکست» بود. مارکس در نامه‌ای به لیبکنشت، در کوران حوادث خیال‌انگیز پاریس، نوشت: «پاریسیان شکست خواهند خورد، و این شکست محرز است، و تقصیر خودشان است، تقصیری که به‌طور کلی ناشی از زیاده‌روی ایشان در شرافت و درستی است».

پس از شکست کمون و قتل‌عام مبارزان کمون، مارکس رساله جنگ داخلی فرانسه را نوشت و نخستین رژیم پرولتاریایی تاریخ را حاوی اصول اساسی جامعه سوسیالیستی آینده خواند. بدین‌اعتبار، مارکس نخستین تعبیرکنندة رؤیای جامعه رهایی‌یافتة آینده در آیینه کمون بود: کمون زیبا‌ترین خاطره‌ای است که ما از فردای پیکارهای خویش داریم – آینده در گذشته‌ای که در فضای بی‌زمانِ ناخودآگاه سیاسیِ هر مبارزه‌ای به ابدیت پیوسته است.

خاطرات کمون: آیین سیاسی شکست

جلسه اول: چهارچوب نظری تعبیر/ تغییر رؤیای رهایی

جلسه دوم: اقتصاد سیاسی فضای عمومی و تجربه کمون

جلسه سوم: «تجملات کمون» یا کمونِ هنرمندان

جلسه چهارم: بازنمایی کمون از امیل زولا تا پی‌تر واتکینز

فروید در گذر تاریخ

جواد گنجی از روز سه‌شنبه ۶ بهمن ماه موضوع فروید در گذر تاریخ: سیر تحول افکارو ایده‌های فروید جوان را به بحث می‌گذارد. 

دورهٔ اولیهٔ فعالیت فروید و شکل‌گیری «روانکاوی» معمولاً زیر بار خروار‌ها مفاهیم و ایده‌هایی مدفون است که محصول تحوّل روانکاوی در دورهٔ متاخر نظریه‌پردازی فروید و متفکران بعد از او است. یکی از سرنوشت‌ساز‌ترین دوره‌های مطالعات فروید برمی‌گردد به سفر دو سالهٔ او به فرانسه و همکاری‌اش با افرادی نظیر شارکو، که طی آن او با بیماران هیستریکی آشنا می‌شود که عوامل فیزیولوژیکی هیچ نقشی در شکل‌گیری بیماریشان ندارد و پیش از هر چیز از طریق هیپنوتیزم درمان می‌شوند. کتاب «پژوهش‌هایی در باب هیستریا» که فروید با همکاری ژوزف بروئر تقریر کرد دستاوردهای این دوره از تلاش فروید را برای فهم هیستریا و روان‌رنجوری منعکس می‌کند. این کتاب گزارشی پژوهشی از روند درمان و مطالعهٔ زنان مبتلا به هیستریا است که منجر شد به اولین کشفیات فروید دربارهٔ ضمیر ناخودآگاه، معناداربودن سیمپتوم‌ها، نقش تروماهای روانی در دوپاره‌کردن ذهن و مختل‌کردن نظام تداعی‌های ذهنی، و خصلت کاملاً روانی و غیر فیزیولوژیک بیماری هیستریا. در واقع، هستهٔ اولین مفاهیم و ایده‌های «روانکاوی» به شکلی بسط‌نیافته در این کتاب حضور دارد.

 اما در سال‌های بعد از چاپ این کتاب، پژوهش‌های فروید تحولی شگرف را از سر گذراند و می‌توان ردپای بسیاری از نظریات بعدی فروید را در همین دورهٔ پربار فکری جستجو کرد، نظیر نظریات انقلابی او در باب رویا‌ها، نقش دوران طفولیت در شکل‌گیری ساختار روانی، نظریهٔ اغواء، مراحل شکل‌گیری و تحول لیبیدو در کودکی و بلوغ، و …. در واقع، فهم کلیت آثار و اندیشه‌های فروید بدون درک این دورهٔ فکری پرتنش ناممکن است، دوره‌ای که سرآغاز یکی از تاثیرگذار‌ترین جنبش‌های فکری قرن بیستم است.

در این دورهٔ آموزشی سعی بر برجسته‌کردن و بررسی تاثیر این دوران سرنوشت‌ساز بر نظریات و تفکر فروید، به طور اخص، و «روانکاوی»، به طور اعم، است. متن‌هایی که طی این دوره بدان‌ها ارجاع داده می‌شود عبارتند از «پژوهش‌هایی در باب هیستریا»، «پنج سخرانی مقدماتی» در

آمریکا، «سخنرانی‌های مقدماتی در باب روانکاوی»، «تعبیر رویا» و … است.

فوکو و نقد نئولیبرالیسم

عادل مشایخی نیز از چهارشنبه ۷ بهمن ماه درباره فوکو و نقد نئولیبرالیسم سخنرانی می‌کند.