دنبال دخل و تصرف در خبرها نیستیم/ از شیوه رسانه‌های زرد پیروی نمی‌کنیم!
سیدمهرداد سیدمهدی می‌گوید: شما بنا را بر این گرفته‌اید که سازمان در حال از دست دادن مخاطب است. اما نظرسنجی‌های صداوسیما که معتبر هم هستند؛ بیانگر افزایش مخاطب رسانه ملی حداقل در بخش‌های خبری است.
سیدمهرداد سیدمهدی (مدیرکل سابق پخش اخبار صداوسیما و رئیس فعلی خبرگزاری صداوسیما) در گفت‌وگویی که با ایلنا داشت؛ درباره وفق دادن صداوسیما با تغییرات جهانی در مخابره اخبار و ارزش خبر سخن گفت. بخش زیادی از سوالات این گفتگو به شیوه‌‌ی سیاست‌گذاری‌های رسانه ملی در حوزه خبر و نگاه‌های حاکم بر آرای سیاسی آن در حوزه تنظیم خبر تعلق داشت که آقای سیدمهدی پاسخ به آنها را در حوزه کاری خود ندیده و از جوابگویی به آنها صرف‌نظر کرد.
گفتگوی ایلنا با رئیس خبرگزاری صداوسیما را در ادامه می‌خوانید.
طبیعتا بخش خبری رسانه ملی در سال‌های اخیر نسبت به سال‌های اولین دوران آقای ضرغامی و پیش از آن تحولات بسیاری را به خصوص در ریتم؛ رنگ؛ سرعت؛ انتخاب مجریان؛ کارکرد موسیقی؛ نور؛ صحنه‌پردازی و دوربین؛ مستند‌ها؛ گزارش‌ها و این اواخر نیز انیمیشن و بسیاری از تکنیک‌های برنامه‌های خبری در کارنامه خود داشته که آن را متفاوت با فضاهای تخت خبرخوانی در سال‌های دور‌تر کرده. البته بخش زیادی از این تحرکات را مدیون الگوبرداری از شبکه‌ها و برنامه‌های خبری دنیای غرب هستیم. به اعتقاد شما عوامل اخیر چه میزان تاثیرگذاری اخبار را در ذهن مخاطب بالا می‌برد؟
وظیفه مهم ما به عنوان رسانه انتقال پیام است. در رسانه‌های خبری دنیا به خصوص شبکه‌های خبری برای انتقال پیام تمهیداتی براساس چارچوب‌های علمی اندیشیده می‌شود. شرایط رسانه‌ای دنیا تغییر کرده است و هرچه جلوتر می‌رویم سرعت این تغییرات بیشتر می‌شود. این یک موضوع اجتناب‌ناپذیر است و ما باید نحوه اطلاع‌رسانی و انتقال پیام‌هایمان را در بخش‌های خبری تغییر دهیم و همانطور که شما اشاره کردید این تغییرات از سال‌های قبل شروع شده است. این تغییرات شامل دو بخش است. یکی بخش فرم و دیگری محتوا. رسانه‌های خبری دنیا تاکید بسیاری روی فرم دارند و به آن اهمیت می‌دهند. بحث دکور، رنگ قالب شبکه، رنگ قالب بخش‌خبری، گرافیک، نورپردازی، بحث‌های فرمی هستند که رسانه ملی و معاونت خبر از شش سال قبل شروع کرد و به تدریج جلو آمد. این تغییرات همچنان ادامه دارد و روی آنتن نیز مشخص است و قطعا هرچه جلوتر برویم بهتر هم خواهد شد.
جز ریتم و تغییرات عمده در قالب برنامه‌های خبری؛ در بحث متن و محتوا این تحولات را چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟
بخش دیگر تغییرات مربوط به محتوا و نحوه ارائه خبر است در حال حاضر نحوه ارائه خبر تغییر کرده و در قالب‌های مختلف ارائه می‌شود. دوره‌ای که خبر تنها در قالب مکتوب و توسط گوینده خوانده شود و تصویر بی‌صدایی گذاشته شود؛ تمام شده و امروزه خبر به صورت گزارش، وی‌سی، ارتباط زنده، مهمان در استودیو و در قالب‌های متنوع دیگری ارائه می‌شود. بنابراین ما باید به سمت ارائه خبرها در قالب‌های متنوع و در چارچوب‌های استاندارد و علمی برویم. در ارائه خبر باید سراغ اصل خبر رفت و از حاشیه‌پردازی به معنای اینکه مطالب اضافه و حاشیه‌ای که مخاطب حوصله و فرصت شنیدن آنها را ندارد؛ پرهیز کرد. به هر حال با به‌وجود آمدن رسانه‌های نوپدید نحوه اطلاع‌رسانی تغییر کرده و مخاطب بیشتر به دنبال خبرهایی‌ست که اصل خبر را سریع‌تر بگوید و در بسته‌های جمع و جوری ارائه شود که او در کمترین فرصت از آخرین خبرها و رویدادها مطلع شود.
متون خبری چگونه با قالب درنظر گرفته شده؛ همخوانی پیدا می‌کنند؟
بین شکل و محتوا باید ارتباط و همخوانی وجود داشته باشد تا در سریع‌ترین زمان ممکن آخرین خبرها مخابره شود. نحوه دکور با تصویربرداری و نحوه ارائه خبر باید مرتبط باشند که در نهایت منجر به ارائه خبر در چارچوب‌های مشخصی شود. به هر حال مانند یک فرشی که تارو پودش در هم تنیده شده است شکل و محتوای خبر نیز درهم تنیده شده‌اند و این هماهنگی اگر وجود داشته باشد در نهایت می‌تواند یک شکل خبر خوب را برای مخاطب به‌وجود بیاورد. این تغییرات اجتناب‌ناپذیر است و تمام بخش‌های خبری به این سمت حرکت کرده‌اند.
فکر می‌کنید سازمان صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران در ایجاد این تغییرات و این هماهنگی بین ساختار و محتوا تا چه میزان موفق عمل کرده؟
ما به عنوان متولی کار شاید نتوانیم قضاوت درستی داشته باشیم و قطعا بینندگان و مخاطبان ما باید قضاوت کنند. نظرسنجی‌های دوره‌ای نشان میدهد هم مخاطبان خبر افزایش پیدا کرده و هم اعتماد به خبرهایی که پخش می‌شوند؛ بالا رفته است. این نتایج نشان میدهد تغییراتی که در شکل و محتوا به وجود آمده؛ تاثیر گذار بوده و این تغییرات باید به شکل کامل‌تر و پیشرفته‌تری اعمال شود.
چیدمان خبرها و گزارش‌های خبری و اولویت‌بندی آنها اصولا یکی از ابزار مهم در رسانه‌های دیداری و شنیداری‌ست. شما می‌توانید چیدمان خبری را طوری قرار دهید که به نوعی برخی خبرها به عمد ولو در پایان برنامه آورده شوند؛ دیده شوند یا برخی اصلی جدی گرفته نشوند. کاری که به کرات در حوزه‌های سیاسی آن را انجام داده‌اید. شما در اولویت‌بندی خود چه سیاست‌هایی را دنبال می‌کنید؟
به هر حال چینش خبرها موضوع دیگری است که اهمیت دارد یا به تعبیر دیگر کنداکتور یا جدول‌خبرهاست که خبرها بر چه اساسی چینش می‌شود. در همه بنگاه‌های خبری و شبکه‌های خبری چینش خبر ملاک و معیاری دارد که درصد بالای آن براساس ارزش‌های خبر است. قطعا ملاک اصلی در چینش خبرها؛ ارزش‌های خبری است و قطعا هر بنگاه خبری سیاست‌ها و چارچوب‌هایی دارد که در کنار ارزش‌های خبری قرار می‌گیرند و در نهایت شما یک چینش خبری را از آن بنگاه خبری شاهد خواهید بود اما اصل و اولویت ارزش‌های خبری است بخش‌های خبری صداوسیما نیز به همین صورت است. تلاشی که دوستان و همکاران ما دارند این است که چیدمان خبر را در بخش‌های مختلف خبری را اولا براساس هویت آن بخش خبری و بعد براساس ارزش‌های خبری و درنهایت در نظر گرفتن سیاست‌های رسانه که بخش اندکی از این مجموعه را شامل می‌شود؛ انجام دهند. ما شبکه‌های مختلفی در صداوسیما داریم که برای هرکدام از آنها یک هویت تعریف شده است و بخش‌های خبری آن شبکه‌ها نیز براساس هویتی که برای شبکه تعریف شده؛ اطلاع‌رسانی‌شان را انجام می‌دهند به عنوان مثال انتظاری که از خبرهای 14 و 21 شبکه یک که یک شبکه ملی و سراسری است؛ می‌رود این است که خبرهای رسمی و ملی کشور را پوشش دهد و البته این به این معنا نیست که ارزش‌های خبری گرفته شود و تنها شهرت‌محوری ملاک چینش خبرها باشد قطعا ارزش‌های خبری ملاک خواهد بود.
یعنی ارزش‌ها براساس ماموریتی است که برای هر شبکه تعریف شده؟
ارزش‌های خبری براساس هویتی است که برای هر شبکه تعریف شده به هر حال خبری که شبکه سه در ساعت 22 ارائه میدهد و چینشی که انجام میدهد؛ قطعا با نحوه ارائه خبر در ساعت 14 و 21 شبکه یک متفاوت است زیرا به هر حال تعریفی که برای شبکه سه ارائه شده با تعریف شبکه یک متفاوت است.
با این حساب؛ تعریفی که برای اخبار 20:30 در شبکه دو شده است؛ چیست؟
تعریف شبکه دو نسبت به قبل تغییر کرده و در دوره جدید بیشتر یک شبکه اجتماعی تعریف شده است ولی در گذشته ترکیبی از مسائل خانوادگی، سیاسی و اجتماعی را شامل می‌شد. در آن زمان تصمیم‌گرفته شد بخش خبری 20:30 در این شبکه تعریف شود به هر حال خبر 20:30 را نمی‌توان خیلی با هویت شبکه تعریف کرد بلکه هویت جدیدی که برای شبکه دو تعریف شده؛ همخوانی بیشتری با خبر 20:30 دارد. به هر حال چینش خبرهای بخش 20:30 را باید با درنظر گرفتن آن و تعریف مستقلی که از خود ارائه داده است و انتظاری که مخاطب از او دارد؛ با سایر بخش‌های خبری رسمی متفاوت دانست.
این هویت مستقل برای بخش خبری 20:30 چیست؟
تعریفی که ما از بخش خبری 20:30 داشتیم این بود که بخشی باشد که از حاشیه‌ها فاصله بگیرد. منظورم از حاشیه؛ خبرهایی‌ست که خیلی به درد مخاطب نمی‌خورد و دوست دارد سریع سراغ اصل مطلب برود. رویه 20:30 این است که سریع و صریح سراغ اصل مطلب برود؛ پرسشگری داشته باشد؛ در هر ماجرا دو طرف را حاضر داشته باشد و از هر دو طرف سوال بکند. به شکلی متنوع و جذاب بتواند در کوتاه‌ترین زمان مهمترین خبرها و حتی حاشیه‌های برخی خبرها را به اطلاع مخاطب برساند. به خاطر این ویژگی‌هایی که گفتم چند سالی‌ست خبر 20:30؛ بیشترین بیننده را میان سایر بخش‌های خبری صداوسیما دارد.
در بسیاری مواقع احساس می‌شود ارزش‌گذاری‌های خبری سازمان با آنچه مخاطب انتظار آن را دارد؛ متفاوت است. آیا تغییر در ارزش‌گذاری‌های خبری را در برنامه کاری خود دارید یا اصلا نگران تمرکز مخاطب بر رسانه‌های خارجی نیستید؟
کلیه قضیه این است که فضای رسانه‌ای در جهان و داخل تغییر کرده و یک فضای به شدت رقابتی شده است و در این فضای رقابتی هر رسانه‌ای فرقی نمی‌کند رسانه ملی باشد یا سایر رسانه‌ها اگر نتواند حرکتش را با این تغییرات هماهنگ کند قطعا ممکن است دچار مشکل شود. رسانه ملی هم از این قاعده مستثنی نیست و از آن‌جایی که این رسانه فراگیری بیشتری نسبت به سایر رسانه‌ها داخلی دارد؛ این اهمیت بیشتر می‌شود. که البته با هوشیاری‌ای که هم در دوره قبل و هم دوره جدید وجود داشته؛ تلاش شده این حرکت را متناسب با این تغییرات جلو ببرد. راه‌اندازی خبرگزاری صداوسیما نیز در ادامه همین موضوع است. رسانه ملی احساس کرده باتوجه به تغییرات به وجود آمده در عرصه رسانه‌ای به خصوص در فضای مجازی؛ خلاء‌هایی دارد که به دنبال رفع آنها برآمد و خبرگزاری صداوسیما برای برطرف کردن بخشی از این کمبود شکل گرفت. به هرحال الان شروع کارش است و هرچه جلوتر برود مراحل تکمیلی‌اش را طی خواهد کرد و قطعا خلاء فضای مجازی را پرمی‌کند.
با توجه به تغییرات سریعی که در وسایل ارتباط جمعی شاهد هستیم فکر نمی‌کنید رسانه ملی این تغییرات را باید با سرعت بیشتری انجام شود؟ غیر از راه‌اندازی خبرگزاری صداوسیما، سازمان چه تمهیدات دیگری را برای از دست ندادن مخاطب در دستور کار قرار داده؟ مثلا بی‌طرفی؟ به هر حال جذب مجدد مخاطبان بسیار سخت‌تر است...
شما بنا را بر این گرفته‌اید که سازمان در حال از دست دادن مخاطب است. اما نظرسنجی‌های صداوسیما که معتبر هم هستند؛ بیانگر افزایش مخاطب رسانه ملی حداقل در بخش‌های خبری است. من آمار و رقم دقیقی از نتایج نظرسنجی‌ها در ذهنم نیست اما کلیت آن را می‌دانم که درصد مخاطبان افزایش پیدا کرده و علاوه بر آن میزان اعتماد مخاطبان نیز در حال افزایش است. صداوسیما هر دوره و هر فصلی؛ نظرسنجی دارد و این نظرسنجی هم در مقایسه با فصل قبل و هم مدت مشابه سال گذشته است. همه این قیاس‌ها نشانگر افزایش تعداد و اعتماد مخاطب است. صداوسیما با توجه به امکانات، منابع مالی و شرایطی که دارد در این مسیر تغییرات حرکت می‌کند. هرچه شرایط مهیا باشد امکانات و حمایت‌های مادی و مالی و اعتبارات فراهم‌تر باشد؛ تغییرات بهتر و سریع‌تر است و هرچه مثل الان مشکلات مالی بیشتر باشد و اعتبارات کمتری اختصاص داده شود؛ این حرکت کندتر خواهد بود. اما باز با همه این مسائل و مشکلات؛ مانعی برای حرکت مسئولان و فعالان رسانه ملی ایجاد نشده. شاید در بعضی جاها کندتر شده باشد اما این مسیر را ادامه میدهد تا تغییرات متناسب با شرایط رسانه‌ای جهان و فضای مجازی به‌وجود آید. اقداماتی هم که در سال‌های گذشته انجام شد اعم از گسترش شبکه‌های استانی، گسترش شبکه‌های فرامرزی مانند پرس تی‌وی، العالم و آی‌فیلم و شبکه‌ی اچ دی بیانگر این مطلب است که رسانه ملی در مسیر تغییر قرار گرفته است.
غیر از راه‌اندازی خبرگزاری صداوسیما؛ دیگر برنامه‌های مشخص سازمان در ارتباط با اعمال تغییرات چیست؟
من از جزییات این برنامه‌ها اطلاعی ندارم. به هر حال در زیرمجموعه کاری من قرار نمی‌گیرند. بخشی از آن فنی و بخشی سیماست. من در حد خبرگزاری صداوسیما را اطلاع دارم.
چه سیاست‌هایی و وظایفی برای خبرگزاری صداوسیما تبیین شده؟ آیا ماموریت‌هایی که به دوش خبرگزاری گذاشته شده موجب موازی‌کاری با باشگاه خبرنگاران جوان نمی‌شود یا باید منتظر جمع شدن باشگاه باشیم؟
به هر حال این خبرگزاری در شروع کارش است و بنا دارد باتوجه به مزیت‌های نسبی رسانه ملی و شعار صحت، دقت و صداقتی که برای خود انتخاب کرده؛ بتواند در یک مدت زمان کوتاه مرجعیت خبری را اول در داخل و بعد در منطقه و جهان به دست آورد. این عمده هدفی است که ما تلاش داریم به آن برسیم. ما در کنار این حضور موثر؛ حضور تاثیرگذاری هم در فضای مجازی و شبکه اجتماعی خواهیم داشت. کارکردهای باشگاه خبرنگاران منافاتی با خبرگزاری صداوسیما ندارد و در چارچوب‌های وظایفی که برایش تعریف شده؛ به کارش ادامه میدهد.
آیا جذب خبرنگار نیز داشته‌اید یا عمدتا خبرنگاران واحدمرکزی خبر به این بخش منتقل شده‌اند؟
خبرنگارانی هستند که قبلا در واحد مرکزی خبر بودند به اضافه تعدادی از خبرنگاران باشگاه که به خبرگزاری صداوسیما منتقل شدند. مجموعه این دوستان؛ کسانی هستند که در تهران هستند. علاوه بر آن صداوسیما در 33 استان دارای واحد مرکز صداوسیماست که در هر مرکز تعداد زیادی خبرنگار هم در باشگاه و هم مرکز مشغول به فعالیت هستند. همچنین در خارج از کشور خبرنگار دارد. مجموعه خبرگزاری صداوسیما با حدود 200 خبرنگار در تهران، شهرستان و خارج از کشور فعالیت خواهد کرد. ضمن اینکه ما به دنبال ساماندهی و جذب خبرنگاران آزاد در خبرگزاری صداوسیما هستیم. الان عمدتا در داخل کشور و با کمک همکارانمان در مراکز صداوسیما با خبرنگاران آزاد همکاری می‌کنیم. عمده هدفمان شهرها و مناطقی است که صداوسیما در آنها خبرنگار دائمی و رسمی در آن‌جا ندارد. به دنبال آن هستیم در این مناطق از ظرفیت خبرنگاران آزد استفاده کنیم. به خصوص مناطق دوردست و مرزی جز اولویت‌هایمان است. اگر خبرنگاران آزاد اضافه شوند قطعا ظرفیت خبرگیری و دایره خبری ما بسیار گسترش پیدا خواهد کرد.
شما به راستی‌آزمایی، رعایت عدالت و صداقت در بخش‌های مختلف خبری خود چه نمره‌ای می‌دهید؟
نمره خاصی در ذهنم نیست و شاید نتوان کمی بسیاری مسائل را سنجید. اما به هر حال تلاش همکاران من در بخش‌های مختلف خبری و در معاونت خبر همیشه این بوده که خبرها را در سریع‌ترین زمان و به صورت کامل و همان‌گونه که اتفاق افتاده مخابره کنند و به اطلاع مخاطبان برسانند. بدون اینکه دخل و تصرفی در آن به‌وجود بیاورند یا به شیوه رسانه‌های زرد؛ برخی حواشی را برجسته کنند. قطعا از این به بعد هم همین‌گونه خواهد بود.