نیم قرن حیات منزوی برای معرفی میراث فرهنگی ایران/استادی که جایگزین ندارد

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ علی بهرامیان (مسئول فهرست واره کتاب‌های فارسی در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی) در ابتدای مراسم گفت: این روزها برای فرهنگ ایران و زبان فارسی بسیار غم‌انگیز است، زیرا این فرهنگ و زبان یکی از صدیق‌ترین دلبستگان خود را از دست داد. استاد احمد منزوی که بیش از نیم قرن از حیات خود را بر سر شناسایی و معرفی میراث فرهنگی ایران، به‌ویژه به زبان فارس نهاده بود، از میان ما برفت و ما اینک برای تشییع پیکر او گرد آمده‌ایم و نسبت به او ادای احترام و تکریم می‌کنیم.

وی افزود: نام و شهرت احمد منزوی با فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی درآمیخته و عجین شده است. او پس از سال‌ها همکاری نزدیک با پدر بزرگوارش نادرۀ دوران مرحوم علامه حاج شیخ آقا بزرگ طهرانی در تهیه و تدارک و طبع کتاب الذریعة الی التصاریف الشیعة نیک دریافته بود که چه میزان شگفت‌انگیزی از میراث فرهنگی ایران به ویژه به زبان فارسی در کتابخانه‌ها و موزه‌های جهان همچون گنجینه‌ای گرانبها از پدران و نیاکان ما بازماند و شناسایی این فرهنگ و زبان بدون شناسایی آن گنجینه دست‌کم به صورت کامل ممکن نیست. 

او ادامه داد: احمد منزوی با هیچ گزافه‌ای، آن فرهنگ و زبان را در طول قرون و اعصار متمادی، یکی از درخشان‌ترین و انسانی‌ترین فرهنگ‌ها و زبان‌ها در راه اعتلا و پیشرفت انسان و انسانیت می‌دانست و دلبستگی او به این معانی بلند، رشتۀ محبت و علاقه‌اش را به فرهنگ و تمدن ایران و زبان فارسی به هم می‌پیوست و او نمی‌توانست دل در گرو آن نداشته باشد.

بهرامیان افزود: استاد منزوی کمابیش از حدود نیم قرن پیش تنها یک حرف در برابر خود نهاد. گردآوری اطلاعات دربارۀ همۀ میراث مکتوب زبان فارسی، خطی و چاپی، در سطح جهانی؛ هدفی بس بزرگ و باعظمت، که به قول خودش به «سراب» بیشتر شباهت داشت. انتشار 6 جلد از کتاب نسخه‌های خطی فارسی در سالیان پیش از انقلاب، نخستین گام‌های جدی او در راه وصول بدان هدف و آرزو بود و چون دست حوادث ادامۀ آن کار را مانع آمد، استاد دست از طلب برنداشت و سالها اقامت در پاکستان و تألیف فهرست مشترک پاکستان در 14 مجلد، در واقع بخشی از همان طرح و هدف بزرگ بود. پس از 16 سال اقامت در پاکستان، او به وطن مألوف بازگشت و گمشدۀ خویش را در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی یافت و رئیس محترم مرکز را با کمال شگفتی، با خود هم آرزو دید.

مسئول فهرست واره کتاب های فارسی در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی گفت: استاد منزوی بیش از بیست سال کار تألیف فهرستواره را با عشق و علاقۀ خاص سرپرستی کرد. تهیه و گردآوری حدود یک میلیون برگه از فهرست‌های نسخه‌های خطی در موضوعات گوناگون حاصل کار مشترک و کوشش خستگی‌ناپذیر است؛ کاری که می‌توان آن را «شبانه‌روزی» نیز خواند. استاد منزوی بار این عشق جانسوز و آن هدف عالی و بزرگ را با زهد و آزادگی غریبی، با کمال جدیت و پشتکار بر دوش می‌کشید. چندان که وضع او در این راه، حتی برای نزدیکان و همکارانش شگفت‌انگیز و عجیب به نظر می‌رسید.

او در پایان گفت: فقدان او برای فرهنگ میهن ما و هر جا که می‌توان از گسترۀ پهناور زبان فارسی سراغ گرفت، شبه قارۀ هند و ماوراءالنهر و قفقاز و همۀ سرزمین‌های اطراف، بسیار خسارت بار است، اما ادامۀ کار فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی و انتشار و تمکیل بقیۀ آن، چنانکه تا پایان عمر بدان امیدوار بود، در واقع به نحوی ادامۀ زندگی احمد منزوی است.

سید کاظم موسوی بجنوردی (رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی)، ضمن ابراز تسلیت به خانواده احمد منزوی و اصحاب دائرة‌المعارف، گفت: یاران قدیمی دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی یکی یکی از دنیا می روند. این افراد کسانی هستند که جایگزینی برای هیچ کدام از آنها وجود ندارد.

او ادامه داد: قبل از استاد فقید احمد منزوی، اساتید بزرگی در این مرکز بودند مانند: دکتر عباس زریاب خویی، عبدالحسین زرین کوب، خانم قمرآریان، دکتر شرف، دکتر احمد تفضلی، استاد ایرج افشار، دکتر عنایت‌الله رضا، دکتر نوابی، دکتر حسن گنجی و ... که هر یک ستاره‌ای در فرهنگ ایران بودند. امروز نیز متاسفانه استاد بزرگ احمد منزوی که خدمات زیادی به فرهنگ ایران و زبان فارسی و به تشیع کردند؛ ما را ترک کردند. 

موسوی بجنوردی افزود: زبان فارسی به یک معنا زبان شیعه است چون آثار بسیار زیادی مربوط به فرهنگ شیعه به زبان فارسی است بنابراین خاندان منزوی نه فقط به ایران خدمت کردند بلکه به تشیع هم خدمت کردند.

او ادامه داد: شادروان منزوی بیش از یک میلیون فیش تهیه کرد و 11 جلد این اثر بزرگ ملی منتشر شد و جلد 12 آن زیر چاپ است و طبق محاسبه‌ای که به عمل آمده به 25 جلد خواهد رسید. احمد منزوی میراثی به جا گذاشته و راه ایشان سالهای سال در این مرکز ادامه خواهد داشت و خوشبختانه جانشین ایشان آقای دکتر علی بهرامیان، استاد تاریخ اسلام، این راه را ادامه خواهند داد و امیدوارم افراد بسیاری زیر نظر ایشان تربیت شوند همانطور که افرادی قبلا زیرنظر استاد احمد منزوی تربیت شدند.

رییس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در پایان گفت: کاری که مرحوم احمد منزوی کرد نه تنها حفظ میراث فارسی است بلکه کمک بسیار ارزنده‌ای به تمام پژوهشگران است که باید به فهرستواره مراجعه کنند و این اثر جزء مراجع دست اول است. امیدوارم ایشان با ائمه اطهار محشور باشند.