شکست ارشاد در حمایت از تئاتر / بودجه در جیب ۳۶ نهاد غیرپاسخگو
مقایسه اعتبار ۳۶ میلیاردی اعلام شده برای «حمایت و گسترش هنرهای نمایشی» در لایحه بودجه سال ۹۴ نسبت به رقم ۶ هزار میلیاردی جاری در عرصه فرهنگ کشور از بی‌توجهی محض مسئولان به یک هنر ارزشمند حکایت دارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، لایحه بودجه سال ۹۴ روی کاغذ و طبق آنچه با عنوان «برنامه حمایت و گسترش هنرهای نمایشی» در بخش «اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای برحسب برنامه و فعالیت» این لایحه آمده است؛ در بخش حمایت از آثار نمایشی درصدی افزایش نسبت به سال گذشته را نشان داد. در این بخش به طور کل رقمی معادل ۳۰ میلیارد و ۴۸۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان به این منظور در نظر گرفته شده که طبق آنچه در جدول شرح دستگاه، برنامه و فعالیت آمده است: فعالیت‌هایی نظیر «حمایت از تولید، نمونه‌سازی، اجرا، توزیع و عرضه هنرهای نمایشی»، «حمایت از برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌های نمایش»، «راهبری امور و تدوین ضوابط و مقررات مربوط»، «صدور مجوزهای فعالیت‌های مربوط»، «کمک به شرکت در جشنواره‌ها، مجامع، سمینار‌ها و همایش‌های بین‌المللی»، «کمک به موسسات، مراکز، انجمن‌ها، کانون‌ها و تشکل‌های صنفی نمایش» همه باید توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شود.
دولت در بخش «حمایت از تولید، نمونه‌سازی، اجرا، توزیع و عرضه هنرهای نمایشی» رقم ۱۶ میلیارد و ۵۴۱ میلیون و ۶۰۰ هزار تومانی درنظر گرفته است که از هنگام تدوین لایحه؛ بودجه‌ای اندک به نظر می‌رسید. در شرایطی که تخصیص کل مبلغ تعیین شده در لایحه بودجه هرگز سابقه نداشته و احتمالا اگر در عمل حتی نیمی از این بودجه به اداره کل هنرهای نمایشی برسد؛ مسئولان کلاه از سر برمی‌دارند؛ اما ماجرا از این هم غم‌انگیز‌تر به نظر می‌رسد.
مهدی شفیعی، مدیرکل هنرهای نمایشی در بازدید علی جنتی از روند بازسازی مجموعه تئاتر شهر که در روزهای پایانی ماه شهریور انجام شد، به نکته‌ای قابل تامل اشاره کرد و گفت: هرسال تا این زمان – شش ماهه دوم سال - نیمی از بودجه تخصیص داده می‌شد، اما امسال که «سال تئاتر» است، ده درصد هم تعلق نگرفته است!
شاید اشاره شفیعی به زمانی است که او به عنوان معاون اداری و مالی قادر آشنا، مدیرکل اسبق هنرهای نمایشی فعالیت داشت و جالب آنکه قادر آشنا همان زمان در اظهارنظری درباره میزان بودجه هنرهای نمایشی که بعد‌ها بار‌ها توسط هنرمندان و کار‌شناسان تکرار شد، بیان کرد: «بودجه کل تئاتر تنها برای ساخت دو و نیم کیلومتر جاده کوهستانی کفاف می‌دهد و این نشان دهنده آن است که بودجه تئاتر چقدر ناچیز است.»
شاید شفیعی در بدو ورود به عرصه تصور چنین اتفاقی را نداشت و عمل به وعده‌های مطرح شده توسط معاون امور هنری را در سر می‌پروراند. زمانی که علی مرادخانی در جلسه بدرقه اردشیر صالح‌پور و معرفی مدیرکل هنرهای نمایشی، گفت: «امسال حدود ۱۶ میلیارد به ما اختصاص داده شد که ۷ میلیارد و ۵۷۵ میلیون تومان برای تئاتر بوده است.»
اما این مبلغ در سال ۹۴ ،حداقل تا امروز، محقق نشده و کار به اظهار نارضایتی مدیرکل رسیده است. اگر بنای گلایه شفیعی از عدم تخصیص بودجه را برمبنای رقم کل اعلام شده (۳۰ میلیارد و ۴۸۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان) تصور کنیم، منظور مدیرکل هنرهای نمایشی این است که تا امروز حتی سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان هم به حساب اداره کل واریز نشده و این درحالی‌ست که معاون امور هنری تنها برای راه‌اندازی ارکستر سمفونیک، درخواست بودجه جداگانه ۴ میلیارد تومانی؛ خارج از اعتبارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به نهاد ریاست جمهوری تقدیم کرده است.
بر این اساس به نظر می‌رسد سکان‌دار اداره کل هنرهای نمایشی تا پایان سال ۹۴ تنها باید به دریافت بودجه‌ای متناسب برای برگزاری سی‌و‌چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر دل خوش کند، چراکه با اندک دقت در سرنوشت پروژه‌هایی همچون بازسازی مجموعه تئاتر شهر، اهمیت هنر نمایش نزد مسئولان بالادستی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجلس روشن می‌شود.
بودجه حمایت از آثار نمایشی در سازمان تبلیغات اسلامی کجا می‌رود؟
صادق زیباکلام، پژوهشگر و تحلیل‌گر مسائل سیاسی، بعد از تقدیم لایحه بودجه پیشنهادی دولت به مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای خطاب به علی مطهری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، ضمن گلایه از عدم پاسخگویی بعضی ارگان‌ها در زمینه چگونگی صرف بودجه‌های فرهنگی چنین نوشت: «سهم وزارت ارشاد از این ۶۰۰۰ میلیارد تومان – جمع بودجه فرهنگی تمامی نهاد‌ها و سازمان‌های مدعی در امر فرهنگ و هنر - کمتر از ۱۳ درصد است و ۸۷ درصد مابقی در اختیار نهاد‌ها، سازمان‌ها، بنیاد‌ها و ارگان‌هایی است که نه‌تنها کاملا مستقل از مجوعه دولت قرار دارند بلکه اساسا هیچ پاسخگویی نیز نه در قبال مجلس دارند و نه در قبال قوه مجریه. مع‌ذلک و علیرغم این واقعیات، منتقدین و مخالفان دولت آقای روحانی علی‌الدوام؛ دولت و بالاخص وزارت ارشاد را مورد مواخذه قرار می‌دهند که چرا وضعیت فرهنگی کشور اینگونه است؟ جالب است که حتی یکبار هم نشده که مخالفان دولت کوچک‌ترین انتقاد و گلایه‌ای نسبت به این سی چهل تشکیلات دیگری که نزدیک به ۹۰ درصد بودجه فرهنگی کشور را به خود اختصاص داده‌اند، بنمایند.»
حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی یکی دیگر از نهادهایی است که در لایحه بودجه به عنوان مسئول حمایت از تولید آثار نمایشی شناخته می‌شود. بودجه این نهاد برای «حمایت و گسترش از هنرهای نمایشی» در لایحه ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان تعیین شده است که از این مبلغ ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان باید در بخش «حمایت از تولید و اجرای آثار نمایشی» اختصاص یابد و ۵۰۰ میلیون تومان نیز برای «حمایت و برگزاری جشنواره‌ها و محافل نمایشی» تعیین شده است.
رحمت امینی: بودجه ما یک ششم رقم اعلامی است
رحمت امینی، مدیرِ مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری، در پاسخ به این پرسش که برای این بودجه چه اتفاقی رخ می‌دهد، اظهار کرد: هر سال طبق روال بودجه‌ای برای حمایت از تولید آثار نمایشی به ما اعلام می‌شود که بسیار کمتر از آن چیزی است که در لایچه بودجه وجود دارد. به نوعی می‌توان گفت این رقم حدود یک ششم میزان منتشر شده است که در چند سال گذشته ثابت بوده و در سال جدید نیز تغییر چندانی ندارد.
او افزود: ما با همین رقم نیز از تولید و اجرای چند نمایش در سال جدید حمایت کرده‌ایم که یکی از آن‌ها به زودی روی صحنه می‌رود.
به این ترتیب گزارش دقیقی از سرنوشت اصل بودجه و آنچه باید به عنوان حمایت از تولید آثار نمایشی توسط حوزه هنری اختصاص یابد؛ در دست نیست و این سازمان چنانچه در نامه صادق زیباکلام به علی مطهری مشهود به نظر می‌رسد، در کنار ۳۶ ارگان دیگر به عنوان یک نهاد غیرپاسخگو در زمینه چگونگی هزینه شدن بودجه هنرهای نمایشی شناخته می‌شود. حال آنکه اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با کمترین از این رقم نمایش‌های متعددی را مورد حمایت قرار داده، یک جشنواره - نمایش‌های آیینی و سنتی - نیز برگزار شده و جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را در راه دارد.
بودجه فرهنگی شهرداری تهران ۱۵۰ برابر دولت است اما...
شهرداری تهران به عنوان یکی دیگر از نهادهای فعال در عرصه اجتماعی، بودجه‌ای چشمگیر در حوزه فرهنگ و هنر در اختیار دارد؛ رقمی که بعضی اعضای شورای شهر تهران میزان آن را بالای ۱۰۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌کنند. عبدالحسین مختاباد، عضو شورای شهر استان تهران، در همین رابطه گفته است: «یکی از کارهای جدی ما برآورد هزینه‌های بالای فرهنگی شهرداری تهران است. در جلسه علنی شورای شهر تهران اعلام کردم که سازمان فرهنگی هنری شهرداری برابر اطلاع، ۹۰ میلیارد تومان بودجه دارد و ۸۳ میلیارد بودجه این سازمان خرج موارد جاری می‌شود. این پرسش بزرگی است که چگونه امکان دارد ارگانی ۹۵ درصد بودجه خودش را صرف بودجه جاری کند؟ باید بررسی کنیم خروجی بودجه فرهنگی شهرداری تهران چیست؟»
فاطمه دانشور، عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران، نیز در گفتگویی ضمن اشاره به بودجه چندصد میلیاردی سازمان فرهنگی هنری و معاونت اجتماعی شهرداری تهران؛ از بودجه‌های بالای ۱۰۰۰ میلیارد تومانی این دو سازمان سخن گفت: «باید برای سازمان فرهنگی هنری و معاونت اجتماعی شهرداری فکر اساسی شود. موازی‌کاری و اتلاف منابع بسیاری در این دو سازمان صورت می‌گیرد.»
عضو شورای شهر تهران به بودجه ۱۷۰۰ تا۱۸۰۰ میلیاردی این دو سازمان اشاره کرده و گفته است؛ میزان دقیق بودجه مشخص نیست اما ارقام در همین حدود است. به این ترتیب با توجه به سخنان این دو عضو شورای شهر می‌توان رقم بودجه فرهنگی شهرداری را بیشتر از ۱۵۰۰ میلیارد تومان تخمین زد.
مدیرکل مستعفی هنرهای نمایشی زمانی در دیدار با دانشجویان رشته تئاتر اظهار کرد: «باید توجه داشته باشیم که شهرداری تهران ۱۵۰ برابر دولت بودجه فرهنگی در اختیار دارد که اگر پول‌های خرد از جیبش بیرون بریزد شرایط فعالیت بسیاری از علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی فراهم می‌شود.»
اما این اتفاق در عمل رخ نمی‌دهد و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران حمایت خود به گسترش هنرهای نمایشی را در برگزاری یک جشنواره – جشنواره تئاتر شهر – خلاصه کرده است.
بودجه تاسف‌آور کانون پرورش فکری
اما یکی از نقاط غم‌انگیز بودجه‌های اختصاص یافته در بخش «برنامه حمایت و گسترش هنرهای نمایشی»؛ رقم تعیین شده برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان به نظر می‌رسد. در میان تمام بودجه‌های عجیب و غریب ارگان‌های غیرپاسخگو که در نامه صادق زیباکلا به آن‌ها اشاره می‌شود؛ سهم نهاد مهم و اثرگذاری مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که باید پاسخگوی چگونگی هزینه‌کرد بودجه باشد تنها ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است.
کانون پرورش فکری باید با این بودجه «تولید فیلم‌های کوتاه و بلند برای کودکان و نوجوانان»، «تولید و اجرای تا‌تر کودکان و نوجوانان» و «جشنواره ملی و بین‌المللی کودکان و نوجوانان» را در دستور کار قرار دهد و این سهم آینده‌سازان کشور از بودجه ۶۰۰۰ هزار میلیارد تومانی عرصه فرهنگ و هنر کل کشور است.
اداره کل هنرهای نمایشی؛ یتیمِ عرصه فرهنگ
جمع رقم‌های اعلام شده برای «حمایت و گسترش هنرهای نمایشی» در اداره کل هنرهای نمایشی، حوزه هنری و کانون پرورش فکری عدد حدودی ۳۶ میلیارد تومان را نشان می‌دهد که مقایسه آن با ۶ هزار میلیارد تومان بودجه فرهنگی هنری نهادهای متعدد بیان‌کننده جایگاه هنر تئاتر نزد مسئولان است.
با این حساب سهم هنرهای نمایشی از بودجه فرهنگی کشور تنها 06 /0 درصد است که باید توجه داشت هیچ‌گاه ۱۰۰ درصد بودجه‌ها محقق نمی‌شود و معمولا باید به ۵۰ درصد آن رضایت داد. به این ترتیب یک تفریق ساده می‌گوید با رقمی شگفت‌انگیز و غیرقابل تصور در عرصه هنرهای نمایشی کشور مواجه هستیم. رقمی که مشخص نیست چطور باید با آن برای سرنوشت سالانه ۱۲۰۰ فارغ‌التحصیل و صدها فعال حرفه‌ای تئاتر در سراسر کشور برنامه‌ریزی کرد.
بر این اساس اداره کل هنرهای در ماه‌های پایانی سال ۹۴ و ماه‌های ابتدایی سال آینده – در صورت نگاه خوش‌بینانه - با مشکلات متعدد مالی دست و پنجه نرم خواهد کرد و برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برای خانواده هنرهای نمایشی، بخش خصوصی فعال در این عرصه، دانشجویان، گروه‌های آماتور و حرفه‌ای و هنرمندان استان‌های سراسر کشور سرنوشت روشنی ندارد.