سودابه فضائلی: شکسپیر ما را به خودمان نشان می‌دهد

به گزارش ایلنا؛ سودابه فضائلی در نشست نشر هنوز درباره زندگی معماگونه شکسپیر و اهمیت آثار او سخن گفت و فواد نظیری و نوید ملکی ضمن سخن گفتن درباره آثار شکسپیر بخش‌هایی از نمایشنامه‌های او را به زبان انگلیسی و فارسی خواندند.

 فضائلی گفت: در دهه 60 کتاب شکسپیر در پرتو هنر عرفانی از سوی نشر نقره منتشر شد و این انتشارات به واسطه بمبی که بر روی ساختمان آن سقوط کرد آتش گرفت و بخش عمده ای از کتاب ها سوخت و بخش دیگر را نیز آب برد. برای همین این نشر از ادامه حیات باز ماند. سال ها پس از آن نویسنده کتاب شکسپیر در پرتو هنر عرفانی به ایران سفر کرد و چاپ سوم این کتاب را که به افزوده هایی همراه بود به من هدیه داد و من بخش های افزوده را نیز ترجمه کردم و این کتاب با عنوان راز شکسپیر از سوی نشر قطره منتشر شد. با این که از انتشار دو ترجمه ای که درباره شکسپیر انجام داده ام بیش از 30 سال می گذرد بسیار خوشحالم که این دو کتاب همچنان با اقبال روبرو می شود.

او افزود: شکسپیر در سال 1564 در استراتفورد متولد شده است و تا سال 1616 زندگی کرده است. او در سن 18 سالگی با آن هاتاوی یکی از هنرپیشگان زیبای انگلیسی ازدواج کرده و صاحب سه فرزند دختر شده است. براساس منابع موجود او در زمان طاعون سیاه  در لندن زندگی می کرده است. در این دوره سیاه به واسطه شیوع طاعون بارها و بارها تماشاخانه ها تعطیل شدند.

فضائلی با بیان این مطلب که شکسپیر بهترین نمایشنامه های خود را در سال 1585 نوشته است ، گفت: شکسپیر در زمان حیاتش 38 نمایشنامه،134 سونات ( شعری 14 سطری) سروده  و از خود دو شعر بلند به یادگار گذاشته است. با وجود آثار متعدد از این ادیب بزرگ، اما درباره زندگی او ابهامات بی شماری وجود دارد و هیچ کس اطلاعات درستی از زندگی و مرگ او در دست ندارد. او یک ماه پیش از مرگش وصیت نامه ای می نویسد و در ابتدای وصیت نامه عنوان کرده که این نوشته در زمانی نوشته شده که در صحت و سلامت زندگی می کرده و در آن تمام اموالش را به یکی از دخترانش اهدا کرده تا این اموال به نوه برسد. در آن دوران براساس قانون انگلستان دختران نمی توانستند از اموال منقول پدران خود ارث ببرند. او حتی در وصیت نامه اش با این که یک سوم اموالش به همسرش می رسد نامی از او نمی برد. تنها یک جا از همسرش یاد می کند که دلیل ابهام آمیز بودن جمله ای که به کار می برد برداشت های مختلفی از حرف او می شود و برخی حتی او را زن ستیز می نامند.

او افزود: البته در نوشته های یک کشیش انگلیسی که 55 سال بعد منتشر می شود عنوان شده که یک شب قبل از مرگش شکسپیر به همراه بن جانسون به میخانه ای می روند و از فرط نوشیدن شراب و انقباض عروق  می میرد. با توجه به این که این نوشته 55 سال بعد منتشر می شود نمی توان به آن اعتماد کرد. شکسپیر پس از مرگش در کلیسا به خاک سپرده می شود و بعدها همسرش نیز در کنار او به خاک سپرده می شود. بر روی سنگ قبر شکسپیر جمله ای حک شده که هر کس از قبر من نگهداری کند خدا او را بیامرزد و هر کس که آسیبی به قبر من بزند و استخوان های من را جا به جا کند خدا او را نیامرزد و مورد عذاب قرار گیرد.

به گفته فضائلی در آن دوران به واسطه طاعون و مسائل دیگری که پیش می آمد، استخوان های افراد را از قبرش بیرون  می آوردند و یا با گذشت زمان جنازه دیگری را در گوری قدیمی به خاک می سپردند، کاری که در ایران نیز شاهدیم. سال ها پیش، انگلیسی ها قصد داشتند این کلیسا را بازسازی کنند و سنگ قبر شکسپیر را عوض کنند اما به دلیل این که خرافاتی هستند؛ از این جمله شکسپیر ترسیدند و همچنان همان سنگ قدیمی بر گور او جا خوش کرده است.

او افزود: هفت سال پس از مرگ شکسپیر اشعار و آثار دوره پایانی  او توسط دو تن از بازیگرانی که با او همکاری  داشتند، چاپ می شود و همزمان با آن تصویر شکسپیر در حالی که قلم در دست دارد در صدر کلیسا کشیده می شود و این نخستین تصویربرجسته ای است که از او کشیده می شود و شکسپیر در این تصویر بسیار شبیه سقراط و ویرژیل است.

فضائلی با بیان این مطلب که پس از انتشار این مجموعه، آثار شکسپیر را به فرانسیس بیکن و فرد دیگری نسبت می دهند، این دو نفر فراماسون بوده اند و نویسنده های خوبی به شمار می رفتند و در دربار الیزابت حضور داشتند. اما  این دو نفرسال های متمادی پس از شکسپیر زندگی کردند، و در رد یا قبول این موضوع حرفی نزده اند. این  موضوع در واقع پس از مرگ شکسپیر عنوان شده  و با گفتن آن می خواهند ثابت کنند که تمام آثار اصلی و تراژدی های شکسپیر را فرانسیس بیکن نوشته است. سالهاست که ثابت شده که تمام این حرف ها حقیقت ندارد.

او با اشاره به شکل گیری کلیسای انگلستان که پیروان آن به ویژه جیمز اول بسیار قشری هستند گفت: این کلیسا با تمام کسانی که نحله عرفانی دارند عناد  دارد . بعدها ریچارد برسون  و دوبر در اواخر قرن نوزدهم در آثارشان عنوان می کنند که شکسپیر از اواخر 30 سالگی گرایشات عرفانی پیدا کرده است  و تمام آثارش تحت تاثیر نحله عرفانی است که به آن سر سپرده بوده است و چون فرانیس بیکن  نیز عضو نحله های عرفانی بوده این شبهه بوجود می آید که نکند او خالق واقعی آثار شکسپیر است. بیکن یکی از مترجمان قدرتمند به زبان انگلیسی است و انجیل و تورات با ترجمه او از بهترین ترجمه های متون مقدس به شمار می رود. همه این موارد کمک می کند که آثار شکسپیر را به او نسبت بدهند.

 او افزود: شکسپیر پنج شش ماه پس از تولد میکل آنژ متولد می شود و از این دو تن به عنوان نوابغ رنسانس یاد می کنند اما آن چه که از آثار شکسپیر بر می آید، او طلایه دار قرن وسطی است چون همان طورکه می دانید در دوره رنسانس باوری وجود داشته یک باور اومانیستی و انسان گراست و برای همین است که بر روی سقف تصویر خدا به صورت انسان کشیده شده است. در حالی که در آثار عرفا که از قرن نوزدهم شروع شده است برعکس انسان است که به شکل خدا به تصویر کشیده شده است.

 سودابه فضائلی دربخش پایانی سخنانش درباره عشق در آثار شکسپیر گفت: آثار شکسپیر همچون آیینه هستند و اگر شما براساس دید خودتان با آثار او روبرو شوید، حتما آن چه را که می خواهید در آثار او خواهید یافت. بر همین اساس است که برخی آثار او را عاشقانه، برخی عارفانه تلقی می کنند. آثار مولانا و سعدی هم  مانند آثار شکسپیر همچون آینه ای هستند که می توان خود را در این آینه ها دید.

او افزود: واقعیت این است اگر کسی عاشق نباشد نمی تواند در آثارش این قدر عشق، نفرت، مهر و کینه را همچون الماس تراش خورده در آثارش به نمایش بگذارد.

فواد نظیری: شکسپیر من را وسوسه کرد

فواد نظیری در این نشست با بیان این مطلب که سالهاست که در محضر سودابه فضائلی و محمدرضا اصلانی حضور داشته و از آنها آموخته گفت: زمانی که من 12 ساله بودم سودابه فضائلی دو نمایشنامه شکسپیر را ترجمه کرده بود و این باعث افتخار من است که درباره شکسپیر، آن هم در کنار او سخن بگویم.

او با طرح این پرسش که آیا ضرورتی برای ترجمه دوباره آثار کلاسیک وجود دارد یا خیر گفت: این موضوع همواره مخالفان و موافقانی داشته است اما به نظر من با توجه به تغییر و تحولات زبان در بستر زمان ضرورت بازترجمه آثار کلاسیک در یک بازه  زمانی 15 الی 20 ساله  احساس می شود.

نظیری با بیان این مطلب که شکسپیر یکی از شاخص ترین نویسندگان بزرگ و کلاسیک جهان به شمار می رود، گفت:آثار شکسپیر یکی از ارزشمند ترین ذخائر ادبی بشر به شمار می رود و ما از دوره قاجار با ترجمه ناصر الملک با از نمایشنامه «اتلو» با شکسپیر آشنا شده ایم و با این که دهه های متمادی از این ترجمه می گذرد اما نثراین ترجمه آن قدر قوی و درخشان است که این ترجمه همچنان از بهترین ترجمه های آثار شکسپیر به شمار می رود. پس از او افراد دیگری آثار شکسپیر را ترجمه کرده اند که برخی از این ترجمه ها در زمان خود دیده نشده اند از جمله «به تربیت درآوردن دختر تندرو»  با ترجمه حسینقلی سالور.

او ادامه داد: از دهه 30 به این سو به مرور آثار شکسپیر توسط مترجمانی چون به آذین، مسعود فرزاد،عبدالحسین نوشین و... به فارسی ترجمه شده است و هر یک از این ترجمه ها از ارزش های هنری و ادبی برخوردار هستند. مترجمان در ترجمه آثار شکسپیر باید به این نکته توجه داشته باشند که بیشتر آثار او جنبه شاعرانه و تغزلی دارند و در برخی از موارد شخصیت های نمایشنامه های او موزون و مقفا سخن می گویند که این ویژگی دربیشتر ترجمه ها با بی اعتنایی روبرو شده است.

این مترجم از ترجمه نمایشنامه مکبث توسط داریوش آشوری به عنوان یکی از بهترین ترجمه های شکسپیر در ایران یاد کرد و گفت: پرسش اینجاست با وجود ترجمه های درخشان از آثارشکسپیر در ایران چرا من به سراغ ترجمه آثار او رفته ام. من در تمام این سال ها تمرکز خود را بر روی ترجمه آثار شاعران معاصر گذاشته بودم اما مدت ها بود که شکسپیر من را وسوسه می کرد که به سراغ ترجمه آثارش بروم و ترجمه درخشان پرویز دوایی از دیالوگ های نمایشنامه رومئو و ژولیت و همچنین بار تغزلی رومئو و ژولیت موجب شد که من به سراغ شکسپیر بروم و باید اعتراف کنم مترجمی که ترجمه آثار شکسپیر را شروع کند دیگر نمی تواند نسبت به سایر آثار این نویسنده بی اعتنا باشد و هر روز بیش از گذشته غرق در دنیای این نمایشنامه نویس بزرگ می شود.

او افزود: در ترجمه آثار شکسپیر تلاش کرده ام که بار تغزلی کار را حفظ کنم و در کنار آن بخش هایی از متن که مقفا است را در قالب شعر ترجمه کنم. البته این بدان معنا نیست که من این بخش ها را در اوزان شعر کلاسیک ترجمه کنم بلکه تلاش کرده ام روح شعر را در ترجمه حفظ کنم.

نظیری با اشاره به ترجمه مجتبی مینوی از قطعه بودن یا نبودن  شکسپیرگفت: به نظر من این ترجمه بسیار درخشان است و مینوی با ترجمه این قطعه ضمن زورآزمایی، از زبانی عاشقانه، حماسی که ریشه در فرهنگ فلسفی و عرفانی ما داشته بهره گرفته است و شاید حتی با این ترجمه قصد داشته با مسعود فرزاد زورآزمایی کند.

به گفته این مترجم؛ بار تغزلی رومئو و ژولیت بسیار بالاست. این نمایشنامه با یک پیش درآمد شروع می شود و قدرت کلام شکسپیر در این نمایشنامه بسیار بالاست و این نمایشنامه از چنان قدرت و توانی برخوردار است که می تواند مخاطب را تا پایان اثر سر جایش میخکوب کند. شکسپیر در آثارش در کنار بهره گیری از زبان تغزلی از زبان مردم کوچه و بازار نیز استفاده کرده اما برخی از مترجمان هنگام ترجمه به زبان کوچه و بازاری که درآثار شکسپیر مشهود است بی اعتنا بوده اند و گاه تصور کرده اند که اگر این بخش ها را به همان شیوه ترجمه کنند به جایگاه او صدمه می زند. به نظر من  مجتبی مینوی و داریوش آشوری به خوبی توانسته اند روح آثار شکسپیر را در ترجمه هایشان دربیاورند.

در ادامه این نشست نوید ملکی گفت: سخن گفتن درباره آثار شکسپیر بدون این که بدانیم او که بود و در چه دوران و فضایی زندگی می کرد کار بیهوده ای است. شکسپیر بیشتر عمرش را در دوران الیزابت اول زندگی کرده است. در آن دوران فضا به گونه ای بوده که امکان حضور زنان به عنوان هنرپیشه بر روی صحنه تاتر وجود نداشته است و شکسپیر در آثارش ازمسائل عرفانی سخن می گفته چون نمی توانسته به صورت مستقیم نظریات خود را بیان کند. او از اواخر  دوره الیزابت اول در آثارش انتقاد را جدی تر می گیرد.

او افزود: برای این که یک فرد عامی انگلیسی بتواند صحبت کند نیاز به دو یا سه هزار کلمه دارد و شکسپیر در آثارش بیش از 21 هزار کلمه استفاده کرده است و این نشان می دهد که او از چه توانایی بالایی برخوردار بوده است. من با آثار شکسپیر از دوران کودکی آشنا شده ام و از همان زمان او من را شیفته خودش کرد و بعدها نیز به واسطه مطالعه ادبیات، شکسپیر برای من از ارزش و اهمیت ویژه ای برخوردار است.

ملکی با بیان این مطلب که بارها این موضوع مطرح شده است که آیا شکسپیر وجود داشته  یا نه و گاه بخش هایی از آثار او را به افراد دیگر نسبت داده اند، گفت: من خیلی به این موضوع فکر کرده ام و معتقدم که شکسپیر یک نفر است.

اوبا اشاره به زندگی رازآمیز شکسپیر گفت: از زمان تولد شکسپیر تا 18 سالگی اش که ازدواج می کند هیچ اطلاعاتی از او در دست نیست و از دوره های بعدی زندگی او نیز اطلاعات کمی در دست است و حتی ما نمی دانیم که او چگونه درگذشته است. برخی نوشته های او این شبهه را برای ما بوجود می آورد که او به مرگ عادی با زندگی وداع نگفته است و بلکه به قتل رسیده است.

این مدرس یادآور شد: من بارها خودم را مورد این پرسش قرار داده ام که چرا ادبیات می خوانیم و سال ها زمان برده تا پاسخی برای این پرسش یافته ام به نظر من ادبیات خود زندگی است و شکسپیر به خوبی روح زندگی را در آثارش منعکس کرده است. در آثار او عشق، نفرت، حسرت و آز در کنار هم به چشم می خورد. با توجه به اهمیت شکسپیر اما ما هنوز به آثارش آن گونه که باید در ایران توجه نشده است و به نظر من هر چند وقت یک بار باید آثار او را بازخوانی کنیم تا بتوانیم حداقل بخشی از روح او را درک کنیم.

در بخش دوم این نشست نوید ملکی بخش هایی از رومئو و ژولیت را به زبان انگلیسی برای حاضران خواند و فواد نظیری نیز ترجمه فارسی این نمایشنامه را برای حاضران خواند و پایان بخش این نشست به پرسش و پاسخ درباره آثار شکسپیر و ترجمه های موجود از آثار او اختصاص داشت.

ویلیام شکسپیر زاده ۱۵۶۴ - درگذشته ۱۶۱۶ شاعر و نمایشنامه‌نویس انگلیسی است که بسیاری او را بزرگ‌ ترین نویسنده در زبان انگلیسی دانسته‌اند.اُتللو،مکبث،هملت، ژولیوس سزار، رومئو و ژولیت، شاه لیر، تاجر ونیزی از جمله آثار این نمایشنامه نویس به شمار می روند. آثار او همواره مورد توجه مترجمان ایرانی قرار گرفته است و بارها ترجمه شده‌اند.