نگارگری ایران همواره کنار ادبیات کهن فارسی درخشیده‌است
پنجشنبه 16 مهر ماه 1394 یکی دیگر از شب‌های بخارا به رونمایی از مثنوی چاپ انتشارات گویا با نقاشیهای حجت شکیبایی اختصاص داشت که در کانون زبان فارسی برگزار شد.
به گزارش ایلنا، در این مراسم ابتدا علی دهباشی درباره چاپ‌های مثنوی سخن گفت. سپس بهاءالدین خرمشاهی از جایگاه بلامنازع مثنوی در عالی‌ترین سطح ادبیات جهان سخنرانی کرد و رباعی زیر راکه برای مراسم ساخته بود قرائت کرد.
جواد مجابی نیز در سخنرانی خود تحت عنوان« شهامت هم عنانی با مولانا» عنوان کرد: «در روند مصور کردن نسخههای خطی رسم چنین بوده، کتابهایی بیشتر تصویرگر میشدهاند که داستانهای هیجان انگیز رزمی و بزمی داشتهاند. مجالس مینیاتوری برای شاهان و امیرانی که وجهۀ همتشان بیشتر بزم و مختصری هم رزم بوده تا آن جا جاذبه داشته که خراج ملکی را صرف نگارخانۀ شاهی و هنرمندان کتاب آرا میکردهاند. البته گاهی خود را در پوست آن خدیوان و دلاوران اساطیری میدیدهاند. بنابراین، بیشترین نسخ مصور شده از آن شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی است و بعد کتابهای چاپ سنگی که رسید باز هم دو نوع کتاب بیشتر تصویرگری شد که نوع اول آثار تراز اول ادبی چون شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی و گلستان و حافظ و عجایبالمخلوقات بود و نوع دیگر آثار دینی و داستانهای عامیانه چون طوفان البکاء جواهری و خاورنامه تا اسکندرنامه و چهل طوطی.
کتاب مثنوی معنوی با این که نسخههای خطی و چاپی فراوان داشته است هیچ گاه نه مینیاتری به خود پذیرفته نه از نقاشیهای چاپ سنگی بهرهمند شده است. تنها آرایش ترسیمی آن ، سرلوحه و تذهیب دیباچه بوده است. علت شاید تقدس معنوی و حد عالی زنهاردهندۀ متن خاص بوده است.
در زمان حاضر اگر چه گاهی استادانی چون حسین بهزاد و پارهای از نقاشان نوپرداز به تصویرگری مجالسی از مثنوی همت گماشتهاند اما این ها در کتاب مولانا نیامده و به صورت تک پرده یا تصویرگری تک قصه عرضه شدهاند.
تا آن جا که جستجو کردهام برای نخستین بار است که مثنوی معنوی با چنین درخششی تصویرگری شده و شاهد ترکیب زیبایی از کتاب آرائی ایرانی هستیم که نفاست اثر مرهون نقاشی عالی شکیبا و خطِ خوش و صفحهآرائی دلپذیر و حسن انتخاب مجموعۀ منتشر شده از سوی خانه فرهنگ و هنر گویاست.
شکیبا، هنرمند آفرینشکاری است که علاوه بر پرکاری حیرتانگیز و گزیده کاری و کیفیت نادر را نیز دارد. خلاقیت ماهرانهاش در زمینۀ نوکلاسیک و مدرن، او را در بالاترین سطح هنر تجسمی معاصر جای داده، در عین حال قبول خاطر مردم، او را محبوب خاص و عام کرده است و چنین توفیقی در زمان حیات هنرمند موهبتی نادر است.
نگارگر ایران همواره کنار ادبیات کهن فارسی درخشیده، با آن هم تراز بوده و در بده بستانی تاریخی حضور داشتهاند. شکیبا این سنت اصیل و ضروری را زنده کرده و با هم سوئی عوالم نقاشیاش با شاهکارهای ادبی چون شاهنامه و رباعیات خیام و غزل حافظ و اکنون مثنوی مولانا، شاهکارهای خودش را با جاودانگی آثار ارجمند فارسی گره زده و هم پیوند کرده است.
سه نوع تابلو در این مجموعه به چشم میخورد: نخست تابلوهائی که خاص این متن عظیم و دشوار ساخته شدهاند. این مجالس از اهمیت ویژهای برخوردارند/ اشاره دارم به تابلوی قلب مولانا و پیر چنگی و طوطی بازرگان یا موسی و شبان و نوباوگی عیسی. این نقاشیها که بیشترین بخش کتاب را دربرمیگیرد کوشش عاشقانهی نقاش را برای درک فیض جهان والای مولوی نشان میدهد. در این تلاش عارفانه نقاش کوشیده است با شناخت عالم قدسی شاعر بزرگ،نشانگانی از آن جهان مینوی را در نقاشی خود بازتاب دهد. پیچشهای دوار کهکشانی با رنگ آبی، ساختار پرانحنای اندامها در لامکان، اشارهای به سپهراندیشگی و تخیل مولانا دارد و این گردون گردنده در برخورد با رنگ پارههای سرخ و حجم خطوط تابدار که هیأت صوفی بزرگ را در پی خویشتنی مجذوبانه نشان میدهد به خوبی درگیر و چفت شده است . ترکیب توازن یافتۀ رنگهای سرد و گرم در غالب تابلوها، درگیری و یگانگی را منعکس میکند. و با مقصود مولانا که وحدتی برتر، تضادهای ظاهری را در خود یگانه میکند هم سوست.
شکیبا با تمهیدات بدیع میکوشد از تجسم واقعنما تا شیوههای انتزاعی و تمثیلی، برای نزدیک شدن به عوالم رازآمیز و ملکوتی شاعر بهره جوید. تقایل رنگهای غلیظ و پرجلا و فضاهای چرخنده و ترکیببندیهای بیکران و رها. همچنین نور سایههای متموج و پیچش اندامها و فضای دور و بر، ذهن و دست هنرمند را در جذبۀ تأثیر شعر عارفانه به سماعی آفرینشگرانه واداشته است. شکیبا از گوهر شاعرانۀ مینیاتور به درستی بهره جسته است و مفاهیمی چون بیزمانی و بیکرانگی و حادث و قدیم را تجسمی ملموس بخشیده.
نوع دوم آثار، مهرویانی از همان دوران کهن را نشان میدهد که در کنار گل و میوه و چراغ، مظهری از جمال شاهد ازلی هستند که زیبایی گیتیانهشان پلی به سوی حقیقت مینوئی میتواند باشد.
تابلوهائی هم از دورههای پیشین در کتاب آمده که ارتباطی تنگاتنگ با متن کتاب ندارد و بیشتر به دیوان حافظ و سعدی میپردازد تا به اثر تعلیمی و حِکمی مولانا. میپندارم ضرورت کتابآرائی صرف باعث حضور آن آثار است.
این که برای نخستین بار مثنوی شریف با این آثار زیبا و ظریف آراسته شده است و فراتر از آن شکیبا به عنوان هنرمند پرتخیل و اندیشهورز معاصر با چیرهدستی به خلق آثاری در عوالم عرفانی پرداخته و از عهدۀ این عزم خطرآفرین برآمده است، دستاورد خوبی برای هنر ایران و دوستداران هنر و ادبیات ایران است. همان گونه که موسیقی معاصر ما زیر جذبۀ عرفان شاهکارهائی آفریده ( اشاره دام به گلهای جاویدان و تدوام آن شیوه) خوشا که نقشای معاصر هم این راه خطیر را چنین عاشقانه بپیماید. شهامت هم عنانی با مولانا برای هنرمندی چون شکیبا اجر یک عمر تلاش صبورانۀ او در نکوداشت فرهنگی است که ما در شعشعۀ آن فضای معنوی ، هویت واقعی خود را بازمییابیم. »
از سخنرانان دیگر مراسم باید از یدالله کابلی خوانساری، جمال پور و ناصرمیرباقری (مدیر انتشارات گویا) نام برد. جلیل رسولی، علی اکبر عبدالرشیدی، اسرافیل شیرچی، یدالله کابی خوانساری و حجت شکیبایی دیگر مهمانان این مراسم بودند.
در پایان این مراسم که در دو بخش موسیقی با آواز غزلهای مولانا اجرا شد از کتاب مثنوی رونمایی شد.