آیا کتابفروشان از معامله‌ ناشران آموزشی با آموزش و پرورش بیم دارند؟

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ نایب رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان ارتباط ناشران آموزشی و کمک آموزشی با آموزش و پرورش و مدارس بدون واسطه کتابفروشی‌ها را یکی از دغدعه‌های اصلی کتابفروشی‌ها عنوان کرده و گفته بود: ارتباط مستقیم ناشران آموزشی با آموزش و پروش برای فروش کتاب‌هایشان، بازار کتابفروشان را محدود می‌کند و اقتصاد آن‌ها را برای بقاء تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

محمدرضا توکل صدیقی تاکید کرده: کتاب‌های آموزشی یکی از اقلامی است که کتابفروشی‌ها در ایام آغاز سال تحصیلی ارائه می‌کنند. فروش این‌کتاب‌ها یکی از معدود اتفاقاتِ سودآور برای کتابفروشی‌هاست. اما متأسفانه دیده می‌شود برخی ناشران آموزشی مستقیماً با آموزش و پرورش و مدارس وارد معامله می‌شوند.

البته او در پاسخ به این سوال خبرنگار ایلنا که آیا اتحادیه ناشران و کتابفروشان آماری از تعداد ناشران آموزشی که مستقیما با وزارت آموزش و پرورش وارد معامله می‌شود دارد؛ می‌گوید: آماری از تعداد وضعیت ناشران آموزشی که مستقیما با وزارت آموزش و پرورش وارد معامله می‌شوند وجود ندارد و این مطلب بیشتر براساس درد دل ناشران و صحبت‌هایی که آن‌ها با ما درمیان می‌گذارد؛ مطرح شد. درواقع من از زبان کتابفروشان خواسته‌ای را به ناشران آموزشی انتقال دادم و از این گروه از ناشران خواستم در شرایطی که بیشتر بار گردش مالی یک کتابفروشی روی دوش کتاب‌های آموزشی و بعضا کمک آموزشی قرار دارد؛ بهتر است به خواسته کتابفروشان توجه کرده و سعی کنند به‌جای فروش مستقیم کتاب‌های آموزشی به آموزش و پرورش و مدارس، کتابفروشان را واسطه‌ی این معاملات قرار بدهند تا چراغ کتابفروشی‌ها روشن بماند.

محمد شجاعی (بازرس انجمن فرهنگی ناشران آموزشی) هم تصریح می‌کند: با اینکه آموزش و پروش اساسا رابطه‌ی خوبی با ناشران آموزشی ندارد و می‌توان گفت که تولیدات آموزشی این ناشران را بی‌کیفیت ارزیابی می‌کند و بعضا حتی این دسته از تولیدکنندگان کتاب را به عنوان ناشر به رسمیت نمی‌شناسد؛ اما هستند معدود ناشران آموزشی که می‌توانند با وزارت آموزش و پرورش وارد مذاکره شوند و برای فروش کتاب به مدارس قراداد ببندند یا دست‌کم کتاب‌هایشان به نوعی به دانش‌آموزان معرفی شود.

شجاعی متذکر می‌شود: به‌رغم حساسیت‌های آموزش و پرورش در قبال کتب آموزشی و کمک درسی؛ اغلب کتاب‌های این ناشران ارزش علمی ندارد.

شاید به همین دلیل است که برخی از ناشران آموزشی معتقد هستند هشدار معاونان وزیر آموزش و پرورش درباره انتشار کتاب‌های کمک آموزشی غیرواقعی و شعاری به‌نظر می‌آید و بیشتر به شوخی شباهت دارد.

محمدرضا سالکی (کارشناس انجمن فرهنگی ناشران آموزشی) نیز با اذعان به وجود چنین تعاملاتی از سوی برخی ناشران بیان می‌کند:  بیشتر ارتباطات این تعداد محدود ناشران آموزشی با وزارت آموزش و پرورش به شکل منطقه‌ای و استانی شکل می‌گیرد. مثلا در فلان استان شخص خاصی واسطه‌ی این تعامل می‌شود. به عبارت دیگر تعدادی از ناشران آموزشی هستند که با بدنه‌ی آموزش و پرورش تعامل و ارتباط بیشتری دارند و طبعا امکان امضای قرارداد و تفاهم‌نامه با این وزارتخانه را هم بیشتر به دست می‌آورند.

سالکی ضمن اشاره به اینکه برخی از این ناشران با معاونت‌‌‌های آموزش و پرورش استان‌های مختلف مستقیما مشارکت می‌کنند؛ می‌گوید: البته الزاما هم این ارتباط‌ها تنها به واسطه‌ی کتاب صورت نمی‌گیرد. مثلا برگزاری یک همایش آموزشی یا آزمون برنامه‌ریزی می‌شود اما در نهایت کتاب‌های این دسته از ناشران آموزشی معرفی می‌شود و به فروش می‌رسد. در برخی موارد هم دوره‌های ضمن خدمت آموزش و پرورش فرصتی برای این ناشران فراهم می‌آورد تا با بدنه‌ی آموزش و پرورش وارد مذاکره شوند. طبیعی هم هست تا وقتی محدودیت‌های سفت و سختی برای کتاب‌های آموزشی در نظر گرفته می‌شود؛ رانت در حوزه‌ی کتاب‌های آموزشی هم به کار خود ادامه می‌دهد. می‌توان با باز کردن فضا برای کتاب‌های آموزشی و تعیین ساز و کار مناسب مثل فروش آنلاین که برای کتاب‌های درسی در نظر گرفته شده؛ نسب به حل این مشکلات اقدام کرد.

تمامی حدس و گمان‌ها درباره‌ی ناشرانی که می‌توانند مستقیما با آموزش و پرورش وارد معامله شوند در شرایطی مطرح می‌شود که دفتر تکنولوژی آموزشی و کمک آموزشی وزارت آموزش و پرورش متناوبا تاکید می‌کند مدارس نباید به خانواده‌ها برای تهیه کتاب‌های کمک درسی اجبار کنند اما مدیران مدارس می‌توانند کتابخانه‌ی مدرسه‌ی تحت پوشش خود را به این کتاب‌ها تجهیز کرده تا دانش‌آموزان کتاب‌ها را امانت گرفته و استفاده کنند. همچنین در پایان کتاب‌های جدیدالتالیف درسی نیز عنوان برخی کتاب‌های مناسب در این ارتباط ارائه شده است.

از سوی دیگر فروشگاه پخش مدرسه به منظور ساماندهی و ایجاد مرکز و فروشگاهی برای عرضه کتاب های کمک آموزشی اواخر  اسفند ماه سال 1393 آغاز به کار کرده است. پخش مدرسه 300 نماینده در سراسر کشور دارد و امکان خرید اینترنتی را برای مراجعان فراهم کرده است. البته گویا چهار ناشر وابسته به آموزش و پرورش (منادی تربیت، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مدرسه و اولیا و مربیان) راحت‌تر می‌توانند کتاب‌های خود  را جهت ارائه به مدارس به دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی آموزش و پرورش معرفی کنند.

بن‌های تخفیف از 450 تا 600 هزار تومان در نمایشگاه یادیار مهربان و اختصاص بودجه‌ای حدود ۲ میلیارد تومان برای خرید آثار برگزیده جشنواره کتاب‌های کمک آموزشی رشد هم بخش دیگری از برنامه‌های حمایتی وزارت آموزش و پرورش از کتاب‌های کمک آموزشی مورد تایید است که طبعا شامل حال همه‌ی ناشران آموزشی نمی‌شود. در حال حاضر ۶۰۰ ناشر به واسطه‌ی جشنواره کتاب‌های آموزشی رشد با سازمان پژوهش آموزش و پرورش در ارتباط هستند.

محمد ناصری (مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی آموزش و پرورش) با تاکید بر اینکه تنها کتب درسی که به شکل قانونی و با مکانیزم مشخص منتشر و در دسترس دانش‌آموزان قرار می‌گیرد مبنای سیستم آموزشی کشور است، می‌گوید: چنانچه برخی دروس مثل (بخوانیم، عربی و انگلیسی) کتاب کاری هم برای تمرینات بیشتر احتیاج داشته باشند حتما از سوی خود وزارتخانه در نظر گرفته می‌شود. پس کتاب‌های کمک آموزشی هیچگونه الزامی برای دانش‌آموز ندارد. اما بالاخره دانش‌آموزان برای اینکه مطالب متنوع‌تر و گسترده‌تری را نیز یاد بگیرند به کتاب‌های کمک آموزشی مراجعه می‌کنند. بر همین اساس سازمان پژوهش وزازت آموزش و پرورش به صورت مداوم تولیدات ناشران آموزشی را رصد و آن دسته از کتب آموزشی که متناسب با استانداردهای این وزارتخانه است؛ معرفی می‌کند. بیشتر این معلمان هستند که به فراخور سطح کلاس و علاقه‌مندی دانش‌آموزان یک کتاب کمکی مشخص برای آن‌ها درنظر می‌گیرند.

مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی آموزش و پرورش اضافه می‌کند: البته هرساله در آبان‌ماه و همزمان با جشنواره‌ی یاد یار مهربان با مراجعه به فهرستی که از کتاب‌های مناسب تهیه شده؛ تعدادی از کتاب‌های ناشران آموزشی خریداری می‌شود. این کتاب‌ها هم عموما از تنوعی نزدیک به ده‌ها هزار تا صدهاهزار را شامل می‌شوند. مسئول خرید کتاب معاونت پرورشی این وزارتخانه است و خوشبختانه از سال گذشته این معاونت نیز ملزم شده کتاب‌هایی که در لیست خرید خود قرار می‌دهد از زیر رصد بگذرد. حتی خرید کتاب از چهار ناشر وابسته به آموزش و پرورش هم براساس همین معیارها صورت می‌گیرد و گاهی شاهد هستیم تولیدات یک ناشر خصوصی امتیاز بیشتری نسبت به این ناشران به دست می‌آورد.

لیدا نیک‌روش (مدیر کل نظارت بر نشر و توزیع وزارت آموزش و پرورش) نیز به ایلنا می‌گوید: کتاب‌های کمک آموزشی که دفتر نشر و توزیع کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش منتشر می‌کند؛ باید زیر نظر دفتر تالیف سازمان پژوهش وزارتخانه‌ی مذکور باشد و عموما وزارت آموزش و پرورش برنامه‌ای برای خرید کتاب آموزشی به صورت مستقیم از ناشران ندارد. البته شاید برخی ناشران بتوانند از طرق ناشران وابسته به آموزش و پرورش مثل انتشارات مدرسه مستقیما با وزارتخانه ارتباط بگیرند.

هرچند در پایان اصل ماجرای خرید مستقیم کتاب آموزشی از سوی وزارت آموزش و پرورش شفاف نشد و گفته‌های ناشران و مسئولان آموزش و پرورش گاها متناقض با یکدیگر بود اما به نظر می‌رسد برخلاف رویه‌ی همیشگی که فقط در بخش لوازم‌تحریر یا نوشت‌افزار امکان تعامل یا بخش چاپ و نشر آموزش و پرورش وجود داشته است میان‌برهایی برای ورود مسقیم برخی ناشران آموزشی پای میز معامله یا آموزش و پرورش تعبیه شده تا زنگ خطر را برای کتابفروشان به عنوان واسطه‌ در بازار داغ کتاب‌های آموزشی به صدا دربیاورد.