بحران آب، وخیم‎تر از لشکرکشی چند لشکر به ایران

به گزارش ایلنا؛ در آغاز این نشست علی دهباشی گفت: پرویز کردوانی تحصیلات ابتدایی را در دبستان داراب ریکان و دوره متوسطه را تا کلاس ۹ در دبیرستان آفتاب گرمسار می‌گذراند. دیپلمش را از دبیرستان رازی تهران (مدرسه فرانسوی‌ها) می‌گیرد. کردوانی پس از پایان تحصیلات متوسطه برای ادامه تحصیل به آلمان می‌رود و مراتب تحصیلی‌اش را تا دکترای رشته عمران کویر طی می‌کند.

او ادامه داد: پس از بازگشت به ایران به عنوان اولین عضو هیأت علمی دانشکده جدیدالتأسیس کشاورزی ارومیه استخدام شد. پس از ۲ سال تدریس در این دانشکده در سال ۱۳۴۷ به گروه آموزشی جغرافیای دانشگاه تهران انتقال یافت و در همین سال‌ها است که مطالعه میدانی خود روی مناطق کویری ایران را با جدیت فراوان دنبال کرد.

دهباشی افزود: دکتر کردوانی بیشتر به نگارش کتاب پرداخته است؛ کتاب‌هایی که علاوه بر رشته‌ی تحصیلی ایشان، گاه وارد حوزه‌های بسیار دور از رشته ایشان نیز می‌شود. این کتاب‌ها عبارت است از کویر بزرگ مرکزی ایران و مناطق همجوار آن ، جغرافیای خاکها؛ حفاظت خاک ، اکوسیستم‌های طبیعی، اکوسیستم‎های آبی؛ آب‌های شور؛ آبهای سطحی و زیرزمینی و ...

بعد از او؛ کردوانی پس از تشکر از مجله‌ی بخارا، سخنان خود را چنین آغاز کرد: همین طور که آقای دهباشی اشاره کردند بیش از سی و چند کتاب در این زمینه نوشته‎ام و فارغ‎التحصیل این رشته هستم.  دو نسل از دانشجویان در کلاس‎های من تحصیل کردند و اکنون استادان همین دانشگاه تهران هستند. باری بحث جدی سردبیر بخارا و ظاهراً خواسته اصلی اکثر دوستانی که در این جا جمع شده‎اند بحث در بارۀ مسئله آب و خشکسالی در ایران است.

او ادامه داد: نمی‏‌دانم اطلاع دارید یا نه ، من بچه‌ی کویرم. در کویر به دنیا آمدم، در گرمسار که در حاشیه شمالی دشت کویر است. از دوران کودکی شاهد مشکلات و بالا پایین شدن آب رودخانه‎ها، بی‎آبی، شوری آب، مسائل قنات‎ها و چاه‎های آب آن منطقه کویری، چاه‎های عمیق و نیمه عمیق بودم. حتی ما به صورت موروثی دارای چهار رشته قنات بودیم. بعضی سال‎ها آن قدر آب کم می‎شد که بعضی از روستاهای پایین دست با بی‎آبی رو به رو می‎شدند. امروز ما با بزرگ‎ترین بحران رو به رو هستیم که حتی از قشون‎کشی چند لشکر به ایران بحرانی‎تر است. و آن مسئلۀ بی‎آبی است. به علت عدم توجه و بی‎مسئولیتی ما در طی چندین دهه، چه در سطح دولت‎ها و چه در سطح ملت، بلایی بر سر ما آمده که باید دعا کنیم سر سلامت از آن به در بریم.

کردوانی با اشاره به بلاهایی که بر سر قنات‎های ما آوردند یا آوردیم گفت: قنات‎هایی که عمرشان چهارصد سال، دویست سال، 150 سال بود. این آب‎های زیرزمینی بودند که در بحران به داد ما می‎رسیدند و حالا ما بخش مهمی از آن‌ها را نابود کردیم. در اثر حفر چاه عمیق در حریم قنات‎ها و تجاوزی که به حرم قنات‎ها شده، متأسفانه این سرمایه ملی ما، یعنی قنات‎ها، خشک شده‎اند و حالا ما با یک فاجعه رو به رو هستیم. طی چند صد سال این قنات‎ها ذخیرۀ آبی ما بودند. یکی دیگر از منابع مهم آبی ما که صورت هولناکی صدمه دیده است، چشمه‎هاست. قضیه را به این سادگی نبینیم. چشمه از منابع مهم آب است که به صورت‎های گوناگون وجود داشته است. چشمه‎های فصلی و همچنین دائمی بوده‎اند که در مناطق کوهستانی و دشتی به صورت بهاری، تابستانی، پاییزی و زمستانی عمل می‎کردند.

وی افزود: یادم می‎آید در زمستان سال 83 بود که رئیس جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان طی مصاحبه‎ای گفت: «حدود چهارده هزار هکتار باغ‎های قدیمی، دو هزار هکتار باغ‎های جدید، پنج میلیون واحد دامداری در این استان به کلی خشک شده و مرده‎اند.» همچنین در همان سال شایع شد که به مناطق جنوب شرق خراسان از آن جمله 120به روستاهای نواحی تایباد باید به وسیله‌ی تانکر آب برسانند. مناطق جنوب خراسان، استان سیستان و بلوچستان به علت خشکسال و خشکی خاک و فقر پوشش گیاهی همواره در طول سال دچار توقان‎های شدید ماسه‎ای شدند و می‎شوند و در بسیاری موارد حتی در زمستان‎ها باعث طوفان ماسه و خاک می‎شود.

این کویرشناسی درباره مقابله با خشکسالی بیان کرد: برای مقابله با این معضل، اولین تصوری که به وجود می‎آید تغییرات آب و هواست. به عبارت دقیق‎تر کارهایی صورت می‎گیرد که آب و هوای خشک مملکت را به آب و هوای مرطوب با بارندگی کافی تبدیل کنند. طرح‎های زیادی در این زمینه ارائه می‎شود که بسیاری از آن‌ها عجیب و غریب‎اند. مثلاٌ یکی از این طرح‌ها این بود که اگر با پمپ از خلیج فارس و دریای عمان به سه چاله بزرگ که درست کرده‎ایم، یعنی دریاچه‎های جدید، آب بریزیم، با تبخیر آب از سطح این دریاچه‎ها رطوبت مورد نیاز برای بارندگی فراهم خواهد شد و باران خواهد آمد و در نتیجه آب زیاد می‎شود و بعد لازم نیست دیگر با ماشین از تهران به قم برویم، بلکه با ایجاد کانال‎های بزگ با کشتی سفر می‎کنیم. طراح یا طراحان این طرح نمی‎دانستند که تسط فشار زیاد مجاور حاره‎ای به مناطق خشک داخلی ها هم هست که موجب پخش رطوبت در شمال کشور می‎شود.

او افزود: آن‌ها نمی‎دانستند که این تنها دریای خزر نیست که سبب بارندگی در کشور می‎شود بلکه دریای خزر و رشته کوه مرتفع البرز ( طالش) به طور توأم ایجاد بارندگی می‎کنند. کما این‌که در منطق‌ی چاه بهار هم دریا وجود دارد و رطوبت نسبی هم در این منطقه همیشه خیلی بالاست ولی چاه بهار جزو مناطق خشک ایران به شمار می‎آید و بارش سالیانه آن فقط کمی بیش از یکصد میلی متر است. زیرا هم تحت تأثیر زیاد مجاور حاره‎ای و هم تحت تأثیر بادهای آلیزه قرار دارد. این عوامل به ویژه اولی مانع بارندگی می‎شود. و این شرایط بر مناطق داخلی کشور که این دریاچه‎ها را برای آنجاها در طرح در نظر گرفته‎اند نیز حاکم است.

کردوانی با اشاره به یک طرح دیگر افزود: این طرح پیشنهاد می‎داد کوه البرز را بشکافیم و یک کانال به منظور انتقال آب و هوای مرطوب شمال به دشت‎های داخلی کشور بکشیم. این طراح معتقد بود که اگر یک کانال ذوزنقه شکل که ضلع جنوبی آن پنج کیلومتر و ضلع شمالی آن هفت کیلومتر عرض داشته باشد، در منطقه‎ای مناسب در کوه البرز احداث گردد به نحوی که دشت‎های داخلی واقع در جنوب البرز به دشت یا جلگۀ مربوطه در شمال کشور از طریق این کانال متصل شود رطوبت یا هوای مرطوب منطقه شمال از طریق این کانال یا حفره وارد دشت‎های خشک داخلی می‎شود و با ورود رطوبت امکان بارندگی فراهم می‎گردد. بنده در رد این طرح‎ها، بسیار نوشته‎ام که این‌جا و آن‌جا مطرح شده است. اگر بخواهم فهرست طرح‎هایی را که به این منظور تهیه شده بگویم دو سه ساعتی زمان می‎برد. اما واقعیت این است که با کمبود یا کم شدن آب برای ساکنان شهرها، فشار به بهره‎برداری بیشتر و بی‎رویه از آب‎های زیرزمینی منطقه فزونی می‎یابد و مسائلی جدی نظیر آلوده شدن و پیشروی آب شور در چاه‎های آب شیرین، نشست کردن زمین سطح شهرها را سبب خواهد شد.

او در پایان افزود: به علت همین خشکسالی از یک طرف، وجود گرد و غبارها را شاهد هستیم چون همیشه در تأمین آب اولویت به مناطق شهری داده می‎شود. در چنین خشکسالی که اکنون ما دچارش هستیم آب مناطق کشاورزی و روستایی برای کمبد آب شهری گرفته می‎شود. در نتیجه مهاجرت روستاییان بی‎آب به شهرها شدت می‎گیرد.