نمایشی از سنت و مدرنیته در معماری ایران

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ چهاردهمین نمایشگاه دوسالانه‌ی معماری ونیز (2014) با عنوان اصلی "عناصر بنیادین" و عنوان فرعی "جذب مدرنیته 1914-2014" در بخش پاویون کشورها برگزار شد. ایران نخستین بار در این بخش به‌طور رسمی شرکت کرد.

پاویون ایران با عنوان "گذشته در یک آن" به نمایش‌گاه‌گردانی آزاده مشایخی، علی فریور صدری و شبنم حسینی و حمایت نسبی وزارت راه و شهرسازی به مدت شش ماه در معرض دید عموم قرار گرفته اما به دلایلی آنچه نمایش داده شده تا حدودی از خواست نمایشگاه‌گردانان دور بوده است. با این وجود نمایشگاه حاضر امکانى را فراهم ساخته تا ضمن نادیده گرفتن برخى ویرایش‌های اعمال شده، فرصتى براى بازنگرى و تکمیل پژوهش فراهم شود. 

این نمایشگاه در قالب برنامه بزرگتری به نام "پلت‌فرم 28" هر جمعه به مدت 6 هفته برگزار می‌شود. طراح این پلت‌فرم درباره کلیت آن می‌گوید: پلت‌فرم به گونه‌ای تعریف شده که یک دستگاه چندکاره است و ادعا می‌کند مکانی مثل گالری نیست. جهت‌گیری کلی این پلت‌فرم، جهت‌گیری معمارانه برای تقابل ایده‌های جدید است. چیزی که ما خیلی بر آن تاکید داشتیم؛ این بود که معماری را به‌عنوان رشته‌ای که ابعاد مختلفی دارد؛ معرفی کند. درواقع خواستیم تصور غلطی که همه فکر می‌کنند معماری؛ ساختن ساختمان است را برداریم.

او ادامه داد: این مکان قابلیت تغییر ماهیت در طول هفته را دارد. ما در طول هفته؛ روزها از ساعت 2 تا 6 کتابخانه تخصصی معماری، هنر و طراحی کاربردی داریم. بعداز ظهرها از ساعت 6 تا 8 فضای ما تبدیل به یکسری کارگاه می‌شود که بر چند بعدی بودن معماری تمرکز دارد. این چند بعدی بودن شامل طراحی گرافیک، پردازش ایده، مباحث تاریخی و تئوریک، طراحی لباس و اشیای کاربردی می‌شود.

این طراح درباره برنامه‌ی افتتاحیه این پلت‌فرم توضیح داد: برنامه افتتاحیه ما به نمایشگاه آقای علی فریورصدری اختصاص یافت که شامل ورژن بدون ادیت و تغییر نیافته چهاردهمین بینال ونیز می‌شود. درواقع در چهاردهمین بینال ونیز کمی طراحان آثارشان تغییر کرد و حالا اینجا دقیقا همانطور که مدنظر طراح بود؛ به نمایش گذاشته شده است. به‌طور کلی نمایشگاه سودای دیروز و امروز به دلیل جهت‌گیری معمارانه‌اش و همچنین اینکه بسیاری امکان حضور در ونیز را نداشتند؛ انتخاب شد چراکه ممکن بود بینال قبلی به دست فراموشی سپرده شود.

وی درباره جهت‌گیری کلی این پلت‌فرم و نگاه آن به معماری ایرانی بیان کرد: پلت‌فرم 28 مبادلات فرهنگی بدون مرز را تشویق می‌کند. ما به جغرافیا اعتقاد نداریم و نمی‌خواهیم بر یک منطقه خاص تمرکز کنیم. ما بر چیزی تمرکز می‌کنیم که بدانیم اهمیت دارد حال این اتفاق ممکن است در ایران رخ داده باشد یا خاور دور. ما مشخصا گفتیم که پلت‌فرم 28 حلال مشکلات نیست و قصد این را نداریم که مشکلی را حل کنیم. این پلت‌فرم می‌خواهد بینشی خارج از چارچوب را گسترش دهد. اینجا بیشتر محل تلاقی ایده‌هاست.

اما علی فریورصدری به‌عنوان یکی از نمایشگاه‌گردانان پاویون ایران در چهاردهمین دوسالانه ونیز؛ درباره نمایشگاه سودای دیروز و امروز گفت: این برنامه یکبار در ونیز برگزار شده بود اما متاسفانه آنچه دقیقا آنچه طراحان مدنظر داشتند؛ اتفاق نیفتاد در نتیجه اینجا تصمیم گرفتم ورژنی ناویراسته را به نمایش بگذارم و در آن تصاویر همانطور که می‌خواستم چیده شد، اسلایدشوی جدیدی ساختم و در نهایت متن محکم‌تری ارائه شد.

او ادامه داد: در ونیز تیتر نمایشگاه؛ گذشته در یک آن بود اما اینجا نامش را سودای دیروز و امروز گذاشتیم. البته این نمایشگاه با وجود اینکه کوچک بود؛ بسیار موفق بود و بسیاری از رسانه‌ها مثل گاردین؛ ما را جزو ده پاویون برتر قرار دادند اما متاسفانه در ایران چنین اتفاقی نیفتاد و ناشناخته ماند.

در نمایشگاه علی فریورصدری مخاطبان می‌توانند آثاری که برایشان جذاب است را از روی دیوار بردارند. او درباره این ایده توضیح داد: مهمترین مسئله‌ای اینتراکتیو بودن است. اینکه مخاطبان می‌توانند در نمایشگاه شرکت عملی داشته باشند. به‌طور مثال در ونیز باعث شد که اولین اثری که روی دیوار به اتمام رسید؛ رستوران موزه توس باشد اما احتمالا در ایران اثر دیگری زودتر به اتمام برسد. همین تفاوت‌ها می‌تواند منشا ایده‌هایی باشد.

علی فریورصدری معتقد بود: مدرنیته و مدرانیزاسیون دو مفهوم متفاوت‌اند. مدرنیته مفهومی‌ست متعلق به دوره‌ای خاص از تاریخ شکل‌گیری اروپا که نهادینه شدن آن در جغرافیای دیگر امکان‌پذیر نبوده است. شکل‌گیری مدرنیته ریشه در رویکرد عقلی متاخرین دربرابر رویکرد نقلی متقدمین دارد. مدرنیته سنتی عقلی است که با نقد دیروز، امروز را می‌سازد و آنچه امروزی است؛ فردا موردیگران قرار می‌گیرد. پیشرفت تمدن اروپایی در این سنت برخاسته از تاریخ است. درحالیکه مدرانیزیسون برنامه‌ریزی برای توسعه است؛ در سرزمین‌هایی که از گردونه تاریخی اروپا دور بوده‌اند؛ مدرنازیسیون فرآیند تاثیرپذیری جوامع کمتر توسعه یافته از جوامع توسعه یافته‌تر است.

وی افزود: ایران در عصر قاجار پس از شکست از روسیه ناگهان با دنیایی پیشرفته و ناشناخته روبه‌رو شد. تکانه برآمده از شکست، سرآغاز مدرنیزاسیون ایران شد و همزمان مقاومت‌هایی را درپی داشت. از این پس ایرانیان با حیرت و نوشیفتگی نظاره‌گر فرنگ بودند و در این اندیشه که سرتاپا اروپایی شوند؛ قرار گرفتند اما در عین حال احساس عقب‌ماندگی آن‌ها را به بازسازی گذشته، برخاستن هویت ملی و ابداع مفهوم غرب‌زدگی سوق داده است تا شاید جایگاه از دست رفته را بازیابند. تاریخ معاصر ایران میان این دو گرایش در تعلیق است. معماران ایرانی هم از این تنش دور نبوده‌اند. گاه نوشیفتگی آن‌ها را به گرته‌برداری از تصاویر فرنگی واداشته و گاه وجدان ناراحت از عقب‌ماندگی ایشان را دنباله‌رو دیروز کرده است. تاریخ معماری معاصر ایران؛ طیفی‌ست از تجربه‌هایی که با این دو گرایش دست به گریبان‌اند. در این میان آنچه جایش خالی می‌نماید؛ تدوین نظریه‌های اصیل معماری به‌سوی فرداست که باید با شناخت عالم امروز به دور از حیرت و نگارش تاریخ خویش و بدون وجدان ناراحت اتفاق بیفتد.

   زارش از امیر حسین ناظم زاده