منصوره اتحادیه: عنوان انقلاب را مردم به نهضت مشروطه دادند

به گزارش خبرنگار ایلنا، در آستانه صد و نهمین سالگرد امضای فرمان مشروطیت و پیروزی نهضت مشروطه؛ موسسه فرهنگی و هنری  آپ آرت‌مان نشستی تحت عنوان "آیا مشروطه هنوز  مسئله ما است؟" با سخنرانی منصوره اتحادیه و حسین آبادیان؛ دو پژوهشگر و تاریخ‌شناس مسائلی برگزار کرد.

در ابتدای این نشست؛ منصوره اتحادیه با ذکر اینکه تاکنون فقط تکرار مکررات درباره نهضت مشروطه و معنی آن داشته‌ایم؛ عنوان کرد: وقتی صحبت از معنی امروز مشروطه می‌شود باید توجه کنیم که مورخ و پژوهشگر تاریخ نیز مانند تمام افراد جامعه طی سالیانی که از عمرش می‌گذرد نظرش درباره یک رویداد تاریخی تغییر می‌کند. ممکن است در این گذران مطالعه‌ای به جنبه‌های دیگری از وقایع برسد یا دست‌آوردهای این اتفاق را از زاویه دید متفاوتی نگاه کند. من قبلا هم گفته‌ام به نظر من؛ انقلاب اسلامی دنباله نهضت مشروطه بود چون نهضت مشروطه ناتمام ماند و توسط قشرهای مختلف عقیدتی و روشنفکری مصادره شد.

این استاد دانشگاه سپس به نقش علما در این نهضت اشاره و تاکید کرد: باید دوباره به نهضت مشروطه نگاه کنیم و ببینیم علمایی مثل بهبهانی و آخوند خراسانی چه کردند؟ اصولا تاریخ یک علم سلسله مراتبی است که می‌توان کاملا ریشه‌های وقایع مرتبط با هم را در آن پیدا کرد. اگر می‌خواهیم بعد از صد سال حرف جدیدی درباره مشروطه داشته باشیم باید نگاه‌های بسته و قدیمی را کنار بگذاریم و حتی دستاوردهایی که مطابق میل ما نبوده را نیز بپذیریم.

اتحادیه ادامه داد: اگر لفظ انقلاب را برای مشروطه به‌کار می‌بریم به این دلیل است که خود مردم این عنوان را به نهضت داده بودند اما در واقع نمی‌توان گفت که تمام مردم درگیر مشروطه شدند و انقلابی صورت گرفته است. جامعه مردم عادی دست‌نخورده باقی ماند و همان طبقه رجال سابق مثل عین‌الدوله مجدد در منصب قدرت قرار گرفتند اما مشروطه دستاوردهای بزرگی داشت که از جمله آنها تدوین یک قانون اساسی بود که ایرانی‌ها تماما می‌توانستند به آن تکیه کنند و با استناد به آن دست خارجی‌ها را از مملکت‌شان کوتاه کنند اما احزاب سیاسی به آن معنی که در غرب وجود داشت در ایران تشکیل نشد هر چند استارت شکل‌گیری چنین نهادهای مدنی در ایران زده شد. از دیگر مسائلی که به واسطه مشروطه مطرح شد مدرانیزسیون، حقوق زنان و ... بود.

این استاد دانشگاه؛ مشروطه را یک حرکت  و جنبش شهری دانست و تصریح کرد: به جز چند شهر تهران، تبریز، اصفهان و فارس و عده‌ای از بختیاری‌ها عملا شهرهای دیگر درگیر این نهضت نبودند و حتی تا مدت‌ها بعد از صدور فرمان مشروطیت از وقوع چنین اتفاقی در کشورشان خبر نداشتند. البته تحرکات فارس نیز علیه حاکمیت قوام بود که کم‌کم شکل مشروطه‌خواهی به خود گرفت. در واقع مشروطه تنها پدیده چند شهر بود و آن هم تازه قشری معین و مشخص از آن شهرها، عده‌ای که به واسطه رفت و آمد به کشورهای دیگر می‌دانستند که عدالتخانه‌، مجلس و حقوق شهروندی می‌خواهند.

اتحادیه اضافه کرد: ایالت کرمانشاه مدتی بود درگیر دعواهای قبیله‌ای بر سر آب و مراتع و دزدی احشام بود. دیگر استان‌ها و شهرهای ما نیز وضعیتی بهتر از این دید قبیله‌ای نگری نداشتند در چنین شرایطی که حتی حاکم کردستان خطاب به مشروطه خواهانی که در تهران در پی تحقق احداث مجلس هستند؛ می‌گویند شمایی که در تهران نشسته‌اید و مجلس مجلس می‌کنید بیایید ببینید در کردستان، لرستان و دیگر شهرها چه خبر است و بعد دنبال‌روی غربی‌ها شوید.

این تاریخ‌شناس سپس به نقش ترکیه عثمانی در دوره مشروطه اشاره کرد و گفت: همیشه می‌گوییم روس‌ها و انگلیس‌ها به نهضت مشروطه ما صدمه زدند اما از نقش عثمانی‌ها غفلت می‌کنیم در اینکه دو کشور روسیه و انگلیس حتی از محمدعلی شاه مستبد حمایت کردند و هرچه در توان داشتند علیه مشروطه به‌کار بردند؛ شکی نیست اما ترکیه عثمانی نیز نقش مهمی در این اتفاقات داشته که تاکنون هیچ کجا به آن پرداخته نشده است. حتی در کتابی که نویسنده آمریکایی در این‌باره نوشته و اظهار داشته که ایران دو سال قبل از عثمانی به مشروطه دست یافته بود نیز هیچ سند و بررسی در قبال نقش این کشور در وقایع مشروطه صورت نگرفته است. در دوره مجلس اول وقتی ‌آذربایجان شلوغ می‌شود عثمانی است که کار را به جنگ می‌کشاند و به قدری نفوذ داشته که روی مردم آذربایجان تاثیر می‌گذاشته. در مجلس سوم نیز که همزمان با جنگ جهانی اول بود؛ دموکرات‌ها تمایل به روس و انگلیس داشتند اما عده‌ دیگر مشتاق همکاری با ایران و عثمانی بودند و به همین دلیل دولت استیضاح می‌کرد چون جلوی ترک‌ها را گرفت.

او همچنین با انتقاد از اینکه ما رجال سیاسی فرهنگی خود را نمی‌شناسیم؛ عنوان کرد: برای بررسی بهتر مشورطه باید همه شهرها و همه رجال سیاسی آن دوره را در ظرف زمانی آن موقع مورد بررسی قرار دهیم. ما رجال سیاسی خود را نمی‌شناسیم. سیاسیون‌مان را نمی‌شناسیم حتی متوجه نمی‌شویم وقتی کابینه‌ها در مجلس شورای ملی تغییر می‌کرد 90 درصد افراد با کمی جابجایی ثابت می‌ماندند. باید کارهای پژوهشی جدید با دید امروز درباره مشروطه صورت بگیرد تا فشارهای خارجی، گرفتاری‌های قومی قبیله‌ای و دیگر مسائل را بهتر درک کنیم. آن وقت روشن می‌شود که چرا مشروطه اتفاق افتاد.